Η κρίση «ακύρωσε» το άνοιγμα των επαγγελμάτων

Χωρίς ουσιαστικό αποτύπωμα για την οικονομία, τον αριθμό των επιχειρήσεων και τις θέσεις εργασίας φαίνεται να διήλθε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από την απελευθέρωση μιας μεγάλης σειράς κλειστών επαγγελμάτων, που πραγματοποιήθηκε το 2011 με το ν. 3919/2011 και τις λοιπές νομοθετικές ρυθμίσεις που ακολούθησαν.

Όπως προκύπτει από τη σχετική μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) στην οποία καταγράφεται η εξέλιξη 20 «νεοαπελευθερωμένων» επαγγελμάτων, τα οφέλη, σε όλους τους τομείς, είναι ανεπαίσθητα καθώς η πρωτοφανής κρίση εκμηδένισε την όποια δυναμική θα μπορούσαν να προσδώσουν στην οικονομία.

Σίγουρα θα ήταν διαφορετικά τα δεδομένα, αν η απελευθέρωση των επαγγελμάτων δεν συνέπιπτε με την κρίση, όμως, εξίσου βέβαιο είναι ότι δεν αρκεί η νομοθετική απελευθέρωση, αφού ακολουθεί ένα πλήθος εμποδίων που καθιστά τη λειτουργία των επαγγελμάτων δύσκολη. Αν και θετική εξέλιξη αποτελεί το ότι το 2013 και το 2014 καταγράφεται αύξηση των νεοεισερχομένων στα επαγγέλματα αυτά, ως γενικό σύνολο, ο αριθμός των επαγγελματιών είναι ακόμη μικρότερος από αυτόν προ κρίσης.

Αν και η πλειονότητα των στοιχείων που χρησιμοποιεί το ΚΕΠΕ είναι ετεροχρονισμένη, αφού έτος αναφοράς είναι το 2012, εντούτοις, καταγράφεται με σαφήνεια το πλήγμα που έχουν δεχθεί κι αυτές οι επαγγελματικές δραστηριότητες, με αποτέλεσμα η ανάκαμψή τους να αναμένεται σε βάθος χρόνου.

Τα επαγγέλματα-οικονομικές δραστηριότητες που εξετάζονται στη μελέτη του ΚΕΠΕ είναι: συμβολαιογράφοι-συμβολαιογραφικές εταιρείες, δικηγόροι-δικηγορικές εταιρείες, νόμιμοι ελεγκτές, λογιστές-φοροτεχνικοί, ιατροί-ιατρεία-πολυϊατρεία, οδοντίατροι-οδοντιατρεία-πολυοδοντιατρεία, φυσικοθεραπευτές-εργαστήρια φυσικοθεραπείας, διδασκαλία σε φροντιστήριο-ίδρυση φροντιστηρίου, ενεργειακοί επιθεωρητές, μεσίτες, πιστοποιημένοι εκτιμητές, οδηγοί ταξί-επιβατηγά ταξί δημόσιας χρήσης, φορτοεκφορτωτές, ναυτικοί πράκτορες, ξεναγοί, Ιδιωτικά Γραφεία Ευρέσεως Εργασίας, Επιχειρήσεις Προσωρινής Απασχόλησης, εφημεριδοπώλες-πρακτορεία διανομής Τύπου, ενεχυροδανειστές και εκτελωνιστές.

Στην ανάλυση του ΚΕΠΕ αποτυπώνονται ξεκάθαρα οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης στη δραστηριότητα των περισσότερων από τα εν λόγω επαγγέλματα. Ειδικότερα, είναι εμφανής η μείωση της προστιθέμενης αξίας για το σύνολο των επαγγελματικών και επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων (-30,3%) και για όλες τις επιμέρους κατηγορίες το 2012 σε σχέση με το 2008, με εξαίρεση τις νομικές υπηρεσίες και τις δραστηριότητες αγοράς ακινήτων. Ανάλογες εξελίξεις παρατηρούνται στον κύκλο εργασιών, ο οποίος το 2012 σε σχέση με το 2008 εμφανίζεται μειωμένος κατά 43,8% για το σύνολο των επαγγελματικών, επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων.

Όσον αφορά στην εξέλιξη του αριθμού των επιχειρήσεων σε επιλεγμένα επαγγέλματα/υπηρεσίες για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την περίοδο 2008-2012, είναι εμφανής η μείωσή του για το σύνολο των επαγγελματικών, επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων (-8,4%) και για όλες τις επιμέρους κατηγορίες το 2012 σε σχέση με το 2008, με εξαίρεση τα ταξί που παρουσίασαν σταθερότητα.

Ανάλογες είναι οι εξελίξεις στον αριθμό των απασχολουμένων, ο οποίος το 2012 σε σχέση με το 2008 εμφανίζεται μειωμένος κατά 11,9% για το σύνολο των επαγγελματικών, επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων, ενώ οι μειώσεις στις επιμέρους κατηγορίες κυμαίνονται από 1,2% (νομικές υπηρεσίες) έως 75% (δραστηριότητες σχετικές με την απασχόληση).

Μείωση της προστιθέμενης αξίας

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία αναφορικά με τις επιδόσεις της Ελλάδας στο πεδίο της παραγωγικότητας εργασίας. Το 2011 η παραγωγικότητα εργασίας στο σύνολο των επαγγελματικών, επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων ανερχόταν σε 23,5 χιλ. ευρώ στην Ελλάδα, έναντι 52 χιλ. ευρώ κατά μέσο όρο στις χώρες της Ε.Ε. Σημαντικά χαμηλότερη παραγωγικότητα στην Ελλάδα συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο καταγράφηκε και σε όλες τις αντίστοιχες τιμές επιμέρους κατηγοριών υπηρεσιών που περιλαμβάνουν εξεταζόμενα επαγγέλματα.

Εξετάζοντας την προστιθέμενη αξία σε τιμές κόστους των επαγγελμάτων για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την περίοδο 2008-2012, γίνεται σαφής η μείωσή της για το σύνολο των επαγγελματικών και επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων (- 0,3%) και για όλες τις επιμέρους κατηγορίες το 2012 σε σχέση με το 2008, με εξαίρεση τις νομικές υπηρεσίες και τις δραστηριότητες αγοράς ακινήτων.

Ειδικότερα, οι νομικές υπηρεσίες παρουσίασαν αύξηση κατά 31,9%, ενώ οι δραστηριότητες αγοράς ακινήτων κατέγραψαν συνεχή αύξηση μέχρι το 2011 (110%) και μείωση κατά 21,7% το 2012. Η μείωση στις υπόλοιπες κατηγορίες κυμάνθηκε από -16,6% (ταξί) έως -62,1% (δραστηριότητες σχετικές με την απασχόληση). Το ίδιο αρνητικές είναι οι εξελίξεις για τις δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων (-21,7%) κατά την περίοδο 2010-2012, αλλά θετικές εμφανίζονται οι εξελίξεις για τις δραστηριότητες των μηχανικών (1,4%), το λιανικό εμπόριο εφημερίδων (42,4%), τους μεσίτες (88,8%) και τη διακίνηση φορτίων (109,6%).

Ανάλογες είναι οι εξελίξεις στον κύκλο εργασιών, ο οποίος το 2012 σε σχέση με το 2008 εμφανίζεται μειωμένος κατά 43,8% για το σύνολο των επαγγελματικών, επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων, κατά 53,9% για τις δραστηριότητες σχετικές με την απασχόληση, κατά 44,1% για τις υπηρεσίες αρχιτεκτόνων, μηχανικών και τεχνικών ελέγχων, κατά 24,6% για τις λογιστικές δραστηριότητες και κατά 18,6% για τα ταξί, ενώ εμφανίζεται αυξημένος κατά 36,7% για τις δραστηριότητες αγοράς ακινήτων και κατά 34,9% για τις νομικές υπηρεσίες.

Από τις υπόλοιπες κατηγορίες μόνο η διακίνηση φορτίων παρουσίασε αύξηση στον κύκλο εργασιών κατά το 2012 σε σχέση με το 2010 (49%), ενώ σημείωσαν μείωση οι δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων (-23,5%), οι μεσίτες (-24,8%), οι δραστηριότητες μηχανικών (-24,9%) και το λιανικό εμπόριο εφημερίδων (-27,0%).

Η απασχόληση

Ειδικότερα, οι δραστηριότητες οι σχετικές με την απασχόληση παρουσίασαν μείωση του αριθμού επιχειρήσεων κατά 75,6%, οι υπηρεσίες αρχιτεκτόνων, μηχανικών και τεχνικών ελέγχων κατά 8%, οι νομικές υπηρεσίες κατά 7,1%, οι λογιστικές δραστηριότητες κατά 4,7%, ενώ οι δραστηριότητες αγοράς ακινήτων κατά 3,3%. Το ίδιο αρνητικές είναι οι εξελίξεις κατά την περίοδο 2010-2012 για τις δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων (-15,0%), τους μεσίτες (-2,3%), το λιανικό εμπόριο εφημερίδων (-2,0%) και τη διακίνηση φορτίων (-1,0%), αλλά θετικές εμφανίζονται οι εξελίξεις για τις δραστηριότητες των μηχανικών (3,9%).

Την ίδια πορεία ακολουθούν και οι εξελίξεις στον αριθμό των απασχολουμένων, ο οποίος το 2012 σε σχέση με το 2008 εμφανίζεται μειωμένος κατά 11,9% για το σύνολο των επαγγελματικών, επιστημονικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών τεχνικών ελέγχων, ενώ οι μειώσεις στις επιμέρους κατηγορίες κυμαίνονται από 1,2% (νομικές υπηρεσίες) έως 75% (δραστηριότητες σχετικές με την απασχόληση). Από τις υπόλοιπες κατηγορίες, η διακίνηση φορτίων και οι δραστηριότητες μηχανικών παρουσίασαν αύξηση στον αριθμό των απασχολουμένων το 2012 σε σχέση με το 2010 (18,5% και 5,0%, αντίστοιχα), ενώ σημείωσαν μείωση οι μεσίτες (-25,7%), οι δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων (-23,3%) και το λιανικό εμπόριο εφημερίδων (-9,5%).

Οι νεοεισερχόμενοι

Εξετάζοντας την εξέλιξη των νεοεισερχομένων στο σύνολο των εξεταζόμενων επαγγελμάτων/οικονομικών δραστηριοτήτων, την περίοδο 2009-2011 υπολογίζονται σε 10.893, το 2012 καταγράφουν μία πτώση κατά 18,9% και διαμορφώνονται σε 8.838, ενώ το 2013 και το 2014 αυξάνονται σε 9.047 και 10.330, αντίστοιχα.

Δηλαδή, οι νεοεισερχόμενοι το 2013 είναι μόλις 5,2% λιγότεροι σε σχέση με πριν την έναρξη των μεταρρυθμίσεων. Αν εξαιρεθούν τα τρία επαγγέλματα που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη κινητικότητα (λογιστές-φοροτεχνικοί, ιατροί, ταξί) και που συγκεντρώνουν πάνω από το 80% των νεοεισερχομένων, ο αριθμός των υπολοίπων νεοεισερχομένων από 1.823 το 2012 αυξάνεται σε 2.755 το 2014, δηλαδή κατά 47,9%.

Προκύπτει λοιπόν ότι οι νεοεισερχόμενοι για το σύνολο των εξεταζόμενων επαγγελμάτων δεν μειώθηκαν σημαντικά, παρ' όλη την οικονομική ύφεση, ενώ, αν εξαιρεθούν κάποια επαγγέλματα που έχουν υψηλή απασχόληση και κινητικότητα, τότε ο αριθμός τους αυξάνεται. Επίσης, εξετάζοντας τη μεταβολή των νεοεισερχομένων σε σχέση με τα έτη πριν τη μεταρρύθμιση, αυτή φαίνεται να βελτιώνεται καθώς περνούν τα έτη, επιβεβαιώνοντας το γεγονός ότι η απασχόληση είναι μέγεθος με χρονική υστέρηση.

Με βάση την αναλυτική εξέταση των επαγγελμάτων και τα συνολικά στοιχεία για την εξέλιξη του αριθμού των νεοεισερχόμενων και τις αντίστοιχες διαγραφές (που διαμορφώνουν το θετικό ή αρνητικό ισοζύγιο), σημειώνεται ότι:

· Πέντε επαγγέλματα καταγράφουν αύξηση στους νεοεισερχόμενους το 2012 έναντι της περιόδου πριν τις μεταρρυθμίσεις (συμβολαιογράφοι, νόμιμοι ελεγκτές, ιατροί, φορτοεκφορτωτές και ενεχυροδανειστές). Το σύνολο αυτών των επαγγελμάτων συνέχισε να έχει αύξηση των νεοεισερχομένων και το 2014, ενώ αύξηση παρουσίασαν επίσης οι ξεναγοί, οι επιχειρήσεις προσωρινής απασχόλησης και οι εφημεριδοπώλες.

· Οκτώ επαγγέλματα καταγράφουν μείωση των νεοεισερχομένων για ολόκληρη την περίοδο μετά τη μεταρρύθμιση (δικηγόροι, λογιστές, οδοντίατροι, φυσικοθεραπευτές, φροντιστήρια, οδηγοί ταξί, ναυτικοί πράκτορες και ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας)

· Για τέσσερα επαγγέλματα δεν υπάρχουν στοιχεία για την περίοδο πριν το 2012.

· Με εξαίρεση τους ιατρούς και τους λογιστές-φοροτεχνικούς, όπου παρατηρείται σημαντική κινητικότητα, στα υπόλοιπα επαγγέλματα/οικονομικές δραστηριότητες παρατηρείται μικρή κινητικότητα. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο είδος του επαγγέλματος και στην οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας.

· Η γενικότερη οικονομική ύφεση έχει επηρεάσει το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων, αν και ορισμένους τομείς τούς έχει επηρεάσει σε μεγαλύτερο βαθμό, με αποτέλεσμα ορισμένα επαγγέλματα που συναρτώνται στενά με τους τομείς αυτούς να έχουν υποστεί σημαντική συρρίκνωση (μεσίτες, συμβολαιογράφοι-αρνητικές εξελίξεις στην αγορά ακινήτων, φροντιστήρια-μείωση των μαθητών, ιατροί-αύξηση της ζήτησης των δωρεάν υπηρεσιών υγείας του Δημοσίου). Επιπλέον, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας επηρεάζουν άμεσα επαγγέλματα που δραστηριοποιούνται στην αγορά εργασίας (ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας, επιχειρήσεις προσωρινής απασχόλησης).

· Για ορισμένα επαγγέλματα η ολοκλήρωση των θεσμικών παρεμβάσεων έχει γίνει πολύ πρόσφατα, μην αφήνοντας επαρκή χρόνο να λειτουργήσει η αγορά με τους νέους όρους. Δεδομένου ότι τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων στην απασχόληση έχουν κάποια χρονική υστέρηση, ενδεχόμενες αλλαγές που θα μπορούσαν να προκύψουν στους νεοεισερχόμενους δεν είναι δυνατόν να απεικονιστούν ακόμα.

Συνοπτικά, η οικονομική κρίση έχει μειώσει τον αριθμό των νεοεισερχομένων και σε ορισμένα επαγγέλματα αυτό είναι πιο έντονο. Παρ' όλα αυτά οι νεοεισερχόμενοι για το σύνολο των εξεταζόμενων επαγγελμάτων μειώθηκαν οριακά κατά μόλις 5%, μέγεθος που δικαιολογείται από την οικονομική ύφεση και την αυξανόμενή της ένταση με την πάροδο των ετών.

Συνεπώς μεταβολή των νεοεισερχομένων σε σχέση με τα έτη πριν τη μεταρρύθμιση βελτιώνεται όσο περνά ο χρόνος από την έναρξη των μεταρρυθμίσεων και αναμένεται να βελτιωθεί περαιτέρω τα επόμενα έτη.