Οι αποκαλύψεις Μέρκελ για Παπανδρέου, Σαμαρά και Τσίπρα

Εκτενή αναφορά στην Ελλάδα, κυρίως στην περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, επιφυλάσσει η Άνγκελα Μέρκελ στα απομνημονεύματά της, με τίτλο «Ελευθερία», που κυκλοφορούν σήμερα.

Η πρώην καγκελάριος αναφέρεται στις διαπραγματεύσεις για τη διάσωση της Ελλάδας, στον ρόλο της χώρας στη μεταναστευτική κρίση και στη Συμφωνία των Πρεσπών, ενώ ανασύρει και περιστατικά από τις αρχές της δεκαετίας του '70, όταν ένωνε τη φωνή της με τον κόσμο που ζητούσε την απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη από τη χούντα.

«Καθώς η μητέρα μου γνώριζε ελληνικά, με βοήθησε να ζητήσω με επιστολή στα ελληνικά την απελευθέρωσή του. Ένα πρωί μού είπε μια φίλη: Ο Μίκης μάς πρόδωσε. Τι συνέβη; Ρώτησα. Απάντησε: Είναι ελεύθερος, αυτό θέλαμε, αλλά… Αλλά; Δεν ήρθε σε εμάς, πήγε στη Δύση», γράφει η κυρία Μέρκελ.

Στην Ευρωκρίση η Άνγκελα Μέρκελ αφιερώνει 35 από τις 736 σελίδες του βιβλίου της, ξεκινώντας από την πρώτη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, μετά την αποκάλυψη ότι το ελληνικό έλλειμμα ανερχόταν στο 12,7% του ΑΕΠ και όχι στο 3,7%.

«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαιτούσε από την Ελλάδα να μειώσει το έλλειμμά της κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες το 2010. Ο (Γιώργος) Παπανδρέου συμφώνησε κατ' αρχήν σε αυτό, αλλά δεν παρουσίασε σχέδιο για το πώς ήθελε να πετύχει αυτόν τον στόχο. Στο τηλεφώνημά μας είπα στον (Νικολά) Σαρκοζί ότι δεν έβλεπα τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για την Ελλάδα την επόμενη μέρα. Θεωρούσα αντιπαραγωγική μια συνάντηση χωρίς ξεκάθαρο στόχο, καθώς θα μπορούσε να προκαλέσει πρόσθετη αβεβαιότητα», γράφει η πρώην καγκελάριος.

«Ο (Ζαν-Κλοντ) Τρισέ (σ.σ. τότε επικεφαλής της ΕΚΤ) κατέληξε με τα λόγια: Η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί τώρα, γιατί διαφορετικά δεν είναι εγγυημένο ότι η χώρα θα μπορεί ακόμα να πάρει χρήματα από την κεφαλαιαγορά την άνοιξη. Όπως και την προηγούμενη μέρα, δεν μου ήταν ξεκάθαρο σε τι υποτίθεται ότι θα συνίστατο η βοήθεια.

Ο (Ζοζέ Μανουέλ) Μπαρόζο είπε ότι συμμερίζεται την άποψη του Τρισέ, όπως και ο Σαρκοζί. Ο Γάλλος Πρόεδρος αναφέρθηκε και στις απαιτήσεις λιτότητας της Κομισιόν για την Ελλάδα και φώναξε θυμωμένος: «Η εξοικονόμηση τεσσάρων ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ είναι ο ασφαλής δρόμος για εξέγερση στους δρόμους. Χρειαζόμαστε περισσότερες και όχι λιγότερες δημόσιες δαπάνες. Η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί!», θυμάται η τότε καγκελάριος, η οποία είχε μόλις ξεκινήσει τη δεύτερη θητεία της.

«Όλοι εκτός από εμένα και τον Παπανδρέου έγνεψαν καταφατικά. Ωστόσο, μία από τις σημαντικότερες προϋποθέσεις υπό τις οποίες η Γερμανία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση ήταν η ρήτρα μη διάσωσης (No-Bail-Out), δηλαδή η υποχρέωση κάθε κράτος να είναι υπεύθυνο για την αποπληρωμή των δικών του χρεών. Αυτό εδραιώθηκε στις συνθήκες της ΕΕ. Όλοι στην αίθουσα γνώριζαν τη νομική κατάσταση, αλλά κανείς δεν φαινόταν να ενδιαφέρεται.

Στην αρχή είπα κάτι συμφιλιωτικό: "Φυσικά και θέλω να βοηθήσω, είμαστε μια κοινή ευρωζώνη", αλλά αμέσως πρόσθεσα, "δεν μπορώ να δώσω χρήματα σε καμία περίπτωση". Αφού παρατήρησα ότι ο Παπανδρέου δεν είχε πει τίποτα ακόμα, του μίλησα ευθέως: Τι θέλεις πραγματικά; Μου απάντησε ότι δεν ήθελε τίποτα, αλλά ότι η Ελλάδα τα πάει πολύ άσχημα».

Στη συνέχεια η Άνγκελα Μέρκελ περιγράφει ότι ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ επέμενε ότι η Ελλάδα έπρεπε να βοηθηθεί, διαφορετικά θα κινδύνευαν και άλλες χώρες στην Ευρωζώνη και παραδέχεται ότι η ίδια επέμενε να μη δώσει χρήματα «διότι δεν ανέχομαι να παραβιάσω τις συνθήκες».

Το Συνταγματικό μας Δικαστήριο έχει αποφασίσει εδώ ξεκάθαρα: Ισχύει η ρήτρα μη-διάσωσης της Συνθήκης της Λισαβόνας. Δεν θα παραβιάσω τους νόμους εν γνώσει μου, γράφει σχετικά. «Την ίδια στιγμή σκέφτηκα: Όλοι εδώ θέλουν κάτι από σένα. Γιατί κανείς δεν πιέζει την Ελλάδα να εξοικονομήσει χρήματα;».

Σύμφωνα με την αφήγηση της κυρίας Μέρκελ, ο κ. Παπανδρέου ζήτησε πίστωση χρόνου προκειμένου να καταθέσει προτάσεις περιορισμού του ελλείμματος. «Βρήκα την αντίδρασή του αδιανόητη. Από τη μία πλευρά υπήρχε μεγάλη πίεση να γίνει κάτι και από την άλλη φαινόταν σαν να είχε όλο τον χρόνο του κόσμου», γράφει χαρακτηριστικά και αναγνωρίζει τον σημαντικό διαμεσολαβητικό ρόλο του τότε προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν Φαν Ρομπάι.

Η ίδια, συνεχίζει, επιστρέφοντας στο Βερολίνο, ανησυχούσε για το γεγονός ότι η νεοσύστατη κυβέρνησή της θα έπρεπε να ασχοληθεί με ένα ζήτημα το οποίο όμως δεν είχε τεθεί στην προγραμματική συμφωνία των κυβερνητικών εταίρων. Επιπλέον, «είχαν ξυπνήσει και πάλι οι παλιοί φόβοι από την εποχή που ο Χέλμουτ Κολ εισήγαγε το ευρώ», καθώς υπήρχαν ακόμη κάποιοι που δεν πίστευαν ότι το κοινό νόμισμα θα γινόταν τόσο σταθερό όσο το γερμανικό μάρκο.

«Η προθυμία να βοηθήσουμε την Ελλάδα ήταν περιορισμένη. Για εμένα και τον υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, αλλά και για ολόκληρο τον κυβερνητικό συνασπισμό, η μόνη επιλογή ήταν τα διμερή δάνεια για την Ελλάδα σε συνδυασμό με δάνεια από το ΔΝΤ, τα οποία κάποια μέρα θα έπρεπε να αποπληρωθούν με τόκους. Έπρεπε να διασφαλίσουμε ότι δεν θα μπορούσαν να δοθούν ξανά εσφαλμένες πληροφορίες για το έλλειμμα μιας χώρας στην ΕΕ. Η ανταγωνιστικότητα ορισμένων μελών της Ευρωζώνης έπρεπε επίσης να βελτιωθεί. Η φιλοσοφία μας ήταν: Βοήθεια, ναι, αλλά μόνο σε συνδυασμό με μέτρα», τονίζει στο βιβλίο της η πρώην καγκελάριος.

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην 23η Απριλίου 2010, όταν ανακοινώθηκε ότι το ελληνικό έλλειμμα θα ξεπερνούσε το 15%. «Τότε, ο πρωθυπουργός Παπανδρέου δεν βρισκόταν στην πρωτεύουσα Αθήνα, αλλά στο μικρό νησί Καστελόριζο κοντά στις τουρκικές ακτές. Επρόκειτο να κάνει δημόσια δήλωση για την κατάσταση στη χώρα του. Με λαμπερή λιακάδα, με φόντο το γραφικό λιμανάκι, ανακοίνωσε ότι πλέον θα υποβάλει αίτημα για βοήθεια στο Eurogroup και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Προετοίμασε τους πολίτες του για μια δύσκολη στιγμή, μίλησε για μια νέα οδύσσεια», αναφέρει.

Η ίδια, λίγες ημέρες αργότερα μιλούσε στην Bundestag για «μοναδική επιλογή, χωρίς εναλλακτική» και για «έσχατη λύση», προκειμένου να διαφυλαχθεί η σταθερότητα του νομίσματος.

«Αλλά είχα όντως δίκιο; Δεν υπήρχαν εναλλακτικές τις οποίες απλώς δεν είχαμε αποφασίσει; Φυσικά, υπάρχουν πάντα εναλλακτικές στη ζωή. Ακραία μιλώντας, ακόμη και το να πηδήξεις από την οροφή είναι μια εναλλακτική -μια εναλλακτική έναντι της ζωής.

Ακραία μιλώντας, η κατάρρευση της IKB και της HRE Bank και το τέλος του ευρώ θα ήταν επίσης μια εναλλακτική λύση στις αποφάσεις μου -αλλά όχι σοβαρή για μια χώρα όπως η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρώπη, στην καρδιά αυτής της ηπείρου, με πάνω από ογδόντα εκατομμύρια ανθρώπους. Ήμουν πεπεισμένη γι' αυτό. Το 2009 και το 2010 επικρίθηκα σκληρά για την επιλογή της φράσης "χωρίς εναλλακτική". Οι σχολιαστές με κατηγόρησαν για αυταρχική συμπεριφορά, για το ότι αντί να εξηγήσω το θέμα λεπτομερώς, απέρριψα όλα τα αντεπιχειρήματα και ανακοίνωσα οδηγίες με το ύφος "πάρε το ή άφησέ το". Σκοπός μου όμως ήταν το αντίθετο», εξηγεί.

Η Άνγκελα Μέρκελ χαρακτηρίζει επίσης «ανοησία» τον ισχυρισμό της τότε γερμανικής αντιπολίτευσης ότι προσπαθούσε να κλείσει το ελληνικό πρόγραμμα διάσωσης πριν από τις κρατιδιακές εκλογές στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία. «Η κατάσταση στην Ευρώπη παραήταν σοβαρή για να επιτρέψω στον εαυτό μου να το σκεφτεί. Αντίθετα, δεν ήμουν πρόθυμη να βοηθήσω την Ελλάδα πριν η χώρα παρουσιάσει ένα συνεκτικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων», υποστηρίζει.

Αναφερόμενη στην πρόταση της ελληνικής κυβέρνησης για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, η κυρία Μέρκελ γράφει ότι ο Γιώργος Παπανδρέου «είχε μεγάλη δυσκολία να επιβάλει τις μεταρρυθμίσεις που είχε υποσχεθεί και μέσα στην απελπισία του, είχε αποφασίσει τον Οκτώβριο του 2011 να αφήσει τον λαό να αποφασίσει σε δημοψήφισμα για το πακέτο μέτρων λιτότητας, αλλά εγκατέλειψε γρήγορα το σχέδιό του, όταν ο Μπαρόζο, ο Φαν Ρομπάι, ο Σαρκοζί και εγώ του καταστήσαμε σαφές στο περιθώριο της συνόδου της G20 στις Κάννες στις 3 και 4 Νοεμβρίου 2011 ότι οι μεταρρυθμίσεις ήταν αναπόφευκτες».

Λίγο αργότερα, παραιτήθηκε, ανέλαβε μια μεταβατική κυβέρνηση και ο Αντώνης Σαμαράς εξελέγη πρωθυπουργός στις εκλογές του Ιουνίου 2012, προσθέτει η Άνγκελα Μέρκελ. Για τον πρώην πρωθυπουργό αναφέρει ότι «δεν ήταν σε θέση να εφαρμόσει πλήρως τις μεταρρυθμίσεις που συνδέονταν με το δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης» και ακολούθησε η εκλογή του Αλέξη Τσίπρα.

Κίνηση-ματ

Για στρατηγική κίνηση ματ που τους «αιφνιδίασε» μιλά η Άνγκελα Μέρκελ περιγράφοντας τη στιγμή που ο Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει την απόφαση της κυβέρνησής του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με την συμφωνία που κατέθεσε στην Ελλάδα, κατόπιν υπόδειξης της τρόικας, το Eurogroup, και ουσιαστικά αφορούσε το τρίτο μνημόνιο, το μαρτυρικό για τον ΣΥΡΙΖΑ και τη χώρα 2015.

Στα απομνημονεύματά της με τίτλο «Ελευθερία: Αναμνήσεις 1954-2021» (Freiheit: Erinnerungen 1954-2021), η Μέρκελ κάνει εκτενή περιγραφή της 26ης Ιουνίου 2015 της κρίσιμης Συνόδου, κατά την οποία ανακοινώνεται στον Αλέξη Τσίπρα η τελική πρόταση των εταίρων. Είχαν προηγηθεί σκληρές διαπραγματεύσεις με τους δανειστές να δείχνουν εμμονή στις καταστροφικές συνταγές των μνημονίων και να εξαντλούν την αυστηρότητα -αν όχι εκδικητικότητα- στην κυβέρνηση της «πρώτης φοράς Αριστερά».

Η περιγραφή της Μέρκελ περί αιφνιδιασμού από τον Τσίπρα και τελευταίο όπλο στη φαρέτρα ενός στρατηγικού σχεδίου έρχεται να αιφνιδιάσει -αν μη τι άλλο- όσους από την πρώτη στιγμή έσπευσαν να τον «σταυρώσουν» για την απόφαση αυτή μιλώντας για κίνηση πανικού και επιπολαιότητα που «δεν ίδρωσε το αυτί των δανειστών», αλλά και να επιβεβαιώσει τις εξηγήσεις που ο ίδιος ο Τσίπρας έδωσε για την απόφαση διεξαγωγής δημοψηφίσματος, μιλώντας για ύστατο μέσο διαπραγματευτικής δύναμης.

Η συγκεκριμένη μαρτυρία της Μέρκελ και η εκτενής αναφορά της στη σχέση της με τον Τσίπρα, σε αντίθεση με τους άλλους πρωθυπουργούς που υπέγραψαν μνημόνια και τους οποίους περιλαμβάνει στο βιβλίο, δικαιώνει σε ένα βαθμό όσους υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση Τσίπρα έδωσε σκληρή μάχη απέναντι στον νεοφιλελεύθερο δογματισμό της τρόικας και τα αντιδραστικά μνημόνια και αυτό έχει τη δική του σημασία ακόμη και αν το αποτέλεσμα δεν ήταν το επιδιωκόμενο και τελικά αναγκάστηκε να κάνει μεγάλους συμβιβασμούς και υποχωρήσεις.

Με τα λόγια της Μέρκελ

Ειδικότερα, περιγράφοντας τα γεγονότα στην κορύφωση της διαπραγμάτευσης του ελληνικού προγράμματος με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015 η Μέρκελ παρουσιάζει την στάση του Αλέξη Τσίπρα και ιδιαίτερα την απόφασή του για δημοψήφισμα, που αποτέλεσε και τη κορύφωση του δράματος, ως αποτέλεσμα στρατηγικής που ήταν μάλιστα καλά προσχεδιασμένη.

Η Γερμανίδα καγκελάριος, μιλά για αιφνιδιαστικό, αλλά προμελετημένο ελιγμό που, όπως λέει, άφησε άφωνους, τόσο την ίδια όσο και τους σημαντικότερους παίχτες του «ευρωπαϊκού ιερατείου», τον Ολάντ, τον Τουσκ, τη Λαγκαρντ, τον Γιούγκερ.

Έναν αιφνιδιασμό που ήρθε μάλιστα σε μια στιγμή κατά την οποία, όπως περιγράφουν άτομα που έχουν γνώση της διαπραγμάτευσης, μετά από μαραθώνιες και πολυήμερες διαπραγματεύσεις, η ΕΕ εμφάνιζε για πρώτη φορά ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα για την Ελλάδα. Μέχρι τότε, εξηγούν, η ΕΕ ζητούσε επίμονα από την Ελλάδα να έχει την ιδιοκτησία του προγράμματος, να συνομολογήσει δηλαδή σε μέτρα λιτότητας, ενώ η ίδια απέφευγε να φέρει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης πρόταση για επαρκή χρηματοδότηση της χώρας.

Στη Σύνοδο της 26ης Ιουνίου, προσθέτουν, και ενώ είχε εξαντληθεί κάθε περιθώριο χρόνου, αφού η παράταση του προγράμματος θα έληγε στο τέλος του μήνα, ο Τουσκ παρουσίασε τη συγκεκριμένη πρόταση. Ήταν η πρόταση που είχαν σχεδόν επιβάλει τις προηγούμενες ημέρες οι τρεις θεσμοί στη διαπραγμάτευση κορυφής με τη συμμετοχή τόσο του Ελληνα πρωθυπουργού Α.Τσίπρα, όσο όμως και του Γιούγκερ, της Λαγκάρντ και του Ντράγκι.

Μετά την παρουσίαση της πρότασης από τον Τουσκ, ο Αλέξης Τσίπρας, θυμάται η Μέρκελ, απέφυγε διακριτικά να πάρει τον λόγο, ώστε να μην καταγραφεί στα πρακτικά του Συμβουλίου η συμφωνία του. Η ίδια το κατάλαβε και κινήθηκε προς τη θέση του πρωθυπουργού της Ελλάδας για να του ζητήσει να τοποθετηθεί.

Το σχετικό απόσπασμα στο βιβλίο αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Αλέξη, δεν είπες τίποτα ακόμη. Σκοπεύεις να πάρεις τον λόγο;»

«Όχι, ο Ντόναλντ έχει ήδη εξηγήσει τα πάντα».

«Και τι σκοπεύεις να κάνεις τώρα;» ρώτησα έκπληκτη.

«Θα πάρω αμέσως το αεροπλάνο για Αθήνα και θα συσκεφτώ με το υπουργικό μου συμβούλιο για το τι θα κάνουμε» απάντησε ήρεμα.

Έμεινα με το στόμα ανοιχτό. Έκανα τον γύρο του τραπεζιού και πλησίασα τον Ολάντ. Ήταν κι εκείνος έκπληκτος. Και οι δυο μας, όπως άλλωστε και οι άλλοι, είχαμε αποκομίσει σαφώς την εντύπωση πως ο Τσίπρας είχε αποδεχτεί το αποτέλεσμα των νυχτερινών διαπραγματεύσεων. Ο Τουσκ είχε επίσης μιλήσει στο ίδιο μήκος κύματος.

Επέστρεψα στον Τσίπρα και τον ρώτησα: «Και τι φαντάζεσαι πως θα προκύψει από τις διαβουλεύσεις;».

«Δεν ξέρω» απάντησε.

«Πότε θα ξέρεις;» επέμεινα.

«Αυτό θα σου το πω σήμερα, νωρίς το βράδυ».

Ο Ολάντ κι εγώ κανονίσαμε να γίνει μια τριμερής τηλεφωνική επικοινωνία. Ο Τσίπρας μάς είπε, στον Ολάντ και σ’ εμένα, ότι το υπουργικό του συμβούλιο αποφάσισε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το συμφωνηθέν πρόγραμμα. Για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα έπρεπε να αποφασίσει ο λαός. Θα το ανακοίνωνε στους πολίτες του σε τηλεοπτικό διάγγελμα το ίδιο βράδυ. Μέχρι εδώ, όλα καλά, σκέφτηκα.

Στη συνέχεια ρώτησα ποια ήταν η σύσταση της κυβέρνησής του προς τον λαό. «Όχι, φυσικά» είπε νέτα σκέτα.

Απ’ όλα τα τηλεφωνήματα που έχω κάνει ποτέ στην πολιτική μου ζωή, αυτό εδώ μου επιφύλαξε ίσως τη μεγαλύτερη έκπληξη. Προς στιγμήν ο Ολάντ κι εγώ μείναμε άφωνοι.»

Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Μέρκελ ο Τσίπρας με αυτή την αντίδρασή του, τούς έφερε σε σημείο απόλυτου αιφνιδιασμού. Η Ανγκελα Μερκελ όμως με όσα αναφέρει στο βιβλίο φανερώνει και κάτι ακόμη. Σε αντίθεση με αυτό που συνέβαινε στις διαπραγματεύσεις πριν το δημοψήφισμα, ο Αλέξης Τσίπρας σε εκείνη τη δραματική στιγμή που ακολούθησε, είχε φέρει μαζί του σοβαρούς εμπειρογνώμονες με αποτέλεσμα να καταλήξουν σε συμφωνία η οποία περιελάβανε ισχυρή χρηματοδότηση από την ΕΕ και αποπληρωμή των δανείων σε μακρύτερο ορίζοντα.

Σε ποιο βαθμό το δημοψήφισμα και η δραματοποίηση των γεγονότων επηρέασαν τις συνθήκες, ώστε να προκύψει μια συμφωνία που περιλάμβανε και την αναδιάρθρωση και καλύτερη διαχείριση του χρέους, και τελικά κατέστη εφικτή η έξοδος της Ελλάδας από τα μνημόνια τρία χρόνια αργότερα, απομακρύνοντας την απειλή του Grexit είναι θέμα ερμηνείας και ανάγνωσης.

Η ίδια η Μέρκελ αυτό που παραδέχεται και λέει ξεκάθαρα είναι ότι με τη συμφωνία που τελικά έφερε ο Τσίπρας σώθηκε και η Ελλάδα.

«Τώρα είχε σωθεί πλέον και η Ελλάδα», σημειώνει χαρακτηριστικά η Ανγκελα Μέρκελ, που σε άλλο σημείο εξηγεί ότι ΕΕ είχε καταφέρει να «σωθεί» από το ελληνικό πρόβλημα ήδη από την περίοδο του πρώτου μνημονίου. Και η μόνη απροστάτευτη απέναντι στην χρεοκοπία ήταν η Ελλάδα και παρέμεινε έτσι μέχρι το καλοκαίρι του 2015, λέει η Μέρκελ δίνοντας επιχείρημα σε όσους υποστηρίζουν υπερασπιζόμενοι την κυβέρνηση της Αριστεράς ότι αν ο Τσίπρας διαπραγματευόταν το πρώτο ή το δεύτερο μνημόνιο θα είχε άλλα όπλα στα χέρια του, τα οποία κατ’ επέκταση δεν χρησιμοποίησαν πολλοί από όσους μέχρι σήμερα κατηγορούν τον Αλέξη Τσίπρα για το τρίτο μνημόνιο.

με πληροφορίες από ΑΠΕ, in.gr