Η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει σημαντικό αντίκτυπο στη Ναυτιλία, ενώ προβλέπεται ότι η ανάκαμψη και επάνοδος στην κατάσταση πριν από την κρίση θα είναι αργή, σύμφωνα με μία νέα παγκόσμια έρευνα, την «Παγκόσμια Έρευνα για τον Ναυτιλιακό Κλάδο 2009» (“Global Shipping Benchmarking Survey 2009’’) της PricewaterhouseCoopers (PwC).

Η έρευνα εξετάζει σημαντικούς δείκτες απόδοσης εισηγμένων ναυτιλιακών εταιρειών σε χρηματιστήρια για το 2008, καθώς και την ανάπτυξή τους τα τελευταία 5 χρόνια βάσει των ετήσιων οικονομικών τους καταστάσεων. Περισσότερες από 100 εταιρείες εισηγμένες στα διεθνή χρηματιστήρια σε διαφορετικούς επιμέρους τομείς του ναυτιλιακού κλάδου συμπεριελήφθησαν στην έρευνα, μεταξύ των οποίων 27 ελληνικές εταιρείες.

Στόχος της έρευνας είναι να προσδιορίσει τον αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2008. Ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης στο ναυτιλιακό κλάδο έγινε αισθητός κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2008. Παρ’ όλα αυτά η έρευνα δείχνει ότι γενικά η οικονομική κρίση δεν είχε μεγάλη επίδραση στην απόδοση των εταιρειών εκείνη τη χρονιά. Ένας λόγος είναι ότι το πρώτο εξάμηνο του 2008 ήταν ιδιαιτέρως κερδοφόρο για τους περισσότερους επιμέρους τομείς του ναυτιλιακού κλάδου, και πρόσφερε στις εταιρείες τόσο την απαιτούμενη ενέργεια όσο και τη ρευστότητα για να ξεπεράσουν μερικές από τις προκλήσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν όταν ξέσπασε η κρίση.

Εν τούτοις, σύμφωνα με την έρευνα, το 2009 η επίδραση της οικονομικής κρίσης στο ναυτιλιακό κλάδο είναι σημαντική, με απότομη πτώση των ναύλων, περιορισμό των χρηματοδοτικών πόρων, αναντιστοιχία ανάμεσα σε ζήτηση και προσφορά χωρητικότητας, ζημίες απομείωσης, καθώς και παραβιάσεις στις ρήτρες των δανείων.

Ο κ. Σωκράτης Λεπτός-Bourgi, επικεφαλής του διεθνούς δικτύου της PwC για τον κλάδο της ναυτιλίας, δήλωσε: «Ποτέ άλλοτε οι διακυμάνσεις στα ναύλα και στη ζήτηση χωρητικότητας δεν ήσαν τόσο μεγάλες στο ναυτιλιακό κλάδο όσο το 2008. Η Ναυτιλία φαίνεται ότι έχει πληγεί από την κρίση περισσότερο από άλλους κλάδους.»

Η στενότητα στην εμπορική χρηματοδότηση είναι άλλο ένα πρόβλημα που δημιουργεί η παγκόσμια οικονομική κρίση. Όταν η Lehman Brothers κατέρρευσε, κάθε μορφή εμπορικής χρηματοδότησης πάγωσε, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου το οποίο χρηματοδοτείται μέσω πιστωτικών επιστολών, να μη μπορεί να διεξαχθεί, καθώς δεν μπορούσαν να εκτελεστούν οι παραλαβές και παραγγελίες εμπορευμάτων. Σε συνδυασμό με τη μείωση της ζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο για καταναλωτικά προϊόντα, η ανάκαμψη του εμπορίου στα επίπεδα πριν από την κρίση αναμένεται να είναι αργή.

Οι τράπεζες εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικές ως προς τη χορήγηση νέων δανείων, συμπεριλαμβανομένης και της χρηματοδότησης του ναυτιλιακού κλάδου. Σύμφωνα με τον κ. Λεπτό, «το γεγονός αυτό εξασκεί σημαντικές πιέσεις στις ναυτιλιακές εταιρείες που συνεχίζουν να έχουν κεφαλαιακές υποχρεώσεις χωρίς προσυμφωνημένη χρηματοδότηση, ιδιαιτέρως για παραγγελίες σε ναυπηγία για νεότευκτα πλοία που κατασκευάζονται στα ναυπηγεία. Σε συνδυασμό με την πτώση στις αξίες των πλοίων αυτό συνεπάγεται σε αύξηση του ποσοστού της αξίας των νεότευκτων πλοίων που απαιτείται να χρηματοδοτηθεί από ίδια κεφάλαια τα οποία οι μέτοχοι πιθανό να μην είναι σε θέση να καταβάλουν. Σε περίπτωση που οι παραγγελίες αυτές δεν μπορούν να αναδιαρθρωθούν, αναβληθούν ή ακυρωθούν, οι εταιρείες αυτές είναι πιθανό να μην μπορέσουν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Ωστόσο, όσες εταιρείες παρουσίασαν σημαντική απόδοση κεφαλαίων τα τελευταία χρόνια και δεν έχουν διανείμει ή επενδύσει αυτά τα κεφάλαια, είναι κατά κάποιον τρόπο προστατευμένες.

Δυστυχώς, η απότομη μείωση της ζήτησης για χωρητικότητα συνέβη όταν οι παραγγελίες για όλους σχεδόν τους τύπους πλοίων έφτασε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης η απόδοση της επένδυσης στους περισσότερους επιμέρους τομείς από το 2004 μέχρι το 2007 έχει ενθαρρύνει επενδυτές και πλοιοκτήτες να επενδύσουν σε νέα πλοία, δίνοντας παραγγελίες σε ναυπηγεία. Σύμφωνα με τα δεδομένα της αγοράς, οι παραγγελίες σε όλο τον κόσμο ανά τομέα ανήλθαν στο τέλος του 2008 στο 43% του υπάρχοντος στόλου για τα τάνκερ, στο 69% για τα πλοία ξηρού φορτίου και στο 53% για τα κοντέινερ. Ο αριθμός των παραγγελιών δείχνει μία αξιοσημείωτη αναντιστοιχία ανάμεσα σε ζήτηση και προσφορά χωρητικότητας, η οποία έχει δεν έχει σημαντικό αντίκτυπο στις ναυτιλιακές εταιρείες. 

Οι διακυμάνσεις στα ναύλα, συχνά κοντά στα επίπεδα των λειτουργικών εξόδων και η περιορισμένοι πόροι χρηματοδότησης κρατούν τις αγοραπωλησίες μεταχειρισμένων πλοίων σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Το γεγονός αυτό παρακίνησε ορισμένους μεσίτες του κλάδου (που βασίζουν τις εκτιμήσεις τους σε πρόσφατες αγοραπωλησίες) να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στην παροχή εκτιμήσεων αξίας πλοίων. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και στις λίγες συναλλαγές που γίνονται στην αγορά, είναι προφανές ότι τέτοιες αξίες έχουν μειωθεί σημαντικά, εκθέτοντας τις ναυτιλιακές εταιρείες σε πιθανές παραβιάσεις των όρων των δανειακών συμβάσεων που σχετίζονται με την αξία του πλοίου ως προς το υπόλοιπο του δανείου, και οι οποίες δίνουν στο δανειοδότη το δικαίωμα να απαιτήσει μέτρα εξόφλησης, συμπεριλαμβανομένης της άμεσης πληρωμής του σχετικού δανειακού υπολοίπου.

Για να καλύψουν σχετικά ανοίγματα και κινδύνους, μερικές εταιρείες διαπραγματεύτηκαν με τις τράπεζες τους την αναδιάρθρωση των δανειακών όρων ή την εξασφάλιση απαλλαγής από την τράπεζα (“waiver”) από την υποχρέωση τήρησης των συγκεκριμένων όρων για μία χρονική περίοδο μετά την ημερομηνία του ισολογισμού. Γενικά, τέτοιου είδους απαλλαγές επεκτείνονται σε μία περίοδο τουλάχιστον ενός έτους από την ημερομηνία του ισολογισμού, έτσι ώστε να αποφύγουν την κατηγοριοποίηση των σχετικών δανείων στις τρέχουσες υποχρεώσεις στον ισολογισμό στις περιπτώσεις που η παραβίαση του σχετικού όρου θα έδινε στη τράπεζα το δικαίωμα να απαιτήσει άμεση πληρωμή των υποχρεώσεων που εκκρεμούν.

Σύμφωνα με την έρευνα, το 21% των εταιρειών ανέφεραν ότι πήραν απαλλαγή και/ή ότι τροποποίησαν τους όρους των δανείων τους. Αυτό συνέβη κατά κύριο λόγο στον τομέα του ξηρού φορτίου, που επλήγη περισσότερο το 2008. Επίσης, το 25% των εταιρειών ανέφεραν ότι αναδιάρθρωσαν/χρηματοδότησαν εκ νέου τις δανειακές τους υποχρεώσεις πριν την ημερομηνία χορήγησης των ετησίων αναφορών τους το 2008. Η τάσεις αυτές αναμένεται να συνεχιστεί το 2009, αφού οι αξίες των πλοίων εξακολουθούν να είναι σημαντικά χαμηλότερες απ’ ότι τα προηγούμενα χρόνια και η κρίση συνέχισε να διατηρεί τα επίπεδα των ναύλων χαμηλά, ιδιαίτερα στον κλάδο των τάνκερ.

Περισσότερες από τις μισές εταιρείες που συμμετέχουν στην έρευνα ανέφεραν απομείωση της αξίας περιουσιακών τους στοιχείων. Από αυτές, 26 εταιρείες ανέφεραν απομείωση της αξίας των πλοίων του στόλου τους, 22 στην υπεραξία (Goodwill) και 20 σε άλλα περιουσιακά στοιχεία. Η απομείωση της αξίας περιουσιακών στοιχείων αναφέρθηκε κυρίως στον κλάδο της μεταφοράς ξηρού φορτίου.

Κατά συνέπεια των παραπάνω προβλημάτων, μερικές εταιρείες αναμένεται να αντιμετωπίσουν οικονομικές δυσκολίες καθώς τα έσοδα μειώνονται, οι κεφαλαιακές τους υποχρεώσεις γίνονται ληξιπρόθεσμες και τα διαθέσιμα τους κεφάλαια στερεύουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι δανειστές μπορεί να είναι πιο διστακτικοί στην αναδιάρθρωση των δανείων ή στη παροχή απαλλαγών από όρους των δανείων, έτσι ώστε να έχουν περισσότερες εναλλακτικές επιλογές να διεκδικήσουν τα εκκρεμή υπόλοιπα που απαιτούν. Εάν σαν αποτέλεσμα, τα δανειακά υπόλοιπα κατηγοριοποιηθούνε στις τρέχουσες υποχρεώσεις, το γεγονός αυτό μπορεί να προκαλέσει παραβίαση άλλων όρων των δανειακών συμβάσεων και να έχει πιθανές επιπτώσεις και σε άλλους πιστωτές. Από τις εκθέσεις ελέγχου των ετησίων οικονομικών καταστάσεων των εταιρειών που συμμετείχαν στην έρευνα, το 2008 μόνο το 7% είχε παρατήρηση ή θέμα έμφασης σχετικά με τη δυνατότητα της εταιρείας να συνεχίσει τη δραστηριότητα της (going concern).

Βάσει των εξελίξεων στον κλάδο, οι ναυτιλιακές εταιρείες αναμένεται να συνεχίσουν να επαναδιαπραγματεύονται με τους δανειστές και πιστωτές τους τα υπάρχοντα συμβόλαια, έτσι ώστε να διαχειριστούν τις χρηματοροές τους αποτελεσματικότερα. Αυτό απαιτεί χρόνο και δύσκολες διαπραγματεύσεις με ναυπηγία, τράπεζες και προμηθευτές. Κάποιες εταιρείες θα επιτύχουν σε αυτή την προσπάθεια, ενώ άλλες όχι. Οι ετήσιες οικονομικές καταστάσεις των ναυτιλιακών εταιρειών για τη χρήση του 2009 αναμένονται με μεγάλο ενδιαφέρον.