Το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται

Μια δεκαετία και πλέον πριν, ο Γερμανός οικονομολόγος Daniel Gros, διευθυντής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPS) από το 2000 έως το 2020, είχε διατυπώσει το κάτωθι επιχείρημα.

Αν το εξωτερικό χρέος έχει μεγαλύτερη σημασία από το δημόσιο χρέος, η παράμετρος-κλειδί που πρέπει να προσαρμοσθεί είναι το εξωτερικό έλλειμμα και όχι τόσο το δημοσιονομικό έλλειμμα.

Ο Gros είχε δηλώσει ότι αυτό εξηγούσε γιατί η επιτοκιακή διαφορά (spread) στα βελγικά ομόλογα παρέμενε χαμηλή, παρά το γεγονός ότι  το Βέλγιο δεν είχε κυβέρνηση για πάνω από χρόνο εκείνη την περίοδο και το δημόσιο χρέος προς το ΑΕΠ ξεπερνούσε το 100%.

Κάτι το αντίστοιχο συνέβαινε στην Ιαπωνία, η οποία είχε πολύ υψηλό δημόσιο χρέος προς το ΑΕΠ αλλά κατέγραψε πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Σύμφωνα με τον Gros, η πίεση από τις χρηματοοικονομικές αγορές μειώνεται και τα spreads συμπιέζονται καθώς το εξωτερικό έλλειμμα συρρικνώνεται και μετατρέπεται σε πλεόνασμα.

Ως γνωστόν, η Ελλάδα δεν χαρακτηρίζεται μόνο από τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα κατά περιόδους και το υψηλό δημόσιο χρέος προς το ΑΕΠ. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της είναι τα χρόνια ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Δεν είναι τυχαίο ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν πάνω από 10% του ΑΕΠ για κάποια χρόνια πριν από την κρίση χρέους και την έκρηξη των spreads. 

Τα ελλείμματα δεν εκπλήσσουν καθώς η εγχώρια ζήτηση (κατανάλωση και επενδύσεις) ήταν παραδοσιακά ισχυρότερη από την εγχώρια παραγωγή. Το αποτέλεσμα ήταν οι εισαγωγές να υπερτερούν των εξαγωγών και να προκύπτει έλλειμμα στο εξωτερικό ισοζύγιο που χρηματοδοτείται με εξωτερικά κεφάλαια. Τα τελευταία προέρχονται από εξωτερικό δανεισμό ή/και από άμεσες ξένες επενδύσεις. Ισοδύναμα, οι επενδύσεις υπερβαίνουν την αποταμίευση.

Το εξωτερικό έλλειμμα υποχώρησε στα 14 δισ. ευρώ ή 6,4% του ΑΕΠ το 2023 από 21,2 δισ. ή 10,3% του ΑΕΠ το 2022, αλλά παραμένει υψηλότερο από τα 12,3 δισ. ευρώ του 2021. Σημειωτέον ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν μόλις 2,7 δισ. ευρώ το 2019. Υπάρχει, λοιπόν, μια σαφής χειροτέρευση που πυροδοτήθηκε από εξωγενείς παράγοντες όπως η πανδημία.   

Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Η επιθυμία και στρατηγική της κυβέρνησης είναι να αυξηθούν σημαντικά οι επενδύσεις για να τονωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης και να αυξηθούν οι παραγωγικές δυνατότητες της χώρας. Μάλιστα, παρά την αύξηση, οι επενδύσεις παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα, ξεπερνώντας τις αποσβέσεις μόλις το 2022. 

Αν όμως δεν αυξηθεί η εθνική αποταμίευση (νοικοκυριά και κράτος) για να χρηματοδοτήσει τις αυξανόμενες επενδύσεις, η εξάρτηση της χώρας από τον εξωτερικό δανεισμό θα αυξηθεί. Σ’ αυτή την περίπτωση, το επιχείρημα του Gros για τη σύνδεση του εξωτερικού χρέους με τα spreads δανεισμού μπορεί να δοκιμασθεί. 

Επομένως, η ενθάρρυνση της αποταμίευσης από τα νοικοκυριά και το κράτος θα έπρεπε να είναι προτεραιότητα. Χωρίς αυτή, οι επενδύσεις κινδυνεύουν να γίνουν παγίδα.