Eurobank: Πώς βυθίστηκε ο κλάδος των κατασκευών

Οι κατασκευές ήταν ο κλάδος στον οποίο σημειώθηκε η μεγαλύτερη συρρίκνωση στα έξι χρόνια της βαθιάς ύφεσης. Σύμφωνα με την εβδομαδιαία ανάλυση της Eurobank, σε ετησιοποιημένη βάση, από το 1ο τρίμηνο του 2008 μέχρι και το 3ο τρίμηνο του 2014, η μείωση των πραγματικών επενδύσεων (πραγματικός ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου) ήταν της τάξης των 42,55 δισ. ευρώ με το 60,96% της εν λόγω πτώσης να προέρχεται από τον τομέα των κατασκευών. Η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας στον κλάδο των κατασκευών αποτυπώνεται στην πτώση του αριθμού των οικοδομικών αδειών, στη συρρίκνωση του μεριδίου των κατασκευών επί του συνόλου των επενδύσεων, στη μείωση της απασχόλησης και στην πτώση των τιμών των διαμερισμάτων.

Για τα 12μηνα Νοεμβρίου-Οκτωβρίου, μεταξύ των ετών 2011-2014, η σωρευτική οικοδομική δραστηριότητα (αριθμός αδειών) στο σύνολο της χώρας μειώθηκε κατά 63,47% (από 38.192 σε 13.951). Από τον Νοέμβριο του 2010 μέχρι και τον Οκτώβριο του 2011 είχαν εκδοθεί 38.192 οικοδομικές άδειες. Το ίδιο μέγεθος για την περίοδο Νοεμβρίου 2013 – Οκτωβρίου 2014, ήταν της τάξης των 13.951 οικοδομικών αδειών. Η προαναφερθείσα πτώση, ισοδυναμεί με ποσοστιαία μεταβολή της τάξης του -63,47%. Σε επίπεδο περιφερειών, η μεγαλύτερη ποσοστιαία πτώση σημειώθηκε στην Αττική, δηλαδή από 10.375 οικοδομικές άδειες στις 2.791 (-73,10%), στα Ιόνια Νησιά (-69,08%) και στη Θεσσαλία (-66,37%). Η περιφέρεια με τη μικρότερη πτώση των εκθοδεισών οικοδομικών αδειών ήταν αυτή του Νοτίου Αιγαίου. Εκεί σημειώθηκε μείωση των οικοδομικών αδειών από τις 2.163 στις 1.163, δηλαδή πτώση ισοδύναμη με -46,23%.

Στην ανάλυση επισημαίνεται πως την περίοδο 2011-2014 οι ποσοστιαίοι ρυθμοί μεταβολής των οικοδομικών αδειών στις 13 ελληνικές περιφέρειες μπορεί μεν να ήταν όλοι αρνητικοί, ωστόσο, το απόλυτο μέγεθός τους ήταν διαφορετικό. Για παράδειγμα, η διαφορά ανάμεσα στην περιφέρεια της Αττικής και σε αυτή του Νοτίου Αιγαίου ήταν της τάξης των 26,87 ποσοστιαίων μονάδων (73,10% με 46,23%). Αυτή η διαφοροποίηση είχε ως αποτέλεσμα τα μερίδια των περιφερειών επί του συνόλου των οικοδομικών αδειών να μεταβληθούν. Η μεγαλύτερη αλλαγή έγινε στην περιφέρεια της Αττικής. Για την περίοδο Νοεμβρίου 2010 – Οκτωβρίου 2011, από τις 38.192 οικοδομικές άδειες στο σύνολο της χώρας, το 27,17% ανήκε στην περιφέρεια της Αττικής. Την περίοδο Νοεμβρίου 2013 – Οκτωβρίου 2014, το ίδιο μέγεθος προσέγγισε το 20,01%. Αντίθετη πορεία ακολούθησε η περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου. Εκεί το μερίδιο των οικοδομικών αδειών αυξήθηκε από 5,66% σε 8,34%.

Τέλος, στις περιφέρειες της Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, της Κεντρικής Μακεδονίας, της Στερεάς Ελλάδας και του Βορείου Αιγαίου τα μερίδια παρέμειναν σχεδόν αμετάβλητα, δηλαδή 4,78% και 4,72%, 13,22% και 13,33%, 8,11% και 8,18%, και 3,10% και 3,26%.

Η βουτιά στις επενδύσεις

Σε ετησιοποιημένη βάση, από το 1ο τρίμηνο του 2008 μέχρι και το 3ο τρίμηνο του 2014, η μείωση των πραγματικών επενδύσεων (πραγματικός ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου) ήταν της τάξης των 42,55 δισ. ευρώ. Το 60,96% της εν λόγω πτώσης προήλθε από τον τομέα των κατασκευών.

Κατά τη διάρκεια της μεγάλης ελληνικής ύφεσης, από όλες τις συνιστώσες του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), εκείνη στην οποία σημειώθηκε η μεγαλύτερη πτώση σε όρους ποσοστιαίας μεταβολής ήταν αυτή των πραγματικών επενδύσεων (πραγματικός ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου). Από το 1ο τρίμηνο του 2008 μέχρι και το 3ο τρίμηνο του 2014 (ετησιοποιημένα στοιχεία), οι συνολικές επενδύσεις μειώθηκαν από 63,00 δισ. ευρώ στα 20,40 δισ. ευρώ, δηλαδή ποσοστιαία μεταβολή της τάξης του 68%. Ποια συνιστώσα των συνολικών επενδύσεων κατέχει τη μερίδα του λέοντος στην προαναφερθείσα πτώση; To 60,96% της εν λόγω μεταβολής προήλθε από τον τομέα των κατασκευών.

Από το 3ο τρίμηνο του 1996 μέχρι και το 2ο τρίμηνο του 2013, το μερίδιο του συνόλου των κατασκευών, δηλαδή κατοικίες και άλλες κατασκευές, επί του συνόλου των επενδύσεων ήταν μεγαλύτερο από το 50%. Στο 3ο τρίμηνο του 2014 το συγκεκριμένο μερίδιο ήταν της τάξης του 43%. Επιπρόσθετα, από τα μέσα της δεκαετίας του 90 μέχρι και σήμερα υπήρχε μια τάση μείωσης του μεριδίου των κατασκευών επί του συνόλου των επενδύσεων. Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι η συγκεκριμένη τάση διακόπηκε προσωρινώς κατά τη διάρκεια της περιόδου 2002-2004, δηλαδή λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας (από 59% στο 63%). Έπειτα συνεχίστηκε η συγκεκριμένη πτωτική πορεία, και για τις υποπεριόδους 2005-2006 και 2012-2014 η αρνητική μεταβολή ήταν πιο έντονη.

Με τα σημερινά δεδομένα, μια αύξηση του ποσοστιαίου ρυθμού μεταβολής των επενδύσεων στις κατασκευές κατά μια μονάδα (π.χ. από το 1% στο 2%) οδηγεί σε αύξηση του αντίστοιχου ρυθμού μεταβολής των συνολικών επενδύσεων κατά 0,43% (π.χ. από 1% σε 1,43%). 

Οι κατοικίες

Μέχρι και την αρχή της μεγάλης ελληνικής ύφεσης, οι επενδύσεις στις κατοικίες αποτελούσαν το 75% των επενδύσεων σε κατασκευές. Στο 3ο τρίμηνο του 2014 το αντίστοιχο μέγεθος είναι της τάξης του 31%. Είναι φανερό ότι από το 2002 και έπειτα ο ποσοστιαίος ρυθμός μεταβολής των επενδύσεων σε κατοικίες και σε άλλες κατασκευές δεν ήταν παρόμοιος. Μέχρι και το τέλος του 2007 η δαπάνη για κατοικίες αυξανότανε με υψηλότερους ρυθμούς σε σχέση με τη δαπάνη για άλλες κατασκευές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του μεριδίου των κατοικιών επί του συνόλου των επενδύσεων στις κατασκευές (από 58% στο 75%).

Η συγκεκριμένη πορεία αντιστράφηκε στις αρχές του 2008 και στο 3ο τρίμηνο του 2014 για κάθε ευρώ δαπάνης επενδύσεων για κατασκευές το 31% προοριζόταν για κατοικίες και το υπόλοιπο 69% για άλλες κατασκευές (π.χ. κτίρια επιχειρήσεων). Συνεπώς, παρατηρούμε πως στον τομέα των κατασκευών ο κλάδος ο οποίος υπέστη τη μεγαλύτερη συρρίκνωση σε όρους οικονομικής δραστηριότητας ήταν αυτός των κατοικιών. Η δαπάνη για κατοικίες μειώθηκε κατά 23,29 δισ. ευρώ.

Άλλο ένα στοιχείο το οποίο σηματοδοτεί τη συρρίκνωση του κλάδου των κατασκευών στη χώρα μας είναι η μείωση της απασχόλησης (στο συγκεκριμένο κλάδο) και η πτώση των τιμών των διαμερισμάτων. Τα τελευταία έξι χρόνια η μείωση της δαπάνης για κατασκευές (μειωμένη ζήτηση) στην ελληνική οικονομία είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί η απασχόληση στον συγκεκριμένο κλάδο και οι τιμές των διαμερισμάτων. Στο πεδίο της απασχόλησης η πραγματοποιηθείσα πτώση προσεγγίζει τα 250 χιλιάδες άτομα, ενώ στο πεδίο των τιμών η συσσωρευμένη μείωση είναι της τάξης του 36%. Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν αρνητικά αποτελέσματα πλούτου τα οποία επηρεάζουν αρνητικά τη ζήτηση.
Οι προσδοκίες, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης, οι χρηματοοικονομικές πιστώσεις και η φορολογία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την άνοδο και την πτώση του κλάδου των κατασκευών.

Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 μέχρι και το τέλος του 2007 η αύξηση των εισοδημάτων (υψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης) παράλληλα με την έντονη πιστωτική επέκταση επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τον τομέα των κατασκευών. Ωστόσο, εξίσου σημαντικό ρόλο έπαιξε και η διαμόρφωση θετικών προσδοκιών, τόσο από την πλευρά των νοικοκυριών όσο και από την πλευρά των επιχειρήσεων, για την εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας στην ελληνική οικονομία.
Τα δεδομένα είχαν ως εξής: (α) Προοπτική εντάξεως της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), (β) Οικονομικό περιβάλλον χαμηλού κόστους χρηματοδότησης, (γ) Διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004 και (δ) Ευνοϊκό διεθνές οικονομικό περιβάλλον.

Από τις αρχές του 2008 και έπειτα το κλίμα αντιστράφηκε. Υπήρξε μεγάλη πτώση των χρηματοοικονομικών πιστώσεων, αύξηση της φορολογίας (ιδίως στις κατοικίες), χειροτέρευση των προσδοκιών για την πορεία της ελληνικής οικονομίας και με δεδομένη την υπερπροσφορά (κληρονομιά του παρελθόντος) στον τομέα των κατοικιών, ο κατασκευαστικός κλάδος γνώρισε μεγάλη συρρίκνωση.

Οι τιμές κατοικιών στην Ευρώπη

Το 3ο τρίμηνο του 2014 σε σύγκριση με το 3ο τρίμηνο του 2013 οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν πάνω από 0,5% στη ζώνη του ευρώ και πάνω από 2,3% στην Ε.Ε. Η Eurostat δημοσίευσε στις 21 Ιανουαρίου 2015 τα στοιχεία σχετικά με τις τιμές των κατοικιών και σημειώνει ότι το τρίτο τρίμηνο του 2014 σε σύγκριση με το τρίτο τρίμηνο του 2013, οι τιμές ενισχύθηκαν πάνω από 0,5% στη ζώνη του ευρώ και πάνω από 2,3% στην Ε.Ε. Σε σύγκριση με το δεύτερο τρίμηνο του 2014, οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν κατά 0,6% στη ζώνη του ευρώ και κατά 1,1% στην Ε.Ε. το τρίτο τρίμηνο του 2014.

Επιπρόσθετα, μεταξύ των κρατών μελών οι υψηλότερες ετήσιες αυξήσεις στις τιμές των κατοικιών κατά το τρίτο τρίμηνο του 2014, καταγράφηκαν στην Ιρλανδία (15,0%), την Εσθονία (13,2%), τη Λετονία (11,7%), το Ηνωμένο Βασίλειο (11,7%), τη Σουηδία (10,3%) και τη Λιθουανία (10,1%) και οι μεγαλύτερες μειώσεις στη Σλοβενία (-5,4%), την Ιταλία (-3,8%) και τη Ρουμανία (-2,3%). Οι μεγαλύτερες τριμηνιαίες αυξήσεις καταγράφηκαν στην Ιρλανδία (6,2%), τη Λετονία (4,9%) και την Κροατία (4,7%). Κατά την ίδια περίοδο, οι μεγαλύτερες μειώσεις πραγματοποιήθηκαν στη Σλοβενία (-1,1%), τη Ρουμανία και τη Μάλτα (και οι δύο -0,9%).