Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος: Η ρύπανση από πλαστικά στο στόχαστρο

Η ρύπανση από πλαστικά διαπερνά κάθε γωνιά του πλανήτη — ακόμη και το ανθρώπινο σώμα, με τη μορφή μικροπλαστικών. Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2025 απευθύνει κάλεσμα για συλλογική δράση, με σκοπό την καταπολέμηση της πλαστικής ρύπανσης.

Εμπνεόμενη από τη φύση και παρουσιάζοντας λύσεις από τον πραγματικό κόσμο, η φετινή εκστρατεία θα ενθαρρύνει άτομα, οργανισμούς, βιομηχανίες και κυβερνήσεις να υιοθετήσουν βιώσιμες πρακτικές που οδηγούν σε συστημική αλλαγή, σημειώνει ο ΟΗΕ.

Τον περασμένο χρόνο, ο κόσμος παρήγαγε 400 εκατομμύρια τόνους πλαστικών αποβλήτων. Αυτός ο χείμαρρος από μπουκάλια νερού και σαμπουάν, δοχεία διανομής, πουκάμισα από πολυεστέρα, σωλήνες PVC και άλλα πλαστικά προϊόντα αποτελεί μέρος μιας κρίσης πλαστικής ρύπανσης που, σύμφωνα με ειδικούς, καταστρέφει τα οικοσυστήματα, εκθέτει τους ανθρώπους σε δυνητικά επιβλαβείς ρυπαντές και ενισχύει την κλιματική αλλαγή.

«Η ρύπανση από πλαστικά είναι μία από τις πιο σοβαρές περιβαλλοντικές απειλές για τη Γη, αλλά είναι ένα πρόβλημα που μπορούμε να λύσουμε», δήλωσε η Elisa Tonda, Επικεφαλής του Τμήματος Πόρων και Αγορών του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (UNEP). «Η επίλυσή του μπορεί όχι μόνο να βελτιώσει την ευημερία των ανθρώπων και του πλανήτη, αλλά και να ξεκλειδώσει σημαντικές οικονομικές ευκαιρίες».

Οι χώρες σε όλο τον κόσμο διαπραγματεύονται πλέον μια διεθνή, νομικά δεσμευτική συμφωνία για τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος επικεντρώνεται στην πρόληψη της διαφυγής πλαστικών απορριμμάτων στο περιβάλλον — μέσω της μείωσης των πλαστικών μίας χρήσης και του επανασχεδιασμού των πλαστικών προϊόντων ώστε να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Τι είναι, όμως, η ρύπανση από πλαστικά και τι μπορούμε να κάνουμε;

1. Πόσο πλαστικό υπάρχει στον κόσμο;

Πάρα πολύ. Σήμερα, τα πλαστικά είναι αναπόσπαστο μέρος του σύγχρονου κόσμου — χρησιμοποιούνται παντού, από εξαρτήματα αυτοκινήτων έως ιατρικές συσκευές. Από τη δεκαετία του 1950, εκτιμάται ότι η ανθρωπότητα έχει παράγει 9,2 δισεκατομμύρια τόνους πλαστικού, από τους οποίους περίπου 7 δισεκατομμύρια τόνοι έχουν καταλήξει ως απόβλητα.

2. Ποιοι τύποι πλαστικού είναι οι πιο προβληματικοί;

Οι πλαστικές συσκευασίες και τα προϊόντα μίας χρήσης είναι από τις κύριες πηγές ρύπανσης, αφού δεν επανεντάσσονται στην κυκλική οικονομία, υπερφορτώνουν τα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων και καταλήγουν στο περιβάλλον. Συνηθισμένα παραδείγματα: μπουκάλια νερού, δοχεία, σακούλες μεταφοράς, πλαστικά μαχαιροπίρουνα, σακούλες κατάψυξης και αφρώδεις συσκευασίες.

3. Πού βρίσκουμε τη ρύπανση από πλαστικά;

Σχεδόν παντού: σε λίμνες, ποτάμια και ωκεανούς, σε δρόμους και χωράφια, σε χωματερές, στις ερήμους, ακόμα και στους πάγους της θάλασσας. Έχει βρεθεί ακόμη και στο Έβερεστ και στη Τάφρο των Μαριανών — το βαθύτερο σημείο της Γης.

4. Γιατί η πλαστική ρύπανση είναι τόσο σοβαρό πρόβλημα;

Για τρεις βασικούς λόγους:

• Πλήττει τα οικοσυστήματα. Μικρά πλαστικά σωματίδια μπορούν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη φυτοπλαγκτού, που αποτελεί βάση πολλών υδρόβιων τροφικών αλυσίδων. Τα ψάρια καταναλώνουν πλαστικά και πεθαίνουν από ασιτία, αφού δεν μπορούν να τα χωνέψουν.
• Τα πλαστικά διασπώνται σε «μικρο» και «νανοπλαστικά», τα οποία συσσωρεύονται στο ανθρώπινο σώμα. Έχουν βρεθεί στο ήπαρ, στους όρχεις, ακόμη και στο μητρικό γάλα. Έρευνα δείχνει ότι ένα λίτρο εμφιαλωμένου νερού περιέχει κατά μέσο όρο 240.000 μικροπλαστικά.
• Η παραγωγή πλαστικού ευθύνεται για σημαντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Το 2020, αντιστοιχούσε σε περισσότερο από 3% των παγκόσμιων εκπομπών.

5. Τι προκαλούν τα μικροπλαστικά στους ανθρώπους;

Δεν γνωρίζουμε ακόμα με ακρίβεια. Οι επιστήμονες ερευνούν εντατικά τις συνέπειες, εξαιτίας της ανησυχητικής ποσότητας που καταναλώνουμε.

6. Μπορεί η ανακύκλωση να λύσει την κρίση της πλαστικής ρύπανσης;

Όχι. Μόνο περίπου 9% των πλαστικών ανακυκλώνονται, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Πολλά προϊόντα δεν είναι σχεδιασμένα για ανακύκλωση, είναι πολύ λεπτά ή μπορούν να ανακυκλωθούν μόνο μία-δύο φορές. Επιπλέον, πολλές χώρες δεν διαθέτουν την απαραίτητη υποδομή. Και κυρίως: η ανακύκλωση δεν μπορεί να συμβαδίσει με τον ρυθμό παραγωγής πλαστικού, ο οποίος διπλασιάστηκε από το 2000 έως το 2019.

7. Πώς μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε την πλαστική ρύπανση;

Χρειάζεται ολιστική προσέγγιση. Να εξετάσουμε όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων — από την παραγωγή και τον σχεδιασμό μέχρι την κατανάλωση και τη διάθεσή τους. Χρειάζεται:

• Μείωση της εξάρτησής μας από πλαστικά μίας χρήσης.
• Επανασχεδιασμός των προϊόντων ώστε να είναι πιο ανθεκτικά, ασφαλή, επαναχρησιμοποιούμενα και ανακυκλώσιμα.
• Εύρεση εναλλακτικών υλικών.
• Πρόληψη της διαρροής πλαστικών στο περιβάλλον.

8. Όλα αυτά ακούγονται ακριβά και δύσκολα. Είναι;

Όχι απαραίτητα. Κυβερνήσεις, εταιρείες, ΜΚΟ και πολίτες ήδη εφαρμόζουν καινοτόμες λύσεις. Και σύμφωνα με έρευνα, η προσέγγιση του κύκλου ζωής θα μπορούσε να εξοικονομήσει στον κόσμο 4,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ σε κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος μέχρι το 2040.

«Πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε τις λύσεις ως έξοδα», λέει η Tonda. «Είναι επενδύσεις σε υγιείς κοινωνίες και έναν υγιή πλανήτη — πράγματα που θα αποδώσουν για πολλές γενιές».

9. Τι κάνει ο κόσμος για την πλαστική ρύπανση;

Πολλές χώρες έχουν θεσπίσει νόμους για τον περιορισμό των πλαστικών μίας χρήσης και την υποχρέωση των κατασκευαστών να αναλάβουν την ευθύνη για τα προϊόντα τους. Ωστόσο, επειδή το πρόβλημα υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα, η διεθνής συνεργασία είναι κρίσιμη. Γι’ αυτό τώρα οι χώρες διαπραγματεύονται μια παγκόσμια συνθήκη για τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης. Η Διακυβερνητική Επιτροπή Διαπραγμάτευσης (INC) θα συνεδριάσει για το δεύτερο μέρος της πέμπτης της συνόδου από τις 5 έως τις 14 Αυγούστου 2025 στη Γενεύη. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι αυτές οι συνομιλίες αντικατοπτρίζουν τη σοβαρότητα της κρίσης και την ανάγκη για νομικά δεσμευτική συμφωνία.

10. Γιατί υπάρχει τόση επείγουσα ανάγκη να αντιμετωπίσουμε την πλαστική ρύπανση;

Εάν δεν ληφθούν αποφασιστικά μέτρα, η κατάσταση θα επιδεινωθεί. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι μέχρι το 2060 τα πλαστικά απόβλητα θα τριπλασιαστούν σχεδόν, φτάνοντας το ένα δισεκατομμύριο τόνους ετησίως. Αν συνεχιστεί η παρούσα τάση, σχεδόν τα μισά από αυτά τα απόβλητα θα καταλήξουν σε χωματερές, θα καούν ή θα διαρρεύσουν στο περιβάλλον.