Οι αδύναμοι θεσμοί τροφοδοτούν το εξωτερικό έλλειμμα

Μιλώντας πριν από λίγο καιρό σε εκδήλωση που διοργάνωσε ο Βέλγος πρέσβης καθώς η χώρα του ανέλαβε την προεδρία της ΕΕ για το πρώτο εξάμηνο του 2024, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) Γιάννης Στουρνάρας αναφέρθηκε στις βασικές παραδοχές για τα κύρια μακροοικονομικά στοιχεία της Ελλάδας την περίοδο 2023-2026.

Από τα στοιχεία προκύπτει ότι ο πληθωρισμός θα υποχωρήσει στο 3% φέτος και χαμηλότερα τα επόμενα χρόνια ενώ ο πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης θα κυμανθεί μεταξύ 2,3% και 2,5% μέχρι το 2026. Το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης θα συνεχίσει να μειώνεται στο 1,1% του ΑΕΠ φέτος από 2,2% πέρυσι, με το δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ να υποχωρεί επίσης αρκετά και να πέφτει στο 137,8% το 2026.

Υπήρχε όμως ένα μακροοικονομικό μέγεθος, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο δεν εμφάνιζε παρόμοια βελτίωση. Για την ακρίβεια, το τρέχον εξωτερικό έλλειμμα εκτιμάτο ότι θα υποχωρήσει στο 6,7% του ΑΕΠ φέτος από 7,5% το 2023, για να πέσει στο 5,7% το 2026.

Αν είχαμε ένα αδύναμο εθνικό νόμισμα, όπως η δραχμή, τόσο μεγάλα ελλείμματα στο εξωτερικό ισοζύγιο θα προκαλούσαν πιθανόν επιθέσεις στην αγορά συναλλάγματος. Με την Ελλάδα στο ευρώ, τέτοιος συναλλαγματικός κίνδυνος δεν υπάρχει. Όμως, αυτό δεν σημαίνει πως είναι αλώβητη. 

Στις χώρες μιας νομισματικής ένωσης, όπως η ΟΝΕ, οι σπεκουλαδόρικες επιθέσεις μπορούν να προκληθούν από μη διατηρήσιμα ελλείμματα στο εξωτερικό ισοζύγιο καθώς αυξάνουν το εξωτερικό χρέος, όπως την περίοδο 2001-2009 από 40% του ΑΕΠ σε 85% περίπου. Η εκδήλωση των επιθέσεων γίνεται μέσω της διεύρυνσης των πιστωτικών περιθωρίων (spreads) στην αγορά ομολόγων.       

Υπάρχουν λοιπόν σοβαροί λόγοι για να μην αφεθεί να ξεφύγει το ανωτέρω έλλειμμα στην τύχη του. Ιδίως όταν συνήθως διογκώνεται κάθε φορά που η ελληνική οικονομία αναπτύσσεται με ρυθμό πάνω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Πώς όμως;

Μια παλαιότερη έρευνα των κ.κ. Παπαδόγγονα και Στουρνάρα έδειξε πως η μείωση του λόγου του ελλείμματος της Γενικής Κυβέρνησης προς το ΑΕΠ κατά μία εκατοστιαία μονάδα μειώνει το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως προς το ΑΕΠ κατά 1/3 της εκατοστιαίας μονάδας. Ακόμη, μια μείωση της διαφοράς μεταξύ του επιτοκίου δανεισμού της χώρας και του διεθνούς επιτοκίου αναφοράς κατά μία εκατοστιαία μονάδα αυξάνει το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου κατά μισή μονάδα. Τέλος, το έλλειμμα αυξάνεται κατά 0,38 της εκατοστιαίας μονάδας αν η διαφορά των ρυθμών ανάπτυξης διευρυνθεί κατά μία εκατοστιαία μονάδα υπέρ της Ελλάδας.

Στην ομιλία του στην εκδήλωση της βελγικής πρεσβείας, ο κ. Στουρνάρας επισήμανε ότι τα σχετικά κόστη ανά μονάδα προϊόντος και οι σχετικές τιμές -αυτό που μερικοί αποκαλούν πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία- δείχνουν βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Όμως, η «διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα» είναι χαμηλή και αποτυπώνεται στους περιορισμούς στο παραγωγικό δυναμικό, τον δυνητικό ρυθμό ανάπτυξης και την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας (TFP).

Οι οικονομικές πολιτικές μπορούν να βελτιώσουν το εξωτερικό ισοζύγιο. Όμως, η οικονομία επηρεάζεται από την ποιότητα των θεσμών της χώρας. Οι τελευταίοι θέτουν τους κανόνες του παιχνιδιού και μπορούν να ευνοούν ή όχι την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, τη γραφειοκρατία, τα φαινόμενα διαφθοράς κ.λπ. Όσο υψηλότερη είναι η ποιότητα των θεσμών τόσο περισσότερη οικονομική ευημερία υπάρχει. Με δεδομένη τη χαμηλή προς μέτρια ποιότητα των θεσμών στην Ελλάδα, τα περιθώρια βελτίωσης είναι μεγάλα και μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην παραγωγή περισσότερων και πιο ανταγωνιστικών εγχώριων προϊόντων και υπηρεσιών. Προς το παρόν πάντως, οι θεσμοί αποτελούν τροχοπέδη, συμβάλλοντας στο άνοιγμα του εξωτερικού ελλείμματος.