Η συνταγή για να μην πνιγείτε σε έναν ωκεανό πληροφοριών

Τα τελευταία χρόνια, με μεγάλη έκπληξη, παρατηρώ ότι όσο πολλαπλασιάζονται οι πηγές των γνώσεων, οι πληροφορίες και οι δυνατότητες πρόσβασης σε αυτές, τόσο αυξάνονται οι ανορθόλογες ερμηνείες γεγονότων και φαινομένων, ενώ παράλληλα διευρύνονται τα πεδία της παραπληροφόρησης, που ενισχύουν τις «γνωστικές πλάνες». Οι εξηγήσεις που έχω εντοπίσει πάνω στην τάση αυτή είναι πολλές και ενδιαφέρουσες.

Μια από αυτές την ανακάλυψα, διαβάζοντας το βιβλίο του Ρολφ Ντομπέλλι, Ελβετού συγγραφέα και επιχειρηματία, με τίτλο «Η τέχνη της καθαρής σκέψης». Άψογα μεταφρασμένο από την επίσης συγγραφέα Σώτη Τριανταφύλλου, που συνεργάζεται με τις εκδόσεις Πατάκη, το βιβλίο αυτό, που πρωτοκυκλοφόρησε το 2011, περιγράφει με εύστοχο τρόπο, 52 λάθος τρόπους σκέψης, που θα ήταν καλύτερο οι περισσότεροι από εμάς να τους αφήνουν για άλλους....

Κατά τον συγγραφέα, αυτές οι λάθος σκέψεις συνιστούν παγίδες του μυαλού, στις οποίες όλοι κινδυνεύουμε να πέσουμε κάθε στιγμή.

Χαρακτηριστικός από την άποψη αυτή, είναι ο 15ος τρόπος λάθος σκέψης που περιγράφει ο Ρολφ Ντομπέλλι, υπό τον τίτλο: «Λάθος Σωφέρ». Ιδού τι αναφέρει:

«...Όταν πήρε το Νόμπελ Φυσικής το 1918, ο Μαξ Πλανκ άρχισε περιοδεία σε όλη τη Γερμανία. Οπουδήποτε τον καλούσαν, έδινε την ίδια διάλεξη πάνω στη νέα θεωρία της κβαντικής μηχανικής. Μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, που ο σοφέρ του είχε μάθει απέξω το περιεχόμενο της ομιλίας του.

«Πρέπει να έχετε βαρεθεί, κύριε Πλανκ, να λέτε συνεχώς τα ίδια. Σας προτείνω, στην προσεχή διάλεξη στο Μόναχο, να αλλάξουμε ρόλους. Θα καθίσετε στην πρώτη σειρά, φορώντας το κασκέτο του σοφέρ. Θα είναι μια αλλαγή και για τους δυο μας. Τι λέτε;».

Ο Πλανκ το βρήκε διασκεδαστικό και δέχτηκε την πρόταση. Ο σοφέρ του εκφώνησε τον συνηθισμένο του λόγο πάνω στην κβαντική μηχανική μπροστά σ' ένα κοινό υψηλής κατάρτισης στη φυσική. Κάποια στιγμή ένας καθηγητής φυσικής σήκωσε το χέρι για να κάνει μια ερώτηση. Ο σοφέρ απάντησε: «Δε φανταζόμουν ότι σε μια πόλη τόσο προηγμένη όσο το Μόναχο θα μου έκαναν μια τόσο απλή ερώτηση. Θα παρακαλέσω λοιπόν τον σοφέρ μου να απαντήσει».

Κατά τον Τσάρλι Μάνγκερ, έναν από τους καλύτερους επενδυτές στον κόσμο, που μου διηγήθηκε αυτή την ιστορία, υπάρχουν δύο είδη γνώσης. Η αληθινή γνώση, που απαιτεί πολύ χρόνο και διανοητική εργασία, κι αυτό που αποκαλεί γνώση του σοφέρ. Για τον Μάνγκερ, οι σοφέρ είναι οι άνθρωποι που παριστάνουν τους γνώστες. Έχουν μάθει να κάνουν το νούμερο τους. Διαθέτουν οπωσδήποτε καταπληκτική φωνή ή ξέρουν να γίνονται πειστικοί. Αλλά η ευφράδειά τους είναι άδειο κέλυφος.

Σήμερα γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεχωρίσεις την αυθεντική γνώση από τη γνώση του σοφέρ. Εκτός από τους παρουσιαστές της τηλεόρασης. Οι παρουσιαστές είναι ηθοποιοί. Τελεία και παύλα. Όλοι το ξέρουν. Κι όμως, πάντα ξαφνιάζομαι με τον σεβασμό που δείχνουν σ' αυτούς τους μετρ έτοιμων φράσεων. Πληρώνονται χρυσάφι για να διευθύνουν συζητήσεις σε θέματα που τους ξεπερνούν.

Η διάκριση είναι λιγότερο προφανής στους δημοσιογράφους. Κάποιοι έχουν αποκτήσει γερές γνώσεις. Είναι συχνά οι πιο έμπειροι, αυτοί που έχουν ειδικευτεί σε συγκεκριμένα θέματα στο πέρασμα του χρόνου. Προσπαθούν να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα ενός γεγονότος και να το παρουσιάσουν στο κοινό. Συνήθως γράφουν μακροσκελή άρθρα που εξετάζουν πλήθος περιπτώσεων και εξαιρέσεων.

Δυστυχώς, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι ανήκουν στην κατηγορία των σοφέρ. Γράφουν άρθρα για οποιοδήποτε θέμα, στο άψε σβήσε, βγάζοντάς τα από το καπέλο τους σαν ταχυδακτυλουργοί - ή, ακόμα χειρότερα, από το διαδίκτυο. Τα κείμενά τους είναι προκατειλημμένα, σύντομα και - συνήθως για να αντισταθμίσουν το άδειο κέλυφος - ειρωνικά.

Όσο μεγαλύτερη είναι μια επιχείρηση, τόσο οι απαιτήσεις για έναν διευθύνοντα σύμβουλο με ικανότητες σόουμαν μεγαλώνουν - πρέπει να είναι «επικοινωνιακός», όπως λέμε σήμερα. Δε θέλουν έναν αφοσιωμένο, δουλευτή, λιγομίλητο, που κάνει τη δουλειά του με τη μεγαλύτερη σοβαρότητα· τουλάχιστον δεν τον θέλουν στην κορφή της επιχείρησης. Οι μέτοχοι και οι οικονομικοί συντάκτες πιστεύουν προφανώς ότι ένας σόουμαν πασχίζει να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα, πράγμα που φυσικά δεν ισχύει.

Ο Γουόρρεν Μπάφετ, συνεταίρος του Τσάρλι Μάνγκερ, χρησιμοποιεί μια εξαιρετική έκφραση: «circle of competence» - «κύκλος ικανότητας» («αρμοδιότητας», «δεξιότητας»). Ό,τι βρίσκεται μέσα στον κύκλο μας, το καταλαβαίνουμε τέλεια. Σ' αυτούς τους τομείς είμαστε ικανότατοι. Αλλά δεν καταλαβαίνουμε, ή καταλαβαίνουμε μόνο εν μέρει, ό,τι είναι απέξω.

Εξού και το σλόγκαν του Γουόρρεν Μπάφετ: «Γνωρίστε τον κύκλο των ικανοτήτων σας και μείνετε σε αυτόν. Δεν έχει σημασία το μέγεθος του. Αυτό που μετράει είναι να ξέρετε πού σταματάει». Ο Τσάρλι Μάνγκερ προσθέτει: «Πρέπει να ανακαλύψετε τα ταλέντα σας. Αν δοκιμάσετε την τύχη σας έξω από τον κύκλο των δεξιοτήτων σας, θα κάνετε μια αξιοθρήνητη καριέρα. Σας το εγγυώμαι».

Συμπέρασμα: Μην έχετε εμπιστοσύνη στη γνώση του σοφέρ. Μη συγχέετε το φερέφωνο της επιχείρησης, τον σόουμαν, τον τηλεοπτικό παρουσιαστή, τον αερολόγο, τον καλό ομιλητή ή τον διασπορέα κλισέ μ' εκείνον που έχει πραγματικές γνώσεις. Πώς θα τον αναγνωρίσετε; Έχει ένα χαρακτηριστικό που τον διακρίνει. Εκείνος που ξέρει πραγματικά, γνωρίζει τι ξέρει και τι δεν ξέρει. Αν βρεθεί έξω από τον κύκλο της αρμοδιότητάς του, είτε δε λέει τίποτα είτε ομολογεί ότι δεν ξέρει. Ήρεμα, ακόμα και με κάποια υπερηφάνεια. Ενώ από το στόμα των σοφέρ θα ακούσετε τα πάντα, αλλά ποτέ το «δεν ξέρω».

Και ο νοών νοείτω, προσθέτουμε εμείς.