Τα μυστικά για το δικαίωμα προαίρεσης στη μεταβίβαση μετοχών

Oι μετοχές της ΑΕ είναι ελεύθερα μεταβιβάσιμες. Το επιτρεπτό της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών της ΑΕ προκύπτει από την ομώνυμη αρχή -περί της οποίας προηγούμενη αρθρογραφία μας. Κάμπτεται, εντούτοις, η συγκεκριμένη αρχή σε δύο περιπτώσεις -όσον αφορά ΑΕ με μετοχές μη εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά.

Με την πρώτη από αυτές ασχοληθήκαμε ήδη (τις δεσμευμένες μετοχές: όσες υπόκεινται σε καταστατικούς περιορισμούς όσον αφορά τη μεταβίβασή τους). Εδώ θα μας απασχολήσει η δεύτερη, εξίσου ενδιαφέρουσα όμως, περίπτωση: το δικαίωμα προαίρεσης, όσον αφορά τη μεταβίβαση ή την απόκτηση μετοχών.

Έννοια και περιεχόμενο

Είναι, κατά νόμο, εφικτή η σύναψη συμφωνίας των μετόχων, ανάμεσά τους ή με τρίτους, με την οποία παρέχεται το δικαίωμα προαίρεσης αγοράς (call option) ή πώλησης (put option) ονομαστικών μετοχών.

Με μια τέτοια συμφωνία (προαίρεσης) παρέχεται η εξουσία στον δικαιούχο να καταρτίζει με δική του μόνο («μονομερή») δήλωση μια άλλη-κύρια σύμβαση (αγορά/πώληση μετοχών) με τον δεσμευόμενο-υπόχρεο αντισυμβαλλόμενό του. Η σύμπραξη, δηλαδή στην περίπτωση αυτή, του υπόχρεου δεν απαιτείται˙ αυτό, εξάλλου, είναι που διαφοροποιεί τη συμφωνία προαίρεσης από το γνωστό προσύμφωνο.

Ο μέτοχος ή τρίτος υπέρ του οποίου το σχετικό δικαίωμα προαίρεσης μπορεί, κατ' αποτέλεσμα, να προβεί, μόνος αυτός, σε επόμενη χρονική στιγμή, σε αγορά ή πώληση μετοχών.

• Μορφές, ενεργοποίηση και καταχώριση δικαιώματος

Η συμφωνία του δικαιώματος προαίρεσης είναι δυνατό να λάβει (και) το περιεχόμενο των μορφών δέσμευσης των μετοχών, οι οποίες ήδη μας απασχόλησαν. Μεταξύ αυτών οι συμφωνίες υποχρέωσης (drag along) ή δικαιώματος (tag along) της μειοψηφίας να πωλήσει μαζί με τους πλειοψηφούντες μετόχους. Οι δεσμευμένες μετοχές προϋποθέτουν, κατά τα προαναφερθέντα, καταστατική πρόβλεψη˙ η συμφωνία προαίρεσης, όχι.

Η συμφωνία προαίρεσης είναι δυνατό να τελεί υπό αναβλητική αίρεση ή προθεσμία. Στην περίπτωση αυτή το σχετικό δικαίωμα (προαίρεσης) δεν θα ενεργοποιηθεί εξαρχής. Θα ενεργοποιηθεί είτε μόλις πληρωθεί η αίρεση (επέλθει δηλαδή το συμφωνημένο μέλλον και αβέβαιο γεγονός) είτε μόλις παρέλθει η συμφωνηθείσα προθεσμία.

Μια τέτοια συμφωνία (στο πλαίσιο της οποίας παρέχεται δικαίωμα προαίρεσης) δεν είναι υποχρεωτικό να καταγραφεί στο βιβλίο μετόχων ή, επί άυλων μετοχών, στο σχετικό μητρώο. Η συντέλεση ή μη της σχετικής καταχώρισης δεν επηρεάζει το κύρος της συμφωνίας. Μέσω αυτής, ωστόσο, επιτυγχάνεται η διαφάνεια και «δημοσιότητά» της. Αναγκαία, κατά τούτο, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων.

Η άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης

Το δικαίωμα προαίρεσης, όπως ήδη επισημάνθηκε, ασκείται με μονομερή δήλωση του δικαιούχου προς τον δεσμευόμενο/υπόχρεο (και όχι προς την ΑΕ).

Με την περιέλευση της δήλωσης αυτής στον δεσμευόμενο/υπόχρεο, καταρτίζεται η συμφωνηθείσα κύρια σύμβαση. Γεννώνται, στην περίπτωση αυτή, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις, που απορρέουν από αυτή (ο αγοραστής, λ.χ., των μετοχών γίνεται φορέας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές).

Για τη δήλωση αυτή του δικαιούχου δεν απαιτείται συγκεκριμένος τύπος. Ενδεδειγμένη, εντούτοις (αν όχι αναγκαία -για λόγους απόδειξης και μόνον), η έγγραφη διενέργειά της.

Ο υπεύθυνος για την τήρηση του βιβλίου/μητρώου μετόχων οφείλει να καταχωρίσει «αμελλητί» στο βιβλίο (ή στο μητρώο) μετόχων τη μεταβολή του μετόχου -εφόσον βεβαιωθεί για την προσήκουσα άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης. Για τη συγκεκριμένη καταχώριση δεν απαιτείται σύμπραξη του υπόχρεου, χρονολόγηση ή υπογραφή των εμπλεκομένων. Η καταχώριση αυτή νομιμοποιεί τον δικαιούχο έναντι της εταιρείας. Η μη συντέλεσή της, ωστόσο, δεν επηρεάζει το κύρος της μεταβίβασης.

Η κάμψη της αρχής της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών

Οι μετοχές για τις οποίες το σύμφωνο προαίρεσης ελευθέρως μεταβιβάζονται και μετά τη σύναψή του. Προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο μιας τέτοιας (απευκταίας για τον φορέα του σχετικού δικαιώματος) μεταβίβασης, απαιτείται σχετική ρήτρα στη συμφωνία προαίρεσης˙ ότι, δηλ., μέχρι την άσκηση ή την απόσβεση του δικαιώματος προαίρεσης δεν επιτρέπεται να λάβει χώρα μεταβίβαση των μετοχών.

Η συγκεκριμένη ρήτρα ισχύει έναντι τρίτων μόνο αν έχει ειδικά σημειωθεί στο βιβλίο μετόχων ή στο σχετικό μητρώο -επί άυλων μετοχών. Εφόσον συντελεστεί η σχετική μνεία της ρήτρας, την ακυρότητα της μεταβίβασης των μετοχών από τον δεσμευόμενο/υπόχρεο σε τρίτο δικαιούται να προβάλλει ο φορέας, μόνον, του δικαιώματος προαίρεσης (σχετική ακυρότητα).

Η απόσβεση του δικαιώματος προαίρεσης

Στη συμφωνία για το δικαίωμα προαίρεσης είναι αναγκαίο να εμπεριέχεται, ρητά, προθεσμία ή διαλυτική αίρεση -μετά την παρέλευση ή, αντίστοιχα, την πλήρωση της οποίας, το σχετικό δικαίωμα αποσβήνεται. Αποσβήνεται, όμως, το σχετικό δικαίωμα (και) με μεταγενέστερη αντίθετη συμφωνία των μερών και μεταγενέστερη (ρητή ή σιωπηρή) παραίτηση του δικαιούχου.

Επίσης, και υπό προϋποθέσεις, επί αντιφατικής συμπεριφοράς του υπόχρεου (:επιβάρυνση, λ.χ., με ενέχυρο των περί ου ο λόγος μετοχών) καθώς και σε περίπτωση απρόβλεπτης μεταβολής των συνθηκών.

Περιορισμοί για τη μεταβίβαση των μετοχών ΑΕ με μετοχές μη εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά είναι δυνατό να τίθενται από το καταστατικό της (δεσμευμένες μετοχές) ή με συμφωνία ανάμεσα στον υπόχρεο/δεσμευόμενο και στον δικαιούχο. Στην τελευταία περίπτωση (δικαίωμα προαίρεσης για την αγορά ή πώληση μετοχών) δεν απαιτείται τύπος. Οι κίνδυνοι, όμως, που εγκυμονεί το «άτυπο» της συγκεκριμένης συμφωνίας είναι εξαιρετικά σημαντικοί.

Ακριβώς το δεδομένο αυτό είναι που επιβάλλει τη δημοσιοποίηση της σχετικής συμφωνίας στο βιβλίο ή μητρώο μετόχων. Κι ακόμα περισσότερο: τη γραπτή, λεπτομερή, ιδίως όμως απολύτως προσεκτική οριοθέτηση των εκατέρωθεν δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των εμπλεκομένων. Επίσης, των επιμέρους παραμέτρων της συμφωνίας τους.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm