Τουρισμός: Η κρίση φέρνει διακοπές με... bartering

Θεσμικά ανοχύρωτος και πρακτικά ανέτοιμος και αμήχανος εμφανίζεται ο ελληνικός τουρισμός απέναντι στο ραγδαία εξαπλούμενο φαινόμενο της λεγόμενης συνεργατικής οικονομίας (Collaborative Economy) ή της οικονομίας του διαμοιρασμού.

Οι επίσημες αρχές βρίσκονται ήδη αντιμέτωπες με ένα νέο και ιδιότυπο τουριστικό τομέα ο οποίος καταγράφει αλματώδεις ρυθμούς ανάπτυξης λειτουργώντας (προς το παρόν) εν μέσω νομοθετικού κενού.

Πρόκειται για μια νέα ταξιδιωτική αγορά η οποία λειτουργεί παράλληλα με την παραδοσιακή και αναπτύσσεται αλματωδώς βασιζόμενη στις νέες καταναλωτικές συνήθειες που διαμορφώνονται διεθνώς με αφορμή τη βαθιά οικονομική κρίση και την ταχύτατη εξάπλωση της χρήσης των νέων τεχνολογιών (διαδίκτυο, κινητή τηλεφωνία) και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Το αποτύπωμα αυτής της νέας ταξιδιωτικής αγοράς στη χώρα μας εμφανίστηκε (εν μέρει) με αφορμή τα στοιχεία που παρουσίασε την προηγούμενη εβδομάδα η αμερικανική εταιρεία airbnb σχετικά με τη δραστηριότητά της στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με αυτά, ήδη, 11.500 καταλύματα σε όλη τη χώρα και τα 2.500 μόνο στην Αθήνα, προσφέρονται για μίσθωση μέσω της πλατφόρμας κρατήσεων της airbnb.

Οι επισκέπτες που προτίμησαν να αποφύγουν την επίσημη ξενοδοχειακή αγορά της Αθήνας επιλέγοντας να κάνουν κράτηση μέσω της airbnb ξεπερνούν, ήδη, τις 74.500 από το 2009 μέχρι σήμερα.

Ενδεικτικό της γεωμετρικής αύξησης του αριθμού τους τα τελευταία χρόνια είναι το γεγονός πως περισσότεροι από τους μισούς επισκέπτες (43.740) ήρθαν στην ελληνική πρωτεύουσα το τελευταίο 12μηνο (Νοέμβριος 2013-Οκτώβριος 2014).

Μελέτη που εκπόνησε για λογαριασμό της airbnb ο επίκουρος καθηγητής του τμήματος Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Γκενάκος, δείχνει ότι η συνολική οικονομική επίδραση των επισκεπτών που ήρθαν στην Αθήνα μέσω της airbnb στην αγορά της πρωτεύουσας την περασμένη χρονιά (Νοέμβριος 2013-Οκτώβριος 2014) έφθασε τα 69 εκατ. ευρώ.

Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, οι άμεσες δαπάνες των επισκεπτών στις επιχειρήσεις της Αθήνας έφθασαν τα 20,2 εκατ. ευρώ. Οι δε 720 ιδιοκτήτες των 2.500 καταλυμάτων που είναι συνδεδεμένα με την πλατφόρμα κρατήσεων της airbnb φέρονται, με βάση τα ίδια στοιχεία, να εισέπραξαν συνολικά 3,3 εκατ. ευρώ από τους επισκέπτες που επέλεξαν τα καταλύματά τους.

Στο επίκεντρο η φοροδιαφυγή

Τα νέα δεδομένα οδηγούν σε τροχιά σύγκρουσης τους επίσημους φορείς της ξενοδοχειακής αγοράς με εταιρείες συνεργατικής οικονομίας όπως η airbnb. Οι μεν ξενοδόχοι κάνουν λόγο για σκιώδη αγορά εστιάζοντας στο θέμα των αδήλωτων εσόδων που διακινούνται σε αυτήν. Η πλευρά των εταιρειών συνεργατικής οικονομίας επισημαίνουν πως όλες οι συναλλαγές είναι απολύτως διαφανείς και απομένει στις κυβερνήσεις των χωρών να θεσπίσουν το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο ώστε, αφενός, να διευκολύνεται η συγκεκριμένη δραστηριότητα, αφετέρου να συλλέγονται οι φόροι που αναλογούν.

Απαντώντας σε ερώτημα του Euro2day.gr σχετικά με τις αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν κατά τη γνώμη του στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, ο υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων για την Ευρώπη και τον Καναδά Patrick Robinson ανέφερε το παράδειγμα όσων ισχύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Όπως σημείωσε, εκεί κάποιος μπορεί να διαθέσει το ακίνητό του για διάστημα έως 90 ημέρες και για ποσό που δεν θα ξεπερνά συνολικά τις 5.000, χωρίς να είναι υποχρεωμένος να διαθέτει ειδική αδειοδότηση για τη μίσθωση του καταλύματος (όπως για παράδειγμα το ειδικό σήμα λειτουργίας που χορηγεί στην Ελλάδα ο ΕΟΤ στα ξενοδοχεία και σε άλλα τουριστικά καταλύματα που λειτουργούν νόμιμα).

Αν βασιστεί κανείς στα στοιχεία του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΞΕΕ), το μέγεθος της πιθανής φοροδιαφυγής στη χώρα που αφορά τον τομέα φιλοξενίας ενδέχεται να υπερβαίνει ακόμα και αυτήν του λαθρεμπορίου καπνού ή καυσίμων. Δεν υπάρχουν, ωστόσο, επαρκή, επίσημα δεδομένα για το θέμα.

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε το ΙΤΕΠ τον Μάιο του 2014 και αφορούσαν το 2013, το σύνολο των δαπανών που πραγματοποίησαν στην Ελλάδα οι αλλοδαποί επισκέπτες ανήλθε σε 7,72 δισ. ευρώ. Το 56,8% των δαπανών (4,38 δισ. ευρώ) που πραγματοποιήθηκαν από ξένους τουρίστες στη χώρα μας προήλθε από επισκέπτες που διέμειναν σε ξενοδοχεία ή σε ξενοδοχειακά συγκροτήματα, ενώ το 12,1% (930 εκατ. ευρώ) από όσους διέμειναν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια. Την ίδια στιγμή, όπως αναφέρει το ΙΤΕΠ, «το υπόλοιπο 31,1% των δαπανών προέρχεται από επισκέπτες οι οποίοι χρησιμοποίησαν κάποιο άλλο τύπο καταλύματος ή δεν δήλωσαν τον τύπο καταλύματος που χρησιμοποίησαν».

Οι δαπάνες αυτές, σύμφωνα με το ΙΤΕΠ, που πραγματοποίησαν στην Ελλάδα όσοι διέμειναν σε αδιευκρίνιστο κατάλυμα φθάνουν τα 2,4 δισ. ευρώ.

Ελντοράντο 335 δισ. δολαρίων

Η εκρηκτική δυναμική ανάπτυξης της συνεργατικής οικονομίας στο χώρο του τουρισμού αποτυπώνεται ανάγλυφα σε ενδεικτικά στοιχεία που αναφέρονται στην πιο γνωστή εταιρεία του χώρου, την αμερικανική airbnb.

Η εταιρεία δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 2009 όταν ξεσπούσε η παγκόσμια οικονομική κρίση με αφορμή την κατάρρευση της Lehman Brothers. Η εταιρεία εδρεύει στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας (ΗΠΑ) και όπως αυτοπαρουσιάζεται «αποτελεί μια κοινότητα-αγορά για άτομα που θέλουν να καταχωρίσουν, να ανακαλύψουν και να κάνουν κράτηση μοναδικών χώρων σε ολόκληρο τον κόσμο, διαδικτυακά ή από κινητό τηλέφωνο».

Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της airbnb ήταν τέτοια ώστε μέχρι σήμερα έχουν καταχωρισθεί στην πλατφόρμα κρατήσεών της περισσότερα από 1 εκατ. καταλύματα σε 34.000 πόλεις, σε πάνω από 190 χώρες, ενώ έχει διεκπεραιώσει κρατήσεις για περισσότερους από 25 εκατ. επισκέπτες.

Σύμφωνα με ενημερωτικό δελτίο, μάλιστα, της Barclays που απευθυνόταν σε επενδυτές και δημοσιεύθηκε στα τέλη Ιανουαρίου 2015, η airbnb αναμένεται να τριπλασιάσει τον όγκο των διανυκτερεύσεών της στην τριετία 2014-2016 φθάνοντας από τα 37 εκατ. διανυκτερεύσεις το 2014 στα 129 εκατ. διανυκτερεύσεις το 2016.

Εταιρείες όπως η airbnb αποτελούν μέρος μιας τεράστιας αναδυόμενης αγοράς η οποία κατάφερε να προσελκύσει κεφάλαια από ισχυρά επενδυτικά χαρτοφυλάκια που αναζητούν επενδυτικές ευκαιρίες για έναν τεράστιο όγκο κεφαλαίων που λιμνάζουν.

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά σε παρουσίαση του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΞΕΕ), σύμφωνα με στοιχεία της Deloitte University Press που παρουσιάστηκαν το Μάρτιο του 2014, από το 2012 εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων έχουν επενδύσει περισσότερα από 2 δισ. δολάρια σε τουλάχιστον 500 συνεργατικά σχήματα της λεγόμενης οικονομίας του διαμοιρασμού σε όλο τον κόσμο.

Το δέλεαρ που προσελκύει τα επενδυτικά κεφάλαια αφορά τις προσδοκίες για άμεση υψηλή κερδοφορία καθώς πρόσφατες προβλέψεις θεωρούν πως ο συγκεκριμένος τομέας θα αποτελέσει ένα από τα Ελντοράντο της επόμενης δεκαετίας.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της PricewaterhouseCoopers (PWC), τα δυνητικά έσοδα των εταιρειών της οικονομίας του διαμοιρασμού (sharing economy) αναμένεται να αυξηθούν από τα 15 δισ. δολάρια παγκοσμίως το 2013 σε 335 δισ. δολάρια το 2025.

Αν επιβεβαιωθούν οι σχετικές προβλέψεις, υπολογίζεται ότι οι εταιρείες της παραδοσιακής οικονομίας από τη μια, και της συνεργατικής οικονομίας από την άλλη, στους τομείς των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων (από ξενοδοχεία μέχρι ενοικιάσεις αυτοκινήτων, βιβλίων και DVD) θα μοιράζονται την αγορά αφού θα ελέγχουν περίπου το 50% η κάθε μία.

Στην περίπτωση του τουρισμού, ιδιαίτερα, εταιρείες συνεργατικής οικονομίας όπως η airbnb θα βρεθούν να ανταγωνίζονται ευθέως ισχυρές διεθνείς ξενοδοχειακές αλυσίδες στους κυριότερους τουριστικούς προορισμούς του πλανήτη.

Ήδη, σύμφωνα με στοιχεία της Barclays (από την ίδια παρουσίαση του ΞΕΕ), σε άμεσο ανταγωνισμό με την airbnb εκτιμάται ότι βρίσκεται το 5% των δωματίων της αμερικανικής ξενοδοχειακής αλυσίδας InterContinental Hotels Group και το 9% των δωματίων της γαλλικής αλυσίδας Accor.

Δεδομένα που προαναγγέλλουν την ανάφλεξη ενός θερμού μετώπου στη διεθνή ταξιδιωτική αγορά με χρηματιστηριακές προεκτάσεις.

Έως ότου μοιραστούν εκ νέου τα μερίδια αγοράς και βρεθούν τα νέα σημία ισορροπίας μεταξύ παραδοσιακών και νέων παικτών.