Οι μεγάλες αποκλίσεις καθιστούν ανέφικτη την πραγματοποίηση των δημοσιονομικών στόχων καθώς τα στοιχεία για τα δημόσια οικονομικά το πρώτο εξάμηνο του 2009 εμφανίζουν μεγάλη απόκλιση έναντι των στόχων του προϋπολογισμού, ιδίως στο σκέλος των εσόδων, εκτιμά το ΙΟΒΕ στην τριμηνιαία ανάλυση για την ελληνική οικονομία.

Έτσι, το πρώτο εξάμηνο του 2009 τα καθαρά έσοδα μειώθηκαν κατά 0,7%, σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008, έναντι όμως ετήσιου στόχου για αύξηση 15%.

Η εξέλιξη αυτή, που είχε εκτιμηθεί άλλωστε αρκετά νωρίτερα, οδήγησε στη λήψη έκτακτων μέτρων για την κάλυψή της.

Παρόλο που κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους θα εισπραχθούν οι έκτακτες εισφορές και τα υπόλοιπα φορολογικά έσοδα από τα μέτρα που εξαγγέλθηκαν, κρίνεται ιδιαίτερα αβέβαιο το κατά πόσον θα επαληθευτούν οι εκτιμήσεις για την αποδοτικότητά τους (αύξηση εσόδων κατά 0,8% του ΑΕΠ).

Επιπλέον, η όποια αύξηση των εσόδων θα αντισταθμιστεί σε κάποιον βαθμό από την παράλληλη επέκταση στο σκέλος των δαπανών, καθώς ήδη παρατηρείται υπέρβαση κατά 1,2 δισ. ευρώ στο πρώτο εξάμηνο του έτους σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί. Συνεπώς, ο στόχος για μείωση του ελλείμματος στο 3,7% του ΑΕΠ το 2009 εμφανίζεται τη στιγμή αυτή πολύ δύσκολος, αν όχι ανέφικτος.

Τα έκτακτα δημοσιονομικά μέτρα

Μπροστά στη διαφαινόμενη προοπτική μεγάλων υπερβάσεων στους δημοσιονομικούς στόχους, η κυβέρνηση αποφάσισε μια σειρά έκτακτα μέτρα που αφορούν στα δημόσια έσοδα και στις δαπάνες, ενώ σχεδιάζονται και νέα μέτρα που θα ανακοινωθούν το φθινόπωρο. Βασική προϋπόθεση επιτυχίας είναι η κινητοποίηση των κρατικών μηχανισμών ώστε να δοθεί το μήνυμα της προσήλωσης στους εξαγγελλόμενους στόχους και να καταστεί εφικτή η μεγαλύτερη δυνατή αποδοτικότητά τους.

Με γνώμονα τη δυνατότητα απόδοσης για τα δημόσια οικονομικά αλλά και την καλύτερη λειτουργία της αγοράς θα πρέπει να κριθούν και τα σχεδιαζόμενα πρόσθετα μέτρα που θα αποφασιστούν το φθινόπωρο.

Εκ πρώτης όψεως αυτό φαίνεται να έχει εμπεδωθεί ως σκοπιμότητα, καθώς με βάση τις έως τώρα πληροφορίες θα εστιάζουν στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, στον εκσυγχρονισμό της φορολογικής νομοθεσίας, στην απελευθέρωση μιας σειράς κλειστών επαγγελμάτων, στη συγχώνευση και κατάργηση φορέων του Δημοσίου κ.ά. Αν οι παραπάνω εξαγγελίες εφαρμοστούν με συνέπεια και συνέχεια, είναι πολύ πιθανόν να επισπευστεί η δημοσιονομική προσαρμογή και να προσεγγιστούν έως έναν βαθμό οι στόχοι του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης μέσα στην επόμενη διετία.

Αποτελεσματικοί μηχανισμοί εφαρμογής

Η επιτυχία των διαρθρωτικών ανακατατάξεων εξαρτάται καθοριστικά από τον εκσυγχρονισμό των μηχανισμών εφαρμογής της οικονομικής πολιτικής, κυρίως του τρόπου λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης και του κράτους. Και αυτή η ευρύτατη αναμόρφωση θα πρέπει να επιτευχθεί άμεσα και αποτελεσματικά, καθώς, ειδικά στην τρέχουσα δυσμενή συγκυρία στην ελληνική και στην παγκόσμια οικονομία, δεν υφίστανται πλέον τα περιθώρια του παρελθόντος για αναβολές, για ολιγωρίες και για ημίμετρα.

Σε επιβράδυνση ή/και μείωση οι περισσότεροι δείκτες οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με το 2008...

Στους περισσότερους βραχυχρόνιους δείκτες έχει ήδη αποτυπωθεί η πορεία επιβράδυνσης, η οποία ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2008. Στη συνέχεια η επιβράδυνση μετατρέπεται σε πτώση και σήμερα το σύνολο των δεικτών βρίσκεται σε επίπεδα χαμηλότερα από το 2008. Η μείωση σε σχέση με πέρυσι είναι σε κάποιες περιπτώσεις μεγάλη, θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι το επίπεδο της δραστηριότητας σε πολλούς τομείς και κλάδους δεν απέχει σημαντικά από το σημείο όπου βρισκόταν πριν από την κρίση (π.χ. 2006 ή/και 2007).

Αν συνεπώς περιοριστεί σχετικά σύντομα η πτώση και υπάρξει έστω και μικρή ανάκαμψη στις αρχές του επόμενου χρόνου, οι απώλειες του 2008 - 2009 θα μπορέσουν να απορροφηθούν από έναν μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων, όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν σε ανάλογες συγκυρίες. Αν αντίθετα συνεχιστεί η πτώση με τους ρυθμούς που καταγράφονται σήμερα, τότε θα διευρύνεται συνεχώς ο αριθμός των επιχειρήσεων που θα δυσκολεύονται και πιθανόν να αντιμετωπίσουν πρόβλημα βιωσιμότητας.

Η πτώση του ΑΕΠ περιορίζεται από την πορεία του εξωτερικού τομέα

Γενικότερα, εκτός από την υποχώρηση των δεικτών οικονομικής δραστηριότητας, το ΑΕΠ δέχεται έντονες πιέσεις και από την εξασθένηση της ιδιωτικής και προερχόμενης από το εξωτερικό ζήτησης, λόγω του δυσμενούς κλίματος από τη διεθνή οικονομική κρίση. Η οριακή πτώση της ιδιωτικής κατανάλωσης και η καθίζηση των ιδιωτικών επενδυτικών δαπανών και των εξαγωγών αντισταθμίστηκαν οριακά το πρώτο τρίμηνο από την -επιβαρυντική, όμως, για τα δημόσια οικονομικά- επέκταση των δημοσίων δαπανών, με αποτέλεσμα τη μικρή αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,3%, από 3,2% πέρυσι την ίδια περίοδο.

Πιθανότερη εξέλιξη το 2009 η στασιμότητα του ΑΕΠ

Ωστόσο, χωρίς να υποτιμώνται το εύρος αυτής της επιβράδυνσης και οι συνέπειες ιδιαίτερα στην απασχόληση, η συνεχής πτώση του πληθωρισμού και η μικρή σταθεροποίηση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης ενδεχομένως να αποτρέψουν την εμφάνιση πτωτικών τάσεων στην κατανάλωση των νοικοκυριών και στη συνέχεια του έτους και να σημειωθεί τελικά συγκρατημένη υποχώρηση.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η υποχώρηση των εξαγωγών θα υπερκαλύπτεται από την ισχυρότερη πτώση των εισαγωγών στη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους, καθώς και από τη σημαντική συμμετοχή του δημόσιου τομέα και φέτος στην οικονομική δραστηριότητα, είναι αρκετά πιθανόν η ελληνική οικονομία το 2009 να οδηγηθεί απλώς σε στασιμότητα.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν σημειωθεί οριακή μείωση του προϊόντος, η ελληνική επίδοση εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις υψηλότερες στην ευρωζώνη, γεγονός που σημαίνει ότι η πορεία σύγκλισης δεν επηρεάζεται σημαντικά.

Έρευνα του ΙΟΒΕ για την επίδραση της κρίσης στις επιχειρήσεις

Το ΙΟΒΕ πραγματοποίησε την περίοδο Μαρτίου - Μαΐου 2009 έκτακτη έρευνα πεδίου με σκοπό να καταγράψει την ένταση και την έκταση των επιπτώσεων της κρίσης στις ελληνικές επιχειρήσεις αλλά και τους τρόπους αντίδρασης σε αυτήν.

Το έγκυρο δείγμα που συγκεντρώθηκε αναφέρεται σε σύνολο 587 επιχειρήσεων, οι οποίες προέρχονται από όλους τους τομείς της οικονομίας και απασχολούν στο σύνολό τους πάνω από 90.000 εργαζομένους. Πιο συγκεκριμένα, το 38% των επιχειρήσεων προέρχεται από τη βιομηχανία και το 33% από τις υπηρεσίες, ενώ από το εμπόριο και τις κατασκευές το δείγμα είναι μικρότερο (19% και 10% αντίστοιχα).

Σε όρους μεγέθους, η πλειονότητα (43%) είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (απασχολούν 10 - 49 άτομα), ενώ το 34% είναι μεσαίου μεγέθους (50 - 249 άτομα). Οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις (πάνω από 250 άτομα) αποτελούν το 12% και οι πολύ μικρές (έως 9 άτομα) το 11% του συνολικού δείγματος.

Η πλειονότητα των εταιριών που συμμετείχε στην έρευνα (77%) κρίνει ότι η μέχρι στιγμής επίδραση της κρίσης στη δραστηριότητά της ήταν αρνητική ή έντονα αρνητική, ενώ το 23% δηλώνει ανεπηρέαστο, τουλάχιστον ακόμα.

Αν και η άποψη αυτή είναι διακλαδική και προέρχεται από τους περισσότερους χώρους της οικονομίας, οι επιχειρήσεις από τη βιομηχανία και το εμπόριο δείχνουν να έχουν επηρεαστεί περισσότερο, καθώς αρνητικές εκτιμήσεις διατυπώνει πάνω από το 80% σε αυτούς τους τομείς, ενώ ιδιαίτερα αρνητικές είναι οι αντίστοιχες στον κλάδο του αυτοκινήτου (92% των επιχειρήσεων).

Αντίθετα, στις υπηρεσίες αλλά και στις κατασκευές η εικόνα είναι ελαφρώς ηπιότερη. Οι πιο ανθεκτικές εταιρίες προέρχονται από τους κλάδους ιδιωτικής υγείας και εκπαίδευσης αλλά και από τη βιομηχανία τροφίμων - ποτών.

Σε όρους μεγέθους, εκείνες που έχουν επηρεαστεί περισσότερο μέχρι στιγμής από την κρίση είναι οι μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις (50 - 249 ατόμων), οι οποίες διατυπώνουν αρνητικές εκτιμήσεις σε ποσοστό 81%, ενώ σχετικά ανθεκτικότερες είναι οι πολύ μικρές κάτω των 9 ατόμων και οι πολύ μεγάλες (άνω των 250 ατόμων).

Διαφαίνεται πάντως θετική σχέση μεταξύ μεγέθους επιχειρήσεων και επίδρασης από την κρίση, η οποία ωστόσο φτάνει μέχρι το όριο των 300 ατόμων, καθώς στις πολύ μεγάλες το ποσοστό εκείνων που εκτιμούν ότι η κρίση έχει επηρεάσει αρνητικά τη δραστηριότητά τους περιορίζεται σε κάτω από 70%.