«Κολλημένη» στο... παραδοσιακό επιχειρηματικό πρότυπο η Ελλάδα

Θετικό αριθμητικά, αλλά ποιοτικά αρνητικό χαρακτηρίζει το σωρευτικό ισοζύγιο εγγραφών - διαγραφών επιχειρήσεων από τον Μάιο 2011 έως και το Μάρτιο του 2017 η έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδας (ΤτΕ).

Παρότι, οι επιχειρήσεις που άνοιξαν είναι περισσότερες από αυτές που έβαλαν «λουκέτο», τα ποιοτικά στοιχεία, κάθε άλλο παρά χαμόγελα προκαλούν. Κι αυτό, διότι η συμβολή των ανωνύμων εταιρειών στο οικονομικό γίγνεσθαι περιορίζεται σημαντικά.

Αντίθετα, το ισοζύγιο, «καταλαμβάνεται» από μικροεπιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες, που ως γνωστό, στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν μπορούν να φέρουν το βάρος της αλλαγής και του εκσυγχρονισμού του παραγωγικού μοντέλου της χώρας που τόσο έχει ανάγκη. Αρνητικό, επίσης εύρημα είναι και η «συρρίκνωση» του θετικού ισοζυγίου, που εντείνεται από το φθινόπωρο του 2015.

Όπως αναφέρει η ΤτE, ο προβληματισμός που γεννάται από τη φθίνουσα πορεία του σωρευτικού ισοζυγίου συστάσεων - διαγραφών και την αυξανόμενη συμβολή νομικών μορφών που αφορούν κατά κύριο λόγο επιχειρήσεις μικρού μεγέθους (ΙΚΕ και ατομικές επιχειρήσεις) εντείνεται αν στην ανάλυση συμπεριληφθούν ορισμένες ποιοτικές παράμετροι.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης της Endeavor Greece, το μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων που συστάθηκαν το 2016 εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται σε κλάδους με προσανατολισμό την εγχώρια κατανάλωση (κατά κύριο λόγο αφορούν την εστίαση και τη διασκέδαση) και όχι σε κλάδους μεταποίησης ή υψηλού τεχνολογικού περιεχομένου. Εξαίρεση συνιστά η θετική συμβολή των τουριστικών επιχειρήσεων οι οποίες έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό.

Επιπρόσθετα, σε πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (2016), που αφορά την περίοδο 2011-2015, επισημαίνεται ότι το ισοζύγιο μεταξύ συστάσεων και διαγραφών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στη μεταποίηση και υψηλής τεχνολογίας έντασης γνώσης στις υπηρεσίες διευρύνεται αρνητικά υπέρ των διαγραφών από το 2013 και έπειτα. Η εξέλιξη αυτή, δεδομένων των χρονικών υστερήσεων με τις οποίες επιδρά, περιορίζει το τεχνολογικό περιεχόμενο και την ένταση γνώσης των παραγόμενων και εξαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, υπονομεύει τη διάχυση των νέων τεχνολογιών και την απασχόληση του υψηλά καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού και εν τέλει τις μακροπρόθεσμες προοπτικές τις ελληνικής οικονομίας.

Από την ανάλυση των δεδομένων του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (ΓΕΜΗ) που πραγματοποίησε η ΤτE για την περίοδο Μαϊου 2011 - Μαρτίου - 2017 προκύπτουν τα εξής:

α) Στις ανώνυμες εταιρίες (Α.Ε.) το σωρευτικό ισοζύγιο συστάσεων και διαγραφών παρουσιάζει πτωτική τάση από το τέλος του 2013, η οποία επιταχύνθηκε από το φθινόπωρο του 2015 και έπειτα, καθώς οι διαγραφές ενισχύθηκαν σημαντικά περισσότερο έναντι των συστάσεων.

β) Το σωρευτικό ισοζύγιο συστάσεων-διαγραφών των ετερόρρυθμων εταιριών (Ε.Ε.) καταγράφει φθίνουσα πορεία από τα τέλη του 2012 με αποτέλεσμα να γίνει αρνητικό στο τέλος του 2016, για πρώτη φορά την επισκοπούμενη περίοδο.

γ) Δυσμενέστερη είναι η εικόνα που παρατηρείται στο σωρευτικό ισοζύγιο των ομόρρυθμων εταιριών (Ο.Ε.), το οποίο ήδη από τις αρχές του 2014 λαμβάνει αρνητικές τιμές, καθώς ολοένα περισσότερες επιχειρήσεις αυτής της νομικής μορφής διαγράφονται. Μάλιστα, στις αρχές του τρέχοντος έτους παρατηρήθηκε ότι κατά την τελευταία 6ετία σωρευτικά διαγράφηκαν περίπου 10.000 περισσότερες επιχειρήσεις αυτής της νομικής μορφής έναντι εκείνων που συστάθηκαν.

δ) Το σωρευτικό ισοζύγιο των εταιριών περιορισμένη ευθύνης (Ε.Π.Ε.) καταγράφει διαρκή πτώση από το φθινόπωρο του 2013 και, όμοια με τις Ε.Ε., από τα τέλη του 2016 και έπειτα κινείται σε αρνητικές τιμές.

ε) Εντονότερη κινητικότητα σε νέες συστάσεις και διαγραφές παρουσιάζουν οι ατομικές επιχειρήσεις (αυτές σχετίζονται με τη δράση των ελεύθερων επαγγελματιών και με παροχή υπηρεσιών), των οποίων το ισοζύγιο παραμένει (με εξαίρεση μερικών μηνών) σε θετικό επίπεδο κατά τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου.

στ) Τέλος, έντονα θετικό και προοδευτικά αυξανόμενο είναι το σωρευτικό ισοζύγιο των ΙΚΕ, κυρίως λόγω των προαναφερόμενων διευκολύνσεων που προβλέπει ο ν. 4072/2012 για τη σύστασή τους (έναντι άλλων νομικών μορφών που αφορούν μικρομεσαίες επιχειρήσεις).

Συνεπώς, όπως προκύπτει από τα διαθέσιμα στοιχεία του ΓΕΜΗ, το σωρευτικό ισοζύγιο συστάσεων-διαγραφών, αν και παραμένει θετικό, καταγράφει καθοδική πορεία από το φθινόπωρο του 2015 και έπειτα. Παράλληλα, το τελευταίο διάστημα παρατηρείται αυξανόμενη συμβολή νομικών μορφών που αφορούν κατά κύριο λόγο επιχειρήσεις μικρού μεγέθους (όπως ΙΚΕ και ατομικές επιχειρήσεις) και αντίστοιχη υποχώρηση της θετικής συμβολής των Α.Ε. (που συνήθως είναι μεγαλύτερου μεγέθους εταιρίες) στο σωρευτικό ισοζύγιο συστάσεων-διαγραφών.

Οι κίνδυνοι

Οπως αναφέρει η ΤτE η εξέλιξη αυτή, ενδέχεται να έχει ως συνέπεια την αύξηση του μεριδίου των μικρών επιχειρήσεων στην ελληνική οικονομία, εξέλιξη που θα μπορούσε να έχει αρνητικές προεκτάσεις στο βαθμό που η πλειοψηφία των νέων επιχειρήσεων χαρακτηρίζονται ακόμη από χαμηλή ένταση τεχνολογίας και γνώσης. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα λιγότερες ευκαιρίες για δημιουργία οικονομιών κλίμακας, μικρότερη δυνατότητα πραγματοποίησης και χρηματοδότησης έρευνας και καινοτομίας στο εσωτερικό των επιχειρήσεων, αυξανόμενα κόστη και υψηλότερους φραγμούς στην πρόσβαση σε νέες εξαγωγικές αγορές και μικρότερες δυνατότητες διασύνδεσης με διεθνή δίκτυα διανομής και παραγωγής και συνεπώς χαμηλότερη παραγωγικότητα.

Ταυτόχρονα, τα τελευταία έτη καταγράφεται αρνητικό ισοζύγιο μεταξύ συστάσεων και διαγραφών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και έντασης γνώσης, εξέλιξη που έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του τεχνολογικού περιεχομένου των νέων επιχειρήσεων και την εξειδίκευση σε κλάδους εντάσεως εργασίας, ενώ παράλληλα δεν φαίνεται να ενισχύεται ο εξαγωγικός προσανατολισμός των επιχειρήσεων (με εξαίρεση τη θετική συμβολή του τουρισμού).

Όλα τα παραπάνω, υποδηλώνουν την ύπαρξη σημαντικών δυσχερειών στην αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας προς ένα εξωστρεφές υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης που θα βασίζεται σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Τι πρέπει να γίνει

Όπως επισημαίνει η ΤτE, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η πολιτεία θα πρέπει να ενισχύσει τις δράσεις που υποστηρίζουν την επιχειρηματικότητα, μεταξύ άλλων με την τόνωση του ανταγωνισμού, την ενθάρρυνση της καινοτομίας και την εξωστρέφεια. Ειδικότερα, προς την κατεύθυνση αυτή λειτουργούν το άνοιγμα των αγορών προϊόντων, εργασίας και κεφαλαίων και ιδίως η ενίσχυση του ανταγωνισμού σε κλειστά επαγγέλματα και σε κλάδους δικτύων υποδομής.

Παράλληλα, για να υποστηριχθεί η αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων και κατ’ επέκταση η συνολική παραγωγικότητα της οικονομίας, απαιτείται η διευκόλυνση της εισόδου νέων επιχειρήσεων και της ομαλής παύσης της λειτουργίας των μη βιώσιμων επιχειρήσεων μέσω μιας αποτελεσματικής πτωχευτικής διαδικασίας, καθώς και η επαναπασχόληση των διαθέσιμων πόρων, κατά πρώτο λόγο των ανθρωπίνων, που τίθενται σε αργία.

Αναγκαίες προϋποθέσεις είναι η εύρυθμη λειτουργία του δικαστικού συστήματος και του μηχανισμού για τον εξωδικαστικό συμβιβασμό μεταξύ οφειλετών και δανειστών, η ύπαρξη ενός σταθερού φορολογικού περιβάλλοντος, ο περιορισμός της γραφειοκρατίας με την απλοποίηση των διαδικασιών στη δημόσια διοίκηση, η διαθεσιμότητα υψηλού επιπέδου δημόσιων υποδομών, καθώς και ένα ρυθμιστικό και κανονιστικό πλαίσιο το οποίο ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό.

Επιπρόσθετα, επιτακτικά αναγκαία είναι η αντιμετώπιση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων, το οποίο καθυστερεί την αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων και περιορίζει τη δυνατότητα των βιώσιμων επιχειρήσεων να χρηματοδοτήσουν νέες επενδύσεις και νέα επιχειρηματικά σχήματα.

Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και προϊόντων, η επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων και του προγράμματος αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας καθώς και η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και της λειτουργίας του δημόσιου τομέα θα πρέπει να συνοδευθούν απαραιτήτως από την αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής κανονικότητας και τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση.

Εξαιτίας του μεγάλου μεριδίου των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην ελληνική οικονομία θα πρέπει επίσης να δοθεί έμφαση (μέσω αξιοποίησης των διαθέσιμων ευρωπαϊκών πόρων και πρωτοβουλιών) στη δημιουργία συστάδων (clusters) ειδικά για τις ΜΜΕ.

Η συνέργεια και συνεργασία μεταξύ των ΜΜΕ μπορεί να τις καταστήσει πιο καινοτόμες, με αποτέλεσμα να κατοχυρώσουν περισσότερα διεθνή εμπορικά σήματα (international trademarks) και διπλώματα ευρεσιτεχνίας (patents), να διευκολύνει την πρόσβασή τους στις διεθνείς αγορές και να αυξήσει τον κύκλο εργασιών τους. Κάτι τέτοιο θα συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ παράλληλα θα ενισχύσει τη συνολική παραγωγικότητα της οικονομίας.

Η δημιουργία συστάδων επιχειρήσεων θα πρέπει να συνδυαστεί με πρόσθετα κίνητρα επέκτασης και αύξησης του μεγέθους των ΜΜΕ (και των νεοφυών επιχειρήσεων - startups) μέσω διευκόλυνσης της πρόσβασής τους σε νέα χρηματοδοτικά εργαλεία (π.χ. χρηματοδότηση μέσω προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, μέσω συμμετοχικής χρηματοδότησης (crowdfunding), venture capital, angel funds κ.ά.) και στις αγορές κεφαλαίων.

Ολα τα παραπάνω, υπογραμμίζει η ΤτE, συμβάλλουν στη δημιουργία νέων δυναμικών επιχειρήσεων και στην ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών που αφενός ενισχύουν την απασχόληση και αφετέρου υποστηρίζουν τη μεσομακροπρόθεσμη αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας.