Τις προτάσεις της για το θεσμικό πλαίσιο που θα πρέπει να ισχύσει στην ανάθεση συμβάσεων μελετών και την παροχή υπηρεσιών, έδωσε σήμερα στη δημοσιότητα, ο Σύλλογος Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδος.

Οι βασικοί άξονες που διέπουν τις θέσεις του ΣΠΜΕ, είναι οι κάτωθι:

• Το υφιστάμενο πλαίσιο πρέπει να τροποποιηθεί με στόχο την θεσμοθέτηση πλέον διαφανών και αντικειμενικών αξιολογήσεων και την άρση των δυσλειτουργιών που παράγουν σημαντικές χρονικές καθυστερήσεις.

• Η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου με την θεσμοθέτηση νέου νόμου θα δημιουργήσει σημαντικές καθυστερήσεις στην εκπόνηση μελετών και στην εκτέλεση των αντίστοιχων έργων δημοσίου ενδιαφέροντος. Προηγούμενη εμπειρία διδάσκει ότι ένα θεσμικό πλαίσιο απαιτεί χρόνο μεγαλύτερο των 2 ετών για την πλήρη υιοθέτηση του από τους διάφορους φορείς.

• Οι μελέτες των έργων αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο των έργων και όχι πάρεργο. Σωστές μελέτες οδηγούν σε ασφαλή, οικονομικά και τεχνικά ορθά έργα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη των υποδομών, την αειφορία και την προστασία του περιβάλλοντος.

• Οι δεσμεύσεις που επιβάλλονται από την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και την ανάγκη θεσμοθέτησης ενός πλαισίου μελετών που θα είναι συμβατό και ταυτόχρονα θα βοηθάει στην ενίσχυση των συμφερόντων των Ελλήνων Μελετητών.

Ο ΣΠΜΕ είναι στην διάθεση της Πολιτείας για να συνδράμει στον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου και την διαμόρφωση των απαιτούμενων τροποποιήσεων.

Προτάσεις για την διαδικασία ανάθεσης μελετών

1. Φάκελος Δικαιολογητικών (Πρακτικό Ι)

Με την εφαρμογή του ν.3316/2005, πρόθεση του νομοθέτη ήταν η πρώτη φάση επιλογής (Φάκελος Δικαιολογητικών) να αποτελεί απλό έλεγχο των τυπικών δικαιολογητικών, δίνοντας ταυτόχρονα την δυνατότητα προσθήκης και διευκρινήσεων, ώστε να είναι εφικτή η μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή μελετητών στις επόμενες φάσεις. Ο τελικός μειοδότης ήταν υποχρεωμένος πριν την υπογραφή της σύμβασης να προσκομίσει τα πλήρη δικαιολογητικά και νομιμοποιητικά στοιχεία. Περίπτωση αδυναμίας ή σφάλματος οδηγεί σε αποκλεισμό και επιλογή του δεύτερου κατά σειρά μειοδότη.

Η πράξη τελικά ανέδειξε το πρώτο (τυπικό) στάδιο σε πλέον ουσιαστικό, με την πρακτική των Υπηρεσιών να ζητούν όλα τα δικαιολογητικά (σε αντίθεση με το πνεύμα και το γράμμα του νομού) και επομένως και την σημαντική χρονική καθυστέρηση στην έκδοση του Πρακτικού. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου σε διαδικασίες ανάθεσης μελετών η έκδοση του Πρακτικού Ι έχει διαρκέσει πάνω από έτος! Ταυτόχρονα, η διαδικασία ενστάσεων επί των τυπικών μπορεί να διαρκέσει πάνω από έτος επίσης.

Η παραπάνω δυσλειτουργία μπορεί εύκολα να αρθεί με την επαναφορά στην αρχική κατάσταση αλλά και τον εξορθολογισμό των δικαιολογητικών που απαιτούνται (και κατά συνέπεια που εξετάζονται από την Επιτροπή). Επίσης, είναι δυνατή η δόμηση βάσης δεδομένων (συμπληρωματικά της ΓΕΜ) με τυπικά στοιχεία διαγωνιζομένων στην οποία θα έχουν πρόσβαση οι επιτροπές και η οποία θα διευκολύνει και θα επιταχύνει την όλη διαδικασία.

2. Συμπλήρωση και επαναξιολόγηση κριτηρίων ανάθεσης (Πρακτικό ΙΙ)

Τα υπάρχοντα κριτήρια ανάθεσης (που έχουν ήδη τρεις φορές τροποποιηθεί) οδηγούν σε αξιολογήσει χωρίς επαρκή αιτιολόγηση που δημιουργούν αντιδράσεις στους συμμετέχοντες, όπως φαίνεται και από τον αριθμό των ενστάσεων. Ορισμένα σημεία που μπορούν εύκολα να υιοθετηθούν είναι τα κάτωθι.

-Η κατάργηση της αξιολόγησης των βιογραφικών της ομάδας μελέτης αποτελεί παγκόσμια ίσως πρωτοτυπία και θεωρείται αναγκαία η επαναφορά του. 

- Η αξιολόγηση του φόρτου του μελετητικού σχήματος σε σχέση με την προτεινόμενη ομάδα μελέτης είναι επίσης ένα σημαντικό κριτήριο που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Στην περίπτωση επαναφοράς του κριτηρίου του φόρτου θα πρέπει αυτό να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι συμβατό με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και να μην υπάρχει άνιση μεταχείριση των Ελληνικών εταιρειών σε σχέση με τις ξένες. 

- Προτείνεται, επίσης, η κατάργηση της «Έκθεσης Μεθοδολογίας» και της «Έκθεσης Καθηκόντων». Η πράξη έχει δείξει ότι οι παραπάνω εκθέσεις αποτελούν ‘κοινότυπα’ κείμενα τα οποία με υποτυπώδεις αλλαγές εφαρμόζονται σε όλες τις μελέτες, χωρίς να προσφέρουν στην ουσία της αξιολόγησης. Αντίθετα, εύκολα μπορούν να αποτελέσουν διέξοδο για υποκειμενική βαθμολόγηση. 

- Τέλος, προτείνεται η αναμόρφωση των κριτηρίων ανάθεσης στις συμβάσεις κάτω του ορίου εφαρμογής των οδηγιών της Ε.Ε. Στις αναθέσεις συμβάσεων του τύπου αυτού, προτείνεται η αξιολόγηση της τεχνικής έκθεσης και της ομάδας μελέτης με βάση τα κριτήρια της μελετητικής πορείας και εμπειρίας έκαστου προσφέροντα και του φόρτου όπως προκύπτει από τις ανειλημμένες υποχρεώσεις του. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το στοιχείο της εντοποιότητας.

3. Οικονομική Προσφορά (Πρακτικό ΙΙΙ)

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή οι μελέτες των τεχνικών έργων δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πάρεργα αλλά ως ουσιαστικά εργαλεία για την ποιοτική αναβάθμιση των έργων και του περιβάλλοντος.

Το κόστος της μελέτης κυμαίνεται περίπου στο 3% του κόστους κατασκευής ενός έργου. Η παραπάνω διαπίστωση καθιστά προφανές το ότι ενδεχόμενη μείωση του κόστους των μελετών δεν οδηγεί σε ουσιαστική μείωση του κόστους του έργου, αντίθετα μπορεί να οδηγήσει σε πτώση της ποιότητας της μελέτης η οποία με βεβαιότητα οδηγεί σε σημαντική αύξηση του κόστους των έργων. Επιπροσθέτως, μείωση της αμοιβής των μελετών μπορεί να οδηγήσει στην ‘οικονομική εξάρτηση’ των μελετητών από οικονομικά συμφέροντα, πρακτική η οποία μετά βεβαιότητας θα βλάψει το Δημόσιο Συμφέρον.

4. Λοιπές προτάσεις για την αναμόρφωση του ν.3316/2005

o Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των παρεκκλίσεων με προγραμματικές συμβάσεις που υπογράφουν συνήθως ΟΤΑ με Πανεπιστήμια, προτείνεται να συμπεριληφθεί ρητή ρύθμιση αντίστοιχη με εκείνη του ν.716/77 (και αντίστοιχη γνωμοδότηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου), όπου απαιτείται γνωμοδότηση του ΤΕΕ για το κατά πόσον το αντικείμενο της υπό ανάθεση σύμβασης αποτελεί ερευνητικό έργο ή μελέτη.

-Θεωρείται αναγκαίος ο εκσυγχρονισμός των προδιαγραφών των μελετών δημοσίων έργων και η εναρμόνισή τους με τον κώδικα αμοιβών. Ο ΣΠΜΕ είναι στη διάθεση της πολιτείας ώστε σε συνεργασία με το ΤΕΕ και τα συναρμόδια Υπουργεία να συμβάλλει με οποιονδήποτε τρόπο απαιτηθεί.

- Διασφάλιση ίσης μεταχείρισης ελληνικών και ξένων γραφείων. Η υποχρέωση των Ελληνικών γραφείων για εγγραφή στο μητρώο μελετών σε συγκεκριμένες κατηγορίες με σταθερό πτυχίο (π.χ. Γ ή Ε) δεν αποτελεί και υποχρέωση των ξένων γραφείων, τα οποία πολλές φορές εμφανίζονται στο ίδιο αντικείμενο (π.χ. συγκοινωνιακά) με διαφορετικά πτυχία. Αν δεν είναι εφικτή η εγγραφή (ή απλή δήλωση) στην ΓΕΜ, θα πρέπει κατ’ ελάχιστο να υποβάλλεται δήλωση ότι δεν μετέχουν ταυτόχρονα σε άλλον διαγωνισμό όπου σε ίδια κατηγορία εμφανίζονται με διαφορετικό πτυχίο. 

- Η κατάργηση της αναθεώρησης της αμοιβής των μελετών εισήχθη με τον ν.3316/2005. Επειδή όμως στην πράξη εμφανίζονται καθυστερήσεις οι οποίες δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα του μελετητή (π.χ. καθυστέρηση πάνω από 1 χρόνο από την προκήρυξη μέχρι την υπογραφή σύμβασης) θεωρείται αναγκαίο να γίνεται αναθεώρηση της αμοιβής τουλάχιστον στον χρόνο υπογραφής της σύμβασης και σε περίπτωση σημαντικής καθυστέρησης στην ολοκλήρωση της μελέτης -η οποία δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του μελετητή- να επιτρέπεται η σύνταξη Συγκριτικού Πίνακα για πιθανές αναθεωρήσεις.

- Απαιτείται βελτίωση της ποιότητας επίβλεψης των μελετών και έργων και η επέκταση του θεσμού της συν-επίβλεψης. Στην πράξη παρατηρείται το φαινόμενο η επίβλεψη μελετών σημαντικών έργων (που απαιτεί συμμετοχή γραφείων Δ΄ και Ε΄ τάξης) να γίνεται από νέους συναδέλφους, οι οποίοι μη έχοντας την απαραίτητη εμπειρία, αναζητούν φόρμες ή άλλες τυποποιημένες διαδικασίες ελέγχου. Η θέση ότι το δυναμικό της εκάστοτε επιβλέπουσας αρχής είναι εφικτό να επιβλέψει τα πάντα στις συνθήκες της σύγχρονης επιστημονικής πραγματικότητας, δεν ευσταθεί.

Εφόσον δεν είναι εφικτή –ή μέχρι να είναι υλοποιηθεί- η στελέχωση των Υπηρεσιών με έμπειρο και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, προτείνεται η επέκταση της χρήσης ανεξάρτητων μελετητών στην επίβλεψη των εκπονούμενων μελετών. 

- Ως συνέχεια του προηγουμένου σημείου, αντίστοιχη είναι και η πρακτική στην επίβλεψη κατασκευής των έργων. Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις ελάχιστες χώρες (και ίσως η μόνη στην ΕΕ) στην οποία η επίβλεψη κατασκευής ενός έργου γίνεται εξολοκλήρου από την Υπηρεσία, χωρίς την υποστήριξη ανεξάρτητου μελετητικού γραφείου.
 
Η υποστήριξη της Υπηρεσίας από κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό, θα αποτελέσει μικρή επιβάρυνση στο κόστος του έργου (περίπου 2%), ενώ θα αποφέρει σημαντικά οφέλη. Δεν είναι τυχαίο που οι καλύτερα οργανωμένοι φορείς εκπόνησης Δημοσιών Έργων (πχ ΕΟΑΕ), έχουν θεσμοθετήσει δομές εξωτερικού – παραλλήλου έλεγχου, ο οποίος έχει αποδεχθεί ότι διασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα του τελικού προϊόντος.

Θα πρέπει επίσης να συμπεριληφθεί στο νόμο και η δυνατότητα συμμετοχής μηχανικών κατόχων πτυχίο ΜΕΚ -εφόσον δεν είναι γραμμένοι στο ΜΕΕΠ- σε επιβλέψεις κατασκευής έργων. Η δυνατότητα αυτή μπορεί να προβλεφθεί με αντιστοιχία πτυχίων ΜΕΚ και ΓΕΜ ανάλογη με εκείνη που προβλεπόταν στον ν.1418/84. 

Σε περιπτώσεις όπου στάδιο/α μελέτης ανατίθενται μαζί με την κατασκευή (ΣΔΙΤ, παραχωρήσεις, μελέτη-κατασκευή, κλπ), θα πρέπει να προβλέπεται η τήρηση των διατάξεών του Νόμου όσον αφορά τα πτυχία και τις αμοιβές μελετών. 

Η δυνητική διάταξη του ν.3316/05 για ενεργοποίηση της Γνωμοδοτικής Επιτροπής Ενστάσεων ουδέποτε ενεργοποιήθηκε. Θεωρείται απαραίτητη η έκδοση Υ.Α. που θα στελεχώνει κατάλληλα την επιτροπή αυτή και θα την ενεργοποιεί.

Θα πρέπει να προβλεφθεί η αποφυγή της καταστρατήγησης του Νόμου, σε περιπτώσεις όπως:

- Εξαίρεση Ανωνύμων Εταιρειών του Δημοσίου (ΔΕΗ, ΔΕΠΑ, Κτηματολόγιο, κλπ)
- Απευθείας ανάθεση μελετών με κατάτμηση των έργων σε επιμέρους μελέτες,
- Απ’ ευθείας ανάθεση μελετών κτιριακών έργων μέσω του Νόμου περί προμηθειών