Πόσο... πραγματική είναι η «παράλογη ευφορία» στις αγορές

Η «παράλογη ευφορία» (irrational exuberance), είναι ένας όρος που έγινε γνωστός από τον πρώην πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, τον Άλαν Γκρίνσπαν, κατά τη φούσκα των dot.com που έσκασε το 2000, παρά το γεγονός ότι ειπώθηκε το 1996, δηλαδή τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Αναφέρεται στην τάση της αγοράς να γίνεται υπερβολικά αισιόδοξη, οδηγώντας τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων σε μη βιώσιμα επίπεδα, αποσυνδεδεμένα από τα θεμελιώδη μεγέθη τους.

Το ερώτημα αν η παράλογη αισιοδοξία ισχύει στις σημερινές χρηματοοικονομικές συνθήκες είναι περίπλοκο, καθώς εξαρτάται από συγκεκριμένες παραμέτρους της αγοράς που προσδιορίζουν τα εταιρικά θεμελιώδη, μακροοικονομικούς παράγοντες, αλλά και την εν γένει επενδυτική συμπεριφορά και ψυχολογία.

Τεχνολογικές εταιρείες: τότε (το 2000) και σήμερα

Σε σχέση με τα προ 25 ετών γεγονότα, στις 24/3/2000 ο S&P 500 έκανε ιστορικό υψηλό. Τρεις ημέρες αργότερα ακολουθεί το ρεκόρ 15ετίας του Nasdaq 100. Κατά τη διάρκεια της φούσκας των dot.com (φούσκα διαδικτύου) οι αξιολογήσεις βασίζονταν κυρίως σε υποθέσεις και φήμες, αντί για συγκεκριμένα θεμελιώδη στοιχεία.

Εταιρείες στο στάδιο των start-ups συχνά, χωρίς καν έσοδα και χωρίς σαφές επιχειρηματικό μοντέλο, διαπραγματεύονταν σε αστρονομικές τιμές. Πολλές εταιρείες διαδικτύου ήταν μπροστά από την εποχή τους, υποσχόμενες επαναστατικά προϊόντα και υπηρεσίες που οι τότε υποδομές δεν μπορούσαν να υποστηρίξουν.

Σήμερα, ενώ υπάρχουν κάποια κερδοσκοπικά στοιχεία, οι περισσότερες κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας (και όχι μόνο) δημιουργούν σημαντικά έσοδα, κέρδη και ταμειακές ροές, παρέχοντας ισχυρότερη βάση για τις αξιολογήσεις τους.

Το σημερινό τεχνολογικό τοπίο είναι πολύ πιο εξελιγμένο. Το cloud computing, η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ), το 5G και άλλες καινοτομίες δεν είναι μόνο θεωρητικές έννοιες αλλά έχουν αποδεδειγμένες εφαρμογές στην καθημερινότητα και ευρεία κοινωνική αποδοχή.

Η Alphabet, η Amazon.com, η Apple, η Meta Platforms, η Microsoft και η Tesla που ονομάστηκαν «magnificent 7» λόγω της μεγάλης συμμετοχής τους στους χρηματιστηριακούς δείκτες, είναι εδραιωμένες επιχειρήσεις που συμμετέχουν τώρα στην ευφορία της ΑΙ (τεχνητής νοημοσύνης) και ετοιμάζονται να επενδύσουν $300 δισ. για να αναπτύξουν νέες δραστηριότητες με βάση την ΑΙ.

Επιπλέον, η δεκαετία του 1990 χαρακτηρίστηκε από μια σχετικά σταθερή νομισματική πολιτική, με τα επιτόκια να κυμαίνονται σε μέτρια επίπεδα. Αντίθετα, το σημερινό μακροοικονομικό περιβάλλον έχει διαμορφωθεί από άνευ προηγουμένου παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών, ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2008 και την πανδημία COVID-19.

Η ποσοτική χαλάρωση και το σχεδόν μηδενικό κόστος χρήματος που χαρακτήρισαν το επιτοκιακό τοπίο τα προηγούμενα χρόνια έχουν ενισχύσει τη ρευστότητα στις αγορές, δημιουργώντας μια πανθομολογούμενη διαφορετική δυναμική.

Η φούσκα των dot.com χαρακτηριζόταν από τη μαζική συμμετοχή επενδυτών λιανικής, συχνά οδηγούμενη από το φόβο της «μη απόκτησης» (Fear Of Missing Out) και την έλλειψη χρηματοοικονομικής γνώσης.

Σήμερα, ενώ η συναλλακτική δραστηριότητα των εν λόγω επενδυτών έχει αυξηθεί ξανά, ειδικά με την φρενήρη άνοδο πλατφορμών συναλλαγών και την εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι επενδυτές έχουν πρόσβαση σε περισσότερες πηγές πληροφοριών και χρηματοοικονομικά εργαλεία, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την λήψη πιο ώριμων αποφάσεων.

Επιπλέον, η κανονιστική εποπτεία κατά την εποχή των dot.com ήταν σχετικά χαλαρή, δίνοντας, κατά αυτόν τον τρόπο, χώρο και έδαφος στην ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία για να δράσει. Σήμερα, οι ρυθμιστικές αρχές είναι πιο προσεκτικές, με μεγαλύτερο έλεγχο στις δημόσιες προσφορές, τα SPACs και τις αγορές κρυπτονομισμάτων, μεταξύ άλλων. Αν και το γεγονός αυτό δεν εξαλείφει εντελώς τον κίνδυνο, περιορίζει σημαντικά ορισμένες υπερβολές που παρατηρήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Αν και δεν βρισκόμαστε στο ίδιο είδος φούσκας που είδαμε το 2000, υπάρχουν σίγουρα σημάδια «παράλογης ευφορίας» σε ορισμένους τομείς σήμερα, με τον κυκλικά προσαρμοσμένο δείκτη Shiller να πλησιάζει το 40 στο τέλος του 2024 (ήταν στο 45 το 2000 όταν έσκασε η φούσκα).

Ο τομέας της τεχνολογίας (ιδιαίτερα η τεχνητή νοημοσύνη, τα EVs και η βιοτεχνολογία) και ιδιαίτερα τα κρυπτονομίσματα και τα ακίνητα έχουν παρουσιάσει κερδοσκοπική συμπεριφορά που δεν υποστηρίζεται από τα θεμελιώδη μεγέθη τους.

Τα νέα δεδομένα μετά την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ

Η προεκλογική ρητορική Τραμπ είχε αναφορές σε μια νέα οικονομική πολιτική που θα έκανε πάλι τις ΗΠΑ μια Μεγάλη Χώρα, με τη συνταγή του προστατευτισμού μέσω της επιβολής δασμών να αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της. Οι αγορές ωστόσο θεωρούσαν ότι ο Τραμπ θα εφαρμόσει «κάποια άλλη πολιτική» μετά τις 20/1/2025 οπότε και ανέλαβε τα καθήκοντά του.

Σαν αποτέλεσμα, τόσο κατά το τέλος του 2024 όσο και στις πρώτες εβδομάδες του 2025 οι χρηματιστηριακοί δείκτες στη Wall Street κατέγραφαν αλλεπάλληλα ρεκόρ με οδηγό τους τεχνολογικούς κολοσσούς. Στο τέλος του 2024 η συνολική κεφαλαιοποίηση εκτοξεύθηκε στο 214% του ΑΕΠ, το P/E του Nasdaq έφτασε το 31,2 και του S & P 500 to 24,7!

Παράλληλα, η συμμετοχή του NYSE στην παγκόσμια κεφαλαιοποίηση όλων των αγορών του πλανήτη έφτασε το 65,2% όταν η συμμετοχή του ΑΕΠ των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ είναι στο 26% ! Ήταν σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα των προσδοκιών για λήξη του πολέμου στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή.

Ωστόσο, λίγο πριν το τέλος του 1ου τριμήνου, τα πρώτα δείγματα της πολιτικής Τραμπ είναι ήδη ορατά: η εκεχειρία στην Ουκρανία δεν έχει ακόμη επιτευχθεί με τις πολεμικές επιχειρήσεις να συνεχίζονται. Η κατάσταση στη Μ. Ανατολή είναι πιο πολύπλοκη σήμερα με τα νέα δεδομένα στη Συρία και η εκεχειρία στη Γάζα είναι ιδιαίτερα εύθραυστη.

Οι εξαγγελίες δασμών προς τους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, τον Καναδά, το Μεξικό και την Ε.Ε. συνιστούν τη νέα πραγματικότητα με ταυτόχρονες παλινωδίες σε σχέση με το χρόνο και το ύψος εφαρμογής τους. Σαν αποτέλεσμα, η αβεβαιότητα έχει αυξηθεί καθώς οι αγορές καλούνται να συμβιώσουν με την απρόβλεπτη προσωπικότητα ενός πλανητάρχη η οικονομική πολιτική του οποίου χαρακτηρίζεται από «παρορμητικότητα και ασυναρτησία», κατά τους χαρακτηρισμούς του Economist.

Οι αρνητικές επιπτώσεις στις τιμές των μετοχών στη Wall Street (-8% για τον S & P 500 από το υψηλό του Φεβρουαρίου), το δολάριο και τις άλλες επενδυτικές κατηγορίες (τα κρυπτονομίσματα ανάμεσά τους), ήταν αναπόφευκτες, ενώ διατυπώνονται ήδη ανησυχίες για την πορεία του ΑΕΠ, με τη Fed να περικόπτει την πρόβλεψή της στο 1,7% για το 2025 και να παραμένει σε επαγρύπνηση αρνούμενη να μειώσει τα παρεμβατικά της επιτόκια ενόψει του ενδεχομένου αναζωπύρωσης του πληθωρισμού λόγω επιβολής δασμών.

Την ίδια ώρα, οι δείκτες στις ευρωπαϊκές αγορές αναρριχώνται καθώς η Ευρώπη αποφασίζει να ξοδέψει περισσότερα τόσο για την άμυνά της όσο και για τις υποδομές της, με τη Γερμανία να εγκαταλείπει την παραδοσιακή δημοσιονομική της ορθοδοξία καταργώντας το «φρένο χρέους».

Με τα μελλοντικά δεδομένα της οικονομικής πολιτικής να αιωρούνται ανάμεσα σε δύο ακραία σενάρια: την διατήρηση της επιβολής δασμών προς όλες τις χώρες με τις οποίες το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ είναι ελλειμματικό και την ολική ανατροπή της. Με πιθανότερο ενδεχόμενο, την επιλογή ενός τρίτου δρόμου με διαλλακτικότητα αλλά και πυγμή που θα διαμορφώνεται από το βαθμό συμμόρφωσης των χωρών με τις προτάσεις του.

Oι αγορές καλούνται σήμερα να συμβιώσουν με το ενδεχόμενο γεωπολιτικών ανακατατάξεων στον πλανήτη και με απειλές για την παγκόσμια οικονομία, με τον ΟΟΣΑ να θεωρεί ότι η αυξημένη γεωπολιτική και πολιτική αβεβαιότητα θα περιορίσει στο 3,1% την παγκόσμια ανάπτυξη για το 2025 από 3,3% προηγουμένως.

Έτσι, αν και η «παράλογη ευφορία» δεν χαρακτηρίζει το σύνολο της αγοράς κατά την χρονική περίοδο που διανύουμε, μπορεί να αναδυθεί σαν αποτέλεσμα της ασύμμετρης συμπεριφοράς λόγω απροσδόκητων γεωπολιτικών ανακατατάξεων. Επομένως, οι επενδυτές θα πρέπει αφενός να αξιολογούν αν οι προσδοκίες τους στηρίζονται σε μια αποτιμησιακή λογική βασισμένη σε υγιή θεμελιώδη ή αν η κερδοσκοπική αισιοδοξία διακατέχει την ψυχολογία τους και αφετέρου να συνεκτιμούν τον πιθανό κίνδυνο ή την επενδυτική ευκαιρία που διανοίγεται από τα νέα δεδομένα που θα διαμορφωθούν στην παγκόσμια σκηνή!

* Ο Νίκος Αλευρομάγειρας είναι Πιστοποιημένος Επενδυτικός Σύμβουλος Παραγώγων και ο Δημήτρης Τζάνας  (φωτ. δεξιά) είναι Σύμβουλος Επενδύσεων.