Γιατί οι Έλληνες ξοδεύουν αλόγιστα αλλά... δεν ασφαλίζονται

Η ασφάλιση είναι ένας μηχανισμός προστασίας από διάφορους υπαρκτούς κινδύνους, οι οποίοι όμως εφ’ όσον επέλθουν έχουν τελικά ένα σοβαρό οικονομικό αποτέλεσμα. Είναι μια νομική συμφωνία με βάση την οποία ένας ασφαλισμένος καταβάλλει ένα μικρό, προσιτό ποσό (ασφάλιστρο), ώστε σε περίπτωση ενός σοβαρού γεγονότος (θάνατος, ασθένεια, καταστροφή, απώλεια εισοδήματος) να λάβει ο ίδιος ή οι δικοί του οικονομική ενίσχυση.

Η ασφάλιση είναι μια πράξη ατομικής και οικογενειακής υπευθυνότητας, ενώ η παρορμητική κατανάλωση είναι σίγουρα μια πράξη ανευθυνότητας.

Κι όμως, η πλειοψηφία των ανθρώπων -ιδιαίτερα στην χώρα μας -δεν ασφαλίζεται. Μία μεγάλη μερίδα πολιτών προτιμά να ζει στο «τώρα», να ρισκάρει χάνοντας σίγουρα χρήματα στον τζόγο ή να ξοδεύει σε καθημερινές και εφήμερες απολαύσεις αμφιβόλου χρησιμότητας. Γιατί;

Η απάντηση είναι... στον εγκέφαλο.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με τρόπο που ευνοεί τις άμεσες απολαύσεις

Όταν κάνουμε κάτι που μας ικανοποιεί άμεσα (όπως ψώνια, καφέ, τζόγο ή συμμετέχουμε στα social media), ενεργοποιείται το σύστημα ανταμοιβής και παράγεται ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που σχετίζεται με την άμεση ευχαρίστηση, το κίνητρο και την ανταμοιβή. Αυτό κάνει τον εγκέφαλο να θέλει να επαναλάβει τη συμπεριφορά αυτή, γιατί τη συνδέει με ευχάριστα συναισθήματα.

Τρία τουλάχιστον συμπεριφορικά σφάλματα του εγκεφάλου

Παρά την μαγεία και την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου, διαπράττει αρκετά σφάλματα! Υποτιμά τους μελλοντικούς κινδύνους, γιατί δεν είναι «χειροπιαστοί».

Αρνείται να σκεφτεί άσχημα σενάρια όπως ο θάνατος ή η ανικανότητα. Αυτό εξηγεί γιατί πολλοί ξοδεύουν καθημερινά χωρίς δεύτερη σκέψη, αλλά αποφεύγουν ένα ασφαλιστικό πρόγραμμα 20 ευρώ το μήνα. Ο εγκέφαλος επενδύει στην ευχαρίστηση — όχι στην πρόληψη.

Ας δούμε τρία συμπεριφορικά σφάλματα που διαπράττει ο εγκέφαλος και που συνδέονται με πολλές ανεύθυνες συμπεριφορές:

1. Σφάλμα Υπεραισιοδοξίας (Optimism Bias)

Το σφάλμα αισιοδοξίας είναι η τάση των ανθρώπων να πιστεύουν ότι τα αρνητικά γεγονότα, όπως ένα ατύχημα, μια σοβαρή ασθένεια ή μία οικονομική απώλεια, είναι πιο πιθανό να συμβούν σε άλλους και όχι στους ίδιους.

Αυτός ο μηχανισμός κάνει τον άνθρωπο να νιώθει εσφαλμένα προστατευμένος, μειώνοντας την αίσθηση της ανάγκης για προστασία. Στην ασφάλιση, οδηγεί πολλούς στο να καθυστερούν ή να απορρίπτουν την ιδέα, θεωρώντας την περιττή.

2. Προκατάληψη για το σήμερα (Present Bias)

Η προκατάληψη για το σήμερα, αναφέρεται στην ανθρώπινη προτίμηση για άμεσες απολαύσεις ή οφέλη, αγνοώντας το αύριο, ακόμα κι αν η αναμονή θα απέφερε πολύ μεγαλύτερο όφελος στο μέλλον.

Ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να «επενδύσει» σε κάτι που δεν έχει άμεσο και ορατό αποτέλεσμα. Έτσι, το κόστος ενός ασφαλιστικού προγράμματος φαίνεται πιο «βαρύ» από το όφελος που προσφέρει σε ένα αβέβαιο μέλλον.

3. Υπερβολική αυτοπεποίθηση (Overconfidence Bias)

Το σφάλμα αυτό αφορά την παρατηρούμενη πολλές φορές ψευδαίσθηση ότι το άτομο μπορεί να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε δυσκολία ή κρίση μόνο του, χωρίς εξωτερική βοήθεια. Οι άνθρωποι λοιπόν συχνά υποτιμούν τη σοβαρότητα των προβλημάτων και υπερεκτιμούν την ικανότητά τους να τα διαχειριστούν. Αυτό δημιουργεί μια λανθασμένη αίσθηση ασφάλειας και μειώνει το κίνητρο για ουσιαστική πρόληψη, όπως είναι η ασφάλιση.

Εκπαιδεύοντας τον εγκέφαλο

Η νευροπλαστικότητα είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει, να αναδομείται και να δημιουργεί νέες συνάψεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

Με απλά λόγια: Ο εγκέφαλος μαθαίνει, προσαρμόζεται και επανεκπαιδεύεται. Δεν λειτουργεί στατικά. Αν του δώσουμε νέες εμπειρίες, σκέψεις και ερεθίσματα, μπορεί να υιοθετήσει καινούριες συνήθειες και μοτίβα σκέψης.

Ο εγκέφαλος μπορεί να μάθει να αγαπά την πρόληψη.

Αρκεί να τον «εκπαιδεύσουμε» σωστά:

Με συνέπεια

Με συναίσθημα

Με ενδυνάμωση

Με μικρά αλλά σταθερά βήματα…

Και τότε, η ασφάλιση παύει να είναι μια δύσκολη απόφαση και γίνεται μέρος μιας πιο ώριμης και ασφαλούς ζωής.

Συμπέρασμα

Η ασφάλιση δεν είναι απλώς ένα χρηματοοικονομικό προϊόν. Είναι ένας μηχανισμός πολιτισμού, υπευθυνότητας, πρόνοιας και φροντίδας. Και παρόλο που ο εγκέφαλος δεν την αγαπά από την αρχή, με σωστή καθοδήγηση μπορεί να τη βάλει στις προτεραιότητές του.

Η νευροπλαστικότητα μάς λέει ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν. Κι αυτό είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία -αλλά και αποστολή- κάθε επαγγελματία στον χώρο της ασφάλισης.

*Ο κ. Νικόλαος Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού