* Οι πίνακες που αφορούν, μεταξύ άλλων, στην πορεία του ΑΕΠ παγκοσμίως και στην ενεργειακή διάρθρωση της Ιαπωνίας δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".

Tο τριπλό χτύπημα στην Ιαπωνία από τον σεισμό, το τσουνάμι και ένα από τα χειρότερα πυρηνικά ατυχήματα αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και μετά τη βιβλική καταστροφή και την πυρηνική απειλή, που όλοι θα ήθελαν να αποφευχθεί, εκφράστηκαν φόβοι ακόμη και για τις αντοχές της ίδιας της παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης.

Και αν η επόμενη μέρα αφορά στην ανοικοδόμηση της χώρας, κάποιοι σκέφτονται από τώρα και τη μεθεπομένη, δηλαδή την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στην ιαπωνική και στη διεθνή οικονομία. Ιστορικά, εξηγούν οι αναλυτές, τους πρώτους δύο μήνες έπειτα από μία φυσική καταστροφή η τοπική ή ακόμα και η παγκόσμια οικονομία επηρεάζεται, η βιομηχανική παραγωγή μειώνεται, όπως επίσης και η παραγωγή ενέργειας.

Αλλά μόλις αρχίσουν τα πρώτα μέτρα ανοικοδόμησης με πρωτοβουλία του κράτους, το κλίμα αντιστρέφεται γρήγορα, αφού η ανοικοδόμηση μπορεί να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα.

Όταν μιλάμε για φυσικές καταστροφές, η τάση είναι να βλέπουμε αρχικά απότομη πτώση στην παραγωγή, ενώ ύστερα παρατηρούμε ανάκαμψη σε σχήμα V, υποστηρίζουν οι οικονομολόγοι. Σημειώνουν ωστόσο πως αρχικά υπάρχει μια τάση υποτίμησης των πιθανών ζημιών.

--- Περισσότερος χρόνος

Πάντως, η ιαπωνική οικονομία είναι πιθανόν να χρειαστεί περισσότερο χρόνο για να βγει από αυτήν τη δυσχερή θέση. Το ΑΕΠ της χώρας, σε ετησιοποιημένη βάση, κατέγραψε πτώση σε ποσοστό 1,3% το τέταρτο τρίμηνο και σύμφωνα με μία δημοσκόπηση του Reuters, πριν από τον σεισμό, προβλεπόταν πως στο πρώτο τρίμηνο θα σημειωνόταν ανάκαμψη κατά 0,5%. Η Nomura εκτιμά ότι οι μεγαλύτερες επιπτώσεις στο ΑΕΠ θα φανούν το διάστημα Απριλίου - Ιουνίου 2011.

Τυχόν διακοπή της οικονομικής ανάπτυξης δεν θα έχει οδυνηρές επιπτώσεις για τις υπόλοιπες χώρες, υποστηρίζουν ορισμένοι οικονομολόγοι, γιατί η ιαπωνική αγορά παραμένει μάλλον κλειστή, παρά την έντονη εξαγωγική της δραστηριότητα, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί το μερίδιό της στη διεθνή οικονομία.

Για παράδειγμα, το 1990 η συμμετοχή της χώρας στο παγκόσμιο ΑΕΠ έφτανε το 14,3%, σήμερα περιορίζεται στο 8,7%, ενώ από πέρυσι η Ιαπωνία δεν είναι η δεύτερη, αλλά η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, αφού την έχει ξεπεράσει πλέον ο προαιώνιος αντίπαλός της, η Κίνα.

Παρ’ όλα αυτά, δεν αποκλείονται έμμεσες επιπτώσεις στο διεθνές εμπόριο από ενδεχόμενη ύφεση στο Τόκιο, για τον λόγο ότι θα μπορούσαν να παρουσιάσουν κάμψη στις εξαγωγές τους οι χώρες που παραδοσιακά εξάγουν στην Ιαπωνία.

Πάντως, σύμφωνα με την Bank of America - Merrill Lynch, οι περιοχές που έχουν πληγεί συνεισφέρουν το 7,8% του ιαπωνικού ΑΕΠ, σε αντίθεση με τον σεισμό του 1995, ο οποίος είχε χτυπήσει περιοχές που συμμετείχαν με ποσοστό 12,4% στο ΑΕΠ. Η επενδυτική τράπεζα εκτιμά ότι οι απώλειες στο ΑΕΠ της χώρας θα είναι της τάξης του 0,2% - 0,3% και πως η πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητα μπορεί να αντισταθμίσει την απώλεια στην παραγωγή.

Η Credit Suisse σε πρόβλεψή της για το σύνολο των υλικών ζημιών μόνο στις άμεσα πληγείσες περιοχές έκανε λόγο για ποσό μεταξύ των 14 τρισ. γεν (171 δισ. δολάρια) και των 15 τρισ. γεν. Οι πιο αισιόδοξοι αναλυτές, από την πλευρά τους, θεωρούν το δράμα στην Ιαπωνία πρόσκαιρο πλήγμα για τη χώρα, το οποίο θα αντιστοιχεί στο 0,7% του ΑΕΠ, και πιστεύουν ότι μέσα στα επόμενα χρόνια δεν θα υπάρχει σχεδόν καμία ορατή οικονομική επίπτωση, αν και η διαδικασία προσαρμογής θα προκαλέσει... μετασεισμικές δονήσεις.

Όταν ξεκινήσει η ανοικοδόμηση, οι επενδυτές θα γίνουν πιο αισιόδοξοι όσον αφορά στην ανάπτυξη του ιαπωνικού ΑΕΠ. Ακόμη και οι αντασφαλιστικές θα γίνουν πιο ελκυστικές όταν αρχίσουν να αυξάνονται τα επιτόκια. Οι αναλυτές, πάντως, προειδοποιούν για αναταραχή της αλυσίδας στην παγκόσμια παραγωγική διαδικασία.

Αν και η κεντρική τράπεζα της χώρας διοχετεύει ρευστότητα-μαμούθ στην αγορά για να περιοριστούν οι επιπτώσεις, ορισμένοι οικονομολόγοι εκτίμησαν πως ο οικονομικός αντίκτυπος από τη χειρότερη καταστροφή στην Ιαπωνία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα ξεπεράσει τελικά τα 180 δισ. δολάρια.

--- Η αντίδραση

Οι αγορές, πάντως, αντέδρασαν στην κατάσταση με επιθετικές ρευστοποιήσεις των τοποθετήσεων που ενέχουν υψηλό ρίσκο, καθώς η πυρηνική απειλή, που όλοι εύχονταν να αποφευχθεί, είναι παρούσα. Τα επίπεδα ραδιενέργειας που κινούνταν προς το Τόκιο προκάλεσαν πανικό, με αποτέλεσμα πολύς κόσμος να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα και να τρέξει στα μαγαζιά για να προμηθευτεί τα απαραίτητα.

Τα χρηματιστήρια πιέστηκαν και οι ιαπωνικές μετοχές υπέστησαν ένα μίνι κραχ. Οι απώλειες ήταν οι μεγαλύτερες από το 1987 και ξεπέρασαν ακόμα και αυτές της περιόδου της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Το ευρώ σημείωσε πτώση έναντι του αμερικανικού δολαρίου, ενώ οι ρευστοποιήσεις από θέσεις ρίσκου είναι γενικευμένες, αφού απώλειες σημειώνουν τόσο το αυστραλιανό δολάριο όσο και το δολάριο της Νέας Ζηλανδίας. Όσον αφορά στον χρυσό και στο πετρέλαιο, ακολουθούν τη γενικότερη τάση.

Αντίθετα, το γεν ενισχύθηκε, καθώς μετά την καταστροφή οι ιαπωνικές επιχειρήσεις σπεύδουν μαζικά να επαναπατρίσουν τα κεφάλαιά τους για να χρηματοδοτήσουν τις εγχώριες δραστηριότητές τους, οι οποίες πλήττονται σημαντικά. Πολλοί επενδυτές προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το ράλι που ακολούθησε τον σεισμό του 1995 στην πόλη Κόμπε της Ιαπωνίας ως ιστορικό σημείο αναφοράς, ώστε να ερμηνεύσουν τους λόγους πίσω από την άνοδο του ιαπωνικού νομίσματος.

--- Η ιστορία

Μετά τον σεισμό του 1995, το ιαπωνικό νόμισμα είχε ενισχυθεί σε ιστορικά υψηλά έναντι του δολαρίου, υποχωρώντας κάτω από το σημαντικό ψυχολογικό επίπεδο του 80. Παράλληλα, τους επόμενους έξι μήνες μετά τον σεισμό του 1995, ο Nikkei είχε σημειώσει πτώση κατά 27,4%, ενώ στη συνέχεια, τους επόμενους 10 μήνες, είχε ενισχυθεί σε ποσοστό 52,2%.

Παρ’ όλα αυτά, η ιαπωνική οικονομία τώρα δεν βρίσκεται στην ίδια θέση με αυτήν στην οποία ήταν το 1995. Η κεντρική τράπεζα της χώρας τονίζει πως η ενίσχυση του νομίσματος θα βλάψει την οικονομία, η οποία ακόμα προσπαθεί να ανακάμψει από τη χρηματοπιστωτική κρίση.

Αντίθετα, το αδύναμο γεν θα ήταν ευεργετικό γιατί θα έδινε ώθηση στις εξαγωγές και συγχρόνως η αύξηση των ξένων επενδύσεων θα βοηθούσε την πορεία προς την ανάκαμψη.
Η Τράπεζα της Ιαπωνίας, σε μια κίνηση που επιβεβαιώνει τη μεγάλη ανάγκη χρηματοδότησης για την αναδόμηση της οικονομίας, διοχέτευσε στην αγορά 15 τρισ. γεν, ή 184 δισ. δολάρια, ενώ συγχρόνως αύξησε το πρόγραμμα αγοράς παγίων στα 40 τρισ. γεν.

Επίσης, είναι πιθανόν να ακολουθήσουν και άλλες παρεμβάσεις, καθώς το ιαπωνικό νόμισμα έχει ενισχυθεί κατά 14% έναντι του δολαρίου τους τελευταίους 12 μήνες, προκαλώντας σημαντικές πιέσεις στις εξαγωγές της χώρας.

Σύμφωνα με το Forex, παρότι το γεν είχε σημειώσει άνοδο πάνω από 20% σε σχέση με το αμερικανικό νόμισμα μετά τον σεισμό του 1995, οι πιθανότητες να συμβεί κάτι παρόμοιο και αυτήν τη φορά είναι λίγες, αν μάλιστα συνεχιστούν οι προσπάθειες της κεντρικής τράπεζας για συγκράτηση της ανόδου του νομίσματος με περαιτέρω ενέσεις ρευστότητας.

Οι διακοπές ρεύματος και οι πιθανές φορολογικές αυξήσεις πάντως ίσως βλάψουν τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά και μπορεί να έχουν χειρότερες επιπτώσεις από τον σεισμό στο Κόμπε, δεδομένου ότι οι τιμές του πετρελαίου και του γεν είναι υψηλότερες και το χρέος της Ιαπωνίας πολύ μεγαλύτερο.

Ήδη, με την οικονομία να επιβαρύνεται με χρέος που έχει διπλάσιο μέγεθος από τα 5 τρισ. δολάρια που είναι το ΑΕΠ, και με την απειλή για πιστοληπτική υποβάθμιση, η κυβέρνηση συζητά μια προσωρινή αύξηση του φόρου για τη χρηματοδότηση των εργασιών ανοικοδόμησης.
Η οικονομική ανάπτυξη της Ιαπωνίας, ωστόσο, είναι σε καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι ήταν όταν έγινε ο σεισμός το 1995. Όμως, πολλοί σημειώνουν ότι ένα αξιοσημείωτο χτύπημα του ΑΕΠ, το οποίο μόλις αναρρώνει από τη συρρίκνωση που υπέστη στα τέλη του 2010, ίσως γίνει αισθητό τους επόμενους μήνες.

--- Η ενέργεια

Η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας είναι ένας κρίσιμος παράγοντας. Εάν η παραγωγή ενέργειας έχει καταστραφεί σε σημαντικό βαθμό, μπορεί να υπάρξει σοβαρός αντίκτυπος στην οικονομία.

Ο σεισμός θα κάνει πολλά πράγματα να σταματήσουν να λειτουργούν ομαλά. Θα υπάρξει πτώση στο ΑΕΠ και οι συνεχείς διακοπές ρεύματος θα οδηγήσουν στη συρρίκνωση της παραγωγής, υποστηρίζουν ορισμένοι οικονομολόγοι, προβλέποντας πως ο σεισμός θα οδηγήσει την ιαπωνική οικονομία σε δύο τρίμηνα ύφεσης, αλλά δεν θα είναι ικανός να την οδηγήσει σε πισωγύρισμα.

Μετά τον σεισμό του 1995, η οικονομία της Ιαπωνίας σημείωσε πτώση της τάξης του 2%, ακολούθησε ανάκαμψη τύπου V, όμως τότε οι τιμές του πετρελαίου ήταν στα 17 - 21 δολάρια το βαρέλι και το γεν, που είναι κλειδί για τις εξαγωγές, βρισκόταν κοντά στο 100 έναντι του δολαρίου.

Τώρα, με τις τιμές του πετρελαίου σε υψηλό δυόμισι ετών και πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι και με το γεν αρκετά ισχυρότερο, στα 82 γεν έναντι του αμερικανικού νομίσματος, οι επιπτώσεις μόνο από αυτούς τους δύο παράγοντες είναι αρκετά πιο έντονες.

Συνολικά, πάντως, τα πράγματα δείχνουν πως η επόμενη μέρα θα αφορά στην ανοικοδόμηση και στην ανάκαμψη της χώρας και οι οικονομίες και οι αγορές θα βρουν τον δρόμο τους, εκτός κι αν ο κόσμος τη μεθεπόμενη μέρα έχει να αντιμετωπίσει κάποια πυρηνική απειλή, αφού ένα τέτοιο ενδεχόμενο κανένας μάλλον δεν θα έτοιμος να το αντιμετωπίσει.

* Οι πίνακες που αφορούν, μεταξύ άλλων, στην πορεία του ΑΕΠ παγκοσμίως και στην ενεργειακή διάρθρωση της Ιαπωνίας δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".