Από τα χαμηλότερα ως τα υψηλότερα επίπεδά της, η ελληνική παιδεία χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της «παπαγαλίας», της κονσερβαρισμένης γνώσης. Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε ήδη σε διεθνείς διαγωνισμούς, όπως αυτός της PISA, που μας απασχόλησε σε προηγούμενο σημείωμα.
Θυμίζουμε επιγραμματικά το συμπέρασμα που έβγαλε για τις επιδόσεις των μαθητών, ηγετικό στέλεχος του διεθνούς διαγωνισμού: «Οι Έλληνες μαθητές είναι πολύ καλοί στην αναπαραγωγή του περιεχομένου που έχουν μάθει. Αλλά ο σύγχρονος κόσμος δεν μας ανταμείβει πλέον μόνο για αυτά που γνωρίζουμε -η Google ξέρει τα πάντα- αλλά για όσα μπορούμε να κάνουμε με αυτά που γνωρίζουμε. Και οι Έλληνες μαθητές αγωνίζονται όταν πρέπει να προεκτείνουν από αυτά που γνωρίζουν και να εφαρμόσουν δημιουργικά τις γνώσεις τους σε νέες καταστάσεις, ακριβώς, δηλαδή, τα πράγματα που απαιτεί ο σύγχρονος κόσμος από τους ανθρώπους».
Η επέλαση, όμως, της τεχνητής νοημοσύνης, με αποτελέσματα ήδη ορατά, σε πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων, απειλεί να καταστήσει εντελώς παρωχημένο το ήδη μη ανταγωνιστικό μαθησιακό υπόδειγμα της χώρας μας.
Οι περισσότεροι ίσως έχουν αντιληφθεί πως τα δωρεάν εργαλεία της, όπως το ChatGPT, χρησιμοποιούνται (παρατύπως) από μαθητές και φοιτητές για να κάνουν εργασίες, να απαντούν σε ερωτήσεις ή να γράψουν εκθέσεις, ενώ την ίδια ώρα έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα να βρίσκουν έτοιμες απαντήσεις σε μαθηματικά προβλήματα, με εξήγηση μάλιστα αυτών των απαντήσεων, μέσα από διαδεδομένες εφαρμογές όπως το photomath.
Αυτό όμως είναι το λιγότερο. Πιο κρίσιμο είναι να ακολουθήσουμε προς τα πίσω τις επιπτώσεις του ΑΙ, ξεκινώντας από την αγορά εργασίας, για την οποία έχουν ήδη γραφτεί πολλά. Οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι θα υπάρξει μεγάλη επίδραση στις εργασίες υψηλότερου επιπέδου (τις λεγόμενες white collar), περιλαμβανομένης της παροχής υπηρεσιών, ίσως τόσο καταλυτική όσο ήταν η εμφάνιση των μηχανημάτων και των αλυσίδων παραγωγής στη βιομηχανία. Aπό τον τραπεζικό τομέα, τις επιχειρήσεις και τη λογιστική, μέχρι την εξυπηρέτηση πελατών, την επεξεργασία στοιχείων και το μάρκετινγκ, ή ακόμη και τα μαθηματικά, την τέχνη και τη συγγραφή.
Κάντε οι ίδιοι μια απλή δοκιμή. Βάλτε σε ένα από τα δωρεάν συστήματα ελεύθερης πρόσβασης, ένα γενικό αλλά ασυνήθιστο ερώτημα, όπως π.χ. «είμαι διοικητής μιας εταιρείας και νομίζω ότι στις αποθήκες της κάποιοι κλέβουν, τι να κάνω;». Θα πάρετε σε δευτερόλεπτα μια εντυπωσιακά αναλυτική απάντηση, αυτό που λέμε textbook answer, για τους δρόμους επίλυσης του προβλήματος, ωσάν να ρωτήσατε έναν καλό σύμβουλο επιχειρήσεων, χωρίς να του δώσετε περισσότερα στοιχεία. Θα αποκτήσετε έτσι μια καλή ιδέα των νέων δυνατοτήτων, ακόμη και μέσα από αυτό το δωρεάν σύστημα για ευρεία χρήση.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για την εκπαίδευση της… ανθρώπινης νοημοσύνης;
Πολύ λιγότερα έχουν γραφτεί για τις επιπτώσεις που θα έχει στην εκπαίδευση και την παιδεία η τεχνητή νοημοσύνη, παρότι, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγηθούμε σε μια πραγματική αλλαγή υποδείγματος, διεθνώς, μέσα από τις αλλαγές στις ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Η απλή αναπαραγωγή περιεχομένου, αυτή που διδάσκουμε κατά κόρον στην ελληνική παιδεία, μέσα από την πατροπαράδοτη «παπαγαλία», είναι παντελώς άχρηστη στις νέες συνθήκες που ανατέλλουν. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να το κάνει πολύ καλύτερα και σε δευτερόλεπτα. Επιπλέον, μπορεί να συνδυάσει αυτές τις γνώσεις και να τις εφαρμόσει σε συγκεκριμένες καταστάσεις, στις οποίες έχει ήδη «επιμορφωθεί». Το Google search με τη μορφή που το ξέραμε, γίνεται παρωχημένο.
Σημαίνει αυτό ότι θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τη γνώση στις μηχανές; Ασφαλώς και όχι. Η γνώση θα συνεχίσει να αποτελεί τη βάση των δεξιοτήτων του ανθρώπου. Χωρίς αυτή (και σταδιακά την εμπειρία) δεν μπορεί να αναπτύξει ο ίδιος τις δυνατότητες κριτικής σκέψης που απαιτούνται για τη δημιουργική εύρεση λύσεων σε νέες, διαφορετικές, αμφιλεγόμενες καταστάσεις. Στις οποίες οι βέλτιστες λύσεις αλλάζουν κατά περίπτωση, έχοντας το στοιχείο της μοναδικότητας.
Ίσως η πιο πολύτιμη ανθρώπινη δεξιότητα στο προσεχές μέλλον θα είναι αυτό που αποκαλούν οι Αγγλοσάξονες «thinking out of the box», δηλαδή η ικανότητα σκέψης έξω από το «κουτί» της καθιερωμένης θεωρίας και πρακτικής.
Ομοίως, σε έναν κόσμο που έχει πια σχεδόν απεριόριστες «έτοιμες γνώσεις» αλλά χωρίς συναίσθημα, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης και των κοινωνικών δεξιοτήτων, της ανθρώπινης διεπαφής, της ηθικής πρακτικής και των αξιών, εννοιών δηλαδή που τα μηχανήματα μπορούν να παρουσιάσουν, αλλά δεν μπορούν να κατανοήσουν.
Όλα αυτά βεβαίως απέχουν έτη φωτός από τη σημερινή εκπαιδευτική πρακτική στη χώρα μας, που κατά κανόνα επιβραβεύει το να ξέρεις ως «απογραφή» τι περιέχει το κουτί που σου έδωσαν -και να σκέφτεσαι μέσα σε αυτό.
Για να αλλάξει όμως η κατάσταση, χρειάζεται εκ βάθρων ανασυγκρότηση του συστήματος. Το κακό είναι ότι τέτοιου είδους τομές δεν κρίνονται πολιτικά επωφελείς, διότι δημιουργούν άμεσα συγκρούσεις (δηλαδή πολιτικό κόστος), χωρίς να φέρνουν εξίσου άμεσα το πολιτικό όφελος του θετικού αποτελέσματος.
Το χειρότερο είναι ότι ο δημόσιος διάλογος για την παιδεία στη χώρα μας εξαντλείται προσώρας σε περιφερειακά θέματα όπως τα μη κρατικά πανεπιστήμια, χωρίς να απασχολεί, όπως θα έπρεπε, το σύνολο του οικοδομήματος, που πλέον, στις σημερινές συνθήκες, είναι ξεκάθαρα σαθρό.