Ερευνητικό πρόγραμμα για τον ναό της Μεταμορφώσεως

Ένα ουσιαστικό κενό στην ιστορία της τέχνης και της αρχιτεκτονικής της μεσαιωνικής Κύπρου επιδιώκει να καλύψει το Πανεπιστήμιο Κύπρου με το ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο ξεκίνησε την Τρίτη, με θέμα «Η εκκλησία της Μεταμορφώσεως στη Σωτήρα Αμμοχώστου και τα συμφραζόμενά της: Ιστορία- Αρχιτεκτονική- Τοιχογραφίες».

Το χωριό Σωτήρα βρίσκεται στο ελεύθερο τμήμα της επαρχίας Αμμοχώστου.

Η έρευνα υποβλήθηκε και εγκρίθηκε για χρηματοδότηση στο πλαίσιο των ερευνητικών προγραμμάτων του Ιδρύματος Αναστάσιος Λεβέντης. Αυτή η πρόταση διαμορφώθηκε και υποβλήθηκε σε συνεργασία με τον πρώτο αρχαιολογικό λειτουργό του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, Γιώργο Φιλοθέου.

Στο πρόγραμμα, το οποίο προβλέπεται να ολοκληρωθεί στις 30 Ιουνίου 2016, θα πάρει μέρος διεθνής ομάδα επιστημόνων. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα δημοσιευθούν σε επιστημονικό συλλογικό τόμο, σε συνεργασία με έγκριτο εκδοτικό οίκο.

Πολύτιμη σε αυτή την προσπάθεια είναι η υποστήριξη του δήμου Σωτήρας και της Ιεράς Μητρόπολης Κωνσταντίας- Αμμοχώστου. Επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος είναι η επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Μαρία Γ. Παρανή.

Στην επιστημονική ομάδα, εκτός από τον κ. Φιλοθέου και την κ. Παρανή, συμμετέχουν οι:

- Ανδρέας Ζήσιμος, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Κύπρου.
- Mat Immerzeel, Leiden Institute for Religious Studies/Paul van Moorsel Centre.
- Ιωάννα Κακουλλή, Materials Science and Engineering Department, University of California, Los Angeles.
- Αθανάσιος Παπαγεωργίου, πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου.
- Τάσος Παπακώστας, King's College London.
- Μαρία Πασχάλη, Courtauld Institute of Art, London.
- Philippe Trélat, Groupe de Recherche d'Histoire de l'Université de Rouen.

Σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος είναι η συστηματική επιστημονική μελέτη της αρχιτεκτονικής και των τοιχογραφιών του ιδιαίτερα σημαντικού, αλλά ελάχιστα μελετημένου, μνημείου. Αναλυτικότερα, το πρόγραμμα περιλαμβάνει:

α) Πλήρη σχεδιαστική και φωτογραφική αποτύπωση του μνημείου και της διακόσμησής του.
β) Αρχιτεκτονική μελέτη του κτιρίου, αποσαφήνιση των οικοδομικών φάσεών του και διερεύνηση της αρχικής λειτουργίας του.
γ) Εικονογραφική και τεχνοτροπική ανάλυση των τοιχογραφιών του.
δ) Τεχνική ανάλυση των τοιχογραφιών, ταυτοποίηση της πηγής των υλικών και εξέταση της τεχνικής του ζωγράφου.
ε) Μελέτη των ιστορικών, κοινωνικών και καλλιτεχνικών συμφραζομένων του μνημείου, τόσο εντός της περιοχής της Σωτήρας, όσο και μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της Κύπρου των Λουζινιανών και της σταυροφορικής Ανατολής.

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου έχει αναλάβει τη φωτογραφική αποτύπωση του μνημείου, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του κόστους για τις αναλύσεις θα καλυφθεί από το Materials Science and Engineering Department, Henry Samueli School of Engineering and Applied Science του University of California, Los Angeles.

Η μελέτη για την έρευνα του ναού της Μεταμορφώσεως, και μάλιστα των εξαιρετικά σημαντικών τοιχογραφιών του, φιλοδοξεί να κάνει αυτό το σχετικά άγνωστο μνημείο, ευρύτερα γνωστό στην τοπική και διεθνή επιστημονική κοινότητα.

Απώτερος στόχος είναι η γόνιμη συμβολή στην κατανόηση της καλλιτεχνικής παραγωγής στην Κύπρο κατά τον 13ο αιώνα, μέσα από τη διερεύνηση της δυναμικής συνάντησης, στη Σωτήρα, μίας ζωντανής τοπικής βυζαντινής παράδοσης με τη χριστιανική τέχνη της Σταυροφορικής Ανατολής.

Η εκκλησία της Μεταμορφώσεως στη Σωτήρα Αμμοχώστου βρίσκεται εντός του παλαιού νεκροταφείου, κοντά στο κέντρο του σημερινού χωριού. Το κτίριο, όπως σώζεται σήμερα, είναι προϊόν μίας σειράς επεμβάσεων στον αρχικό πυρήνα, η κατασκευή του οποίου τοποθετείται συνήθως στον 13ο αιώνα.

Οι τοιχογραφίες, που αρχικά κοσμούσαν το εσωτερικό αυτής της μονόχωρης τρουλαίας εκκλησίας, σήμερα σώζονται αποσπασματικά, κυρίως στις παραστάδες και τα εσωράχια των τόξων που φέρουν τον τρούλο.

Παρά την ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική ιστορία του ναού και τη σημασία των τοιχογραφιών, οι οποίες αποτελούν μία σπάνια μαρτυρία της μνημειακής ζωγραφικής στην Κύπρο στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα, η εκκλησία της Μεταμορφώσεως (σε αντίθεση με άλλα μνημεία στην ίδια περιοχή) δεν υπήρξε ποτέ αντικείμενο συστηματικής διερεύνησης, ενώ οι σχετικές αναφορές στην επιστημονική βιβλιογραφία είναι περιστασιακές.