ΣΕΣΜΑ:Αναγκαίος ένας κεντρικός φορέας για χρηματοδοτικά εργαλεία ΕΣΠΑ

Η πρόταση για τον ενιαίο φορέα περιλαμβάνεται στη μελέτη «Χρηματοδότηση μέσω καινοτόμων χρηματοδοτικών εργαλείων στη νέα προγραμματική περίοδο 2014 – 2020» που συντάχθηκε σε συνεργασία με την εταιρεία συμβούλων PwC. 

Στη μελέτη επισημαίνεται πως μέσω του ενιαίου φορέα θα περιοριστεί ο κατακερματισμός και η έλλειψη στόχευσης. «Ένας τέτοιος φορέας θα πρέπει να είναι σε θέση να παρακολουθεί τις ανάγκες της αγοράς, να χαράσσει πολιτική και να σχεδιάζει παρεμβάσεις με χρήση χρηματοδοτικών εργαλείων. Ο φορέας θα μπορούσε να έχει αρμοδιότητα κεντρικής διαχείρισης των πόρων (umbrella fund), συντονισμού και ελέγχου των ενδιάμεσων φορέων υλοποίησης του σχεδιασμού και διαχείρισης των χρηματοδοτικών εργαλείων».

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινείται πλέον προς τον περιορισμό / κατάργηση των κλασσικών επιδοτήσεων μέσω του ΕΣΠΑ και την ενίσχυση σύνθετων χρηματοδοτικών εργαλείων όπως τα μικρο-δάνεια, τα δάνεια επιμερισμού ρίσκου, τα κεφάλαια συν-επένδυσης, οι εγγυήσεις χαρτοφυλακίου, κλπ. Σύμφωνα με τη μελέτη, στην Ελλάδα, τα πρώτα χρηματοδοτικά εργαλεία σχεδιαστήκαν στο πλαίσιο του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και αφορούσαν κυρίως εγγυήσεις για μικρές επιχειρήσεις μέσω του Ταμείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ). Στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο το εύρος των χρηματοδοτικών εργαλείων επεκτάθηκε σε μια σειρά από πρωτοβουλίες που αφορούσαν, πέρα από την ενίσχυση ΜμΕ και την επιχειρηματικότητα, στους τομείς της αστικής ανάπτυξης («JESSICA») και στην ενεργειακή αποδοτικότητα («Εξοικονομώ κατ’ οίκον»).

«Ειδικά όμως στην επιχειρηματικότητα η αύξηση των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων υπήρξε εντυπωσιακή (δεσμεύτηκαν σχεδόν 1,8 δισ. ευρώ), χωρίς όμως την ανάλογη επιτυχία στην απορρόφηση και υλοποίηση τους». Όπως επισημαίνεται, η προηγούμενη προγραμματική περίοδος ουσιαστικά συνέπεσε με την κορύφωση της κρίσης στην Ελλάδα και την αστάθεια του τραπεζικού συστήματος που επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό την αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων που σχεδιάστηκαν. Επίσης, η παρατεταμένη ύφεση και υψηλή εξάρτηση μικρών επιχειρήσεων από τραπεζικό δανεισμό οδήγησε σε ραγδαία αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων που κατέστησε πολλές επιχειρήσεις μη επιλέξιμες για τα χρηματοδοτικά εργαλεία».

Επισημαίνεται, επίσης, πως «η καταγραφή και αποτύπωση των αναγκών/απαιτήσεων των επιχειρήσεων στην Ελλάδα ήταν ελλιπής, γεγονός που επηρέασε την αποτελεσματικότητα του σχεδιασμού και συντέλεσε στη χαμηλή απορροφητικότητα των χρηματοδοτικών εργαλείων κατά την τελευταία προγραμματική περίοδο».

Στον τομέα των μικρο-δανείων, για παράδειγμα, λόγω της απουσίας εξειδικευμένων / μη-τραπεζικών δομών για την υλοποίηση τέτοιων εργαλείων, στην Ελλάδα επιχειρήθηκε η προώθηση μικρό-δανείων μέσω εμπορικών τραπεζών, που αλλοίωσαν όμως τη λογική τους απαιτώντας υψηλές εξασφαλίσεις και κρίνοντας τις αιτήσεις με τραπεζικά κριτήρια. Στα δάνεια επιμερισμού ρίσκου, η αστάθεια και έλλειψη ρευστότητας των εμπορικών τραπεζών που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι φορείς για αυτά τα εργαλεία σε συνδυασμό με το πάγωμα των πλειστηριασμών και την κατάρρευση της αξίας των ακινήτων οδήγησαν σε υψηλές απαιτήσεις σε εξασφαλίσεις για την παροχή αυτών των δανείων. Επίσης, οι επιχειρήσεις επιβαρύνονται σημαντικά από τις υψηλές γραφειοκρατικές απαιτήσεις που συνδέονται με τη χρήση των χρηματοδοτικών εργαλείων (αιτήσεις, δικαιολογητικά, αναλυτικά επιχειρησιακά σχέδια κ.ά.).

Στον τομέα των κεφαλαίων συν-επένδυσης δεν υπάρχει σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο που να παρέχει προστασία και κίνητρα (π.χ. φορολογικά) για τους επενδυτές. Τέλος και στις εγγυήσεις υπάρχει απαρχαιωμένο θεσμικό πλαίσιο. Ουσιαστικά, το θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει σήμερα γράφτηκε για την προστασία των εγγυητών ως φυσικά πρόσωπα. Ως αποτέλεσμα όμως, τα ταμεία εγγυήσεων μπορούν θεωρητικά να αξιοποιήσουν τις διατάξεις αυτές (π.χ. δικαίωμα στην ένσταση διζήσεως), γεγονός το οποίο αποτρέπει τις τράπεζες από τη χρήση των εγγυήσεων. Επίσης, όπως και στην περίπτωση των δανείων επιμερισμού ρίσκου, η διαδικασία παροχής εγγυήσεων προϋποθέτει μεγάλη γραφειοκρατία για τις επιχειρήσεις, πράγμα που εμποδίζει την επιτυχή εφαρμογή τους.

Για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο, «η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμεί να προωθήσει περαιτέρω την χρήση των χρηματοδοτικών εργαλείων σε όλους τους τομείς και τους θεματικούς στόχους, παρέχοντας τεχνογνωσία και στήριξη στις διαχειριστικές αρχές. Για το σκοπό αυτό έχει σχεδιάσει έτοιμα προς χρήση χρηματοδοτικά εργαλεία (“off-the shelf” instruments), τα οποία διαθέτουν αρκετή ευελιξία έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες διαφορετικών Κρατών-Μελών και αποτελούν τον πιο άμεσο τρόπο διαχείρισης και εφαρμογής χρηματοδοτικών εργαλείων σε διάφορους τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας. Τα έτοιμα χρηματοδοτικά εργαλεία ή “off the shelf” instruments, καλύπτουν τις εξής κατηγορίες:

• Δάνεια επιμερισμού ρίσκου (Risk sharing loans)
• Εγγυήσεις χαρτοφυλακίων (First loss portfolio guarantees)
• Εργαλεία συν-επένδυσης (Co-investment facilities-equity)
Πέρα από τα έτοιμα αυτά εργαλεία οι Διαχειριστικές Αρχές, μπορούν επίσης σε συνεργασία με την Επιτροπή να σχεδιάσουν εργαλεία που να ταιριάζουν περισσότερο με τις εθνικές ανάγκες της κάθε χώρας.

Τα νέα εργαλεία

- Τα μικρό-δάνεια αποτελούν εργαλεία κοινωνικού χαρακτήρα που συνδυάζουν για παράδειγμα μικρά ποσά δανείου (έως 25.000 ευρώ) με εκπαίδευση των ωφελούμενων / αυτοαπασχολούμενων επιχειρηματιών. Στόχευση τους είναι κυρίως η κοινωνική συνοχή και αφορούν συνήθως άτομα που απειλούνται από τη φτώχεια και την ανεργία και επιθυμούν να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση. Τα μικρό-δάνεια παρέχονται συνήθως από εξειδικευμένους (μη-τραπεζικούς) οργανισμούς και η αξιολόγηση των δικαιούχων δεν βασίζεται σε κριτήρια χορήγησης πιστώσεων που εφαρμόζουν τα τραπεζικά ιδρύματα, αλλά σε κοινωνικοπολιτικά κριτήρια.

- Τα δάνεια επιμερισμού ρίσκου αποτελούν χρηματοδοτικά εργαλεία που επιτρέπουν σε τελικούς δικαιούχους να αποκτήσουν πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό με καλύτερους όρους (π.χ. χαμηλά επιτόκια). Συνήθως, η χρηματοδότηση καλύπτεται συνδυαστικά από κρατική / κοινοτική ενίσχυση και δάνειο από τον ενδιάμεσο φορέα (τράπεζα). Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η χρηματοδότηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που σε αντίθετη περίπτωση δεν θα πληρούσαν τα τραπεζικά κριτήρια. Η διευκόλυνση πρόσβασης σε δανειοδότηση με ευνοϊκούς όρους μειώνει το κόστος κεφαλαίου των επιχειρήσεων, ενισχύοντας την ικανότητά τους να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους και να αναπτύσσονται.

- Οι εγγυήσεις αποτελούν εργαλεία που επιτρέπουν την πρόσβαση δικαιούχων σε τραπεζικά προϊόντα με καλύτερους όρους κυρίως σε ότι αφορά τις απαιτούμενες εξασφαλίσεις. Οι εγγυήσεις αποτελούν εργαλεία υψηλής μόχλευσης και έχουν εφαρμογή σε όλους τους τομείς και σε όλα τα τραπεζικά προϊόντα. Μπορούν να υλοποιούνται είτε με την άμεση εγγύηση δανείων (ή άλλων προϊόντων) που παρέχει ο χρηματοδοτικός οργανισμός είτε ως εγγύηση μέρους ενός χαρτοφυλακίου (First loss portfolio guarantee).

- Τα κεφάλαια συν-επένδυσης ως χρηματοδοτικά εργαλεία, διευκολύνουν τη δημιουργία επενδυτικών ταμείων που με τη σειρά τους ενισχύουν την κεφαλαιακή βάση επιχειρήσεων στην οποία και συμμετέχουν ως εταίροι. Τα εργαλεία αυτά στοχεύουν κυρίως σε επιχειρήσεις σε τομείς της καινοτομίας και των νέων τεχνολογιών και διαφοροποιούνται ανάλογα με το επίπεδο ωριμότητας της επένδυσης (Seed capital, Venture capital).