Γόρδιοι δεσμοί για τη νέα κυβέρνηση!

Οι φόροι υπέρ τρίτων αποτελούν τη δίδυμη αδελφή των κλειστών επαγγελμάτων. Θα μπορέσει άραγε η νέα κυβέρνηση να κόψει τον διπλό αυτόν γόρδιο δεσμό; Γράφει ο οικονομολόγος κ. Κων/νος Μαρκάζος.

Δημοσιεύθηκε: 10 Ιουλίου 2012 - 07:47

του Κων/νου Μαρκάζου*

Ένα από τα μέτρα που εξήγγειλε από το βήμα της Βουλής ο νέος υφυπουργός Οικονομικών κ. Γιώργος Μαυραγάνης στις 6/7 είναι «η επαναξιολόγηση των Φόρων Υπέρ Τρίτων, με σκοπό την κατάργησή τους για την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας και την αποτροπή στρεβλώσεων στην αγορά».

Σχολιάζοντας το αναμφίβολα σωστό μέτρο, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε κάποιες πλευρές και να προτείνουμε τρόπους για ριζικές βελτιώσεις.

Στην ταινία “Η συμμορία των πέντε” (The Ladykillers) (2004) των αδελφών Coen, ο πρωταγωνιστής (Tom Hanks) μαζί με άλλους τέσσερις κατάφεραν να κλέψουν από ένα καζίνο στη Νέα Ορλεάνη 1,6 εκατ. δολάρια σκάβοντας μια στοά από ένα σπίτι που είχαν νοικιάσει.

Αφού ο πρωταγωνιστής αναγκάστηκε να αποκαλύψει στη θρησκευόμενη ηλικιωμένη σπιτονοικοκυρά του την κλοπή και όταν όλα τα άλλα επιχειρήματα (όπως ότι τα κλεμμένα χρήματα ήταν προϊόν αμαρτίας) απέτυχαν, κατάφερε να την κλονίσει με το ότι το προϊόν της ληστείας αντιστοιχούσε σε μόνο 1 cent ανά φορολογούμενο. Το καζίνο είχε ασφαλισμένα τα χρήματα και οι ασφαλιστικές που θα κατέβαλλαν την αποζημίωση είχαν εκατομμύρια πελάτες. Πρότεινε μάλιστα μέρος των χρημάτων να δοθεί για επιχορήγηση ενός πανεπιστημίου, οπότε θα υπήρχε και ιερός σκοπός.

Αντίστοιχα επιχειρήματα εμφανίζουν όσοι υπερασπίζονται την «ανάγκη» της ύπαρξης των φόρων υπέρ της συντεχνίας τους. Ο φόρος μοιάζει μικρός σε σχέση με τα συνολικά κόστη μιας επιχείρησης ή του εισοδήματος των ιδιωτών, ενώ ταυτόχρονα επιμερίζεται σε χιλιάδες φορολογούμενους. Ταυτόχρονα, υπάρχει πάντα και ιερός σκοπός, όπως θα φανεί στην ανάλυση.

Όσα αναλύονται παρακάτω ως στόχο έχουν να αναδείξουν τα εμπόδια που καλείται να αντιμετωπίσει ο υφυπουργός Οικονομικών, παρότι είναι βαθύς γνώστης των φορολογικών θεμάτων και αποτελεί μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις στην παρελθοντική λογική σύνθεσης της σημερινής κυβέρνησης.

1. Οι φόροι υπέρ τρίτων αποτελούν τη δίδυμη αδελφή των κλειστών επαγγελμάτων, με τα οποία συνδέονται και είναι προϋπόθεση επιβίωσής τους. Τα δύο θέματα πρέπει να αντιμετωπιστούν ταυτόχρονα για να υπάρξει οποιαδήποτε πρόοδος. Πρέπει δηλαδή να διατυπωθεί σωστά το πρόβλημα, κάτι που ούτε η τρόικα κάνει, με συνέπεια να έχουμε παγιδευτεί σε προσχηματικές συζητήσεις εκτός θέματος.

2. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν κλειστά επαγγέλματα (ίσως με εξαίρεση τους συμβολαιογράφους). Γι' αυτό και ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης στην ίδια συνεδρίαση της Βουλής χαρακτήρισε «δοξασίες» τα περί κλειστού επαγγέλματος του δικηγόρου. Υπάρχουν προστατευμένα επαγγέλματα, που χρηματοδοτούνται συνήθως με φόρους υπέρ τρίτων, συντηρώντας προνόμια με ισχυρούς νομοθετικούς περιορισμούς ή εξαιρέσεις όπως η «ανεξαρτησία» των (ευγενών) συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών ταμείων από τους υπόλοιπους.

3. Το κύριο χαρακτηριστικό ενός φόρου υπέρ τρίτου είναι ότι, αντί να εξυπηρετεί το σύνολο, όπως εκ κατασκευής οφείλει να κάνει ο κάθε φόρος, χρηματοδοτεί κάποια συγκεκριμένη επαγγελματική ομάδα. Γι' αυτό εναλλακτικά της λέξης φόρος χρησιμοποιούνται οι όροι εισφορά, τέλος, πόρος, δικαίωμα, κράτηση πάντα υπέρ κάποιου οργανισμού, νομικού προσώπου, ασφαλιστικού ή επικουρικού ταμείου κοκ.

4. Τα προστατευόμενα επαγγέλματα στην Ελλάδα αποτελούν σημαντικό μέρος του κοινωνικού ιστού, ιδιαίτερα στο ειδικό βάρος τους και στη σχέση τους με την κεντρική εξουσία, ενώ έχουν δημιουργηθεί σταδιακά σε μία περίοδο πολλών δεκαετιών. Το μοντέλο βάσει του οποίου αναπτύχθηκε η χώρα προέβλεπε την επαγγελματική (ορθότερα οικονομική) προστασία και ενίσχυση κάποιων ομάδων σε βάρος του συνόλου. Οι φόροι υπέρ των τρίτων συνήθως εισπράττονται επιβαρύνοντας διάφορες συναλλαγές, ειδικά όταν αυτές είναι αναπόφευκτες (π.χ. αγορά φαρμάκων, μεταβιβάσεις ακινήτων, συμβολαιογραφικές πράξεις, παραστάσεις σε δικαστήρια, αγγελιόσημο κοκ).

5. Η ανάλυση του φαινομένου της ύπαρξης κλειστών επαγγελμάτων και των φόρων υπέρ τρίτων συχνά επικεντρώνεται στο πολιτικό κόστος που είχαν οι αναγκαίες αλλαγές. Όμως, οι προστατευόμενες ομάδες ήταν, και εξακολουθούν να είναι, αριθμητικά ελάχιστες, ακόμα και αν αθροιστούν όλες σε σχέση με το σύνολο. Αυτό που αναφέρεται σαν πολιτικό κόστος ήταν σχεδόν πάντα η εφαρμογή ενός άρρητου συμβολαίου της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας με τις συντεχνιακές ηγεσίες που προέβλεπε την εξής ρήτρα: «Θα διατηρώ ρυθμίσεις προστασίας και εσύ θα με αφήνεις ήσυχο στο υπόλοιπο έργο μου». Κανένας υπουργός δεν ήθελε να απολογείται στα τηλεοπτικά κανάλια για τα προβλήματα που δημιούργησε κάποια επαγγελματική συντεχνία. Όταν αναγκάστηκαν να το κάνουν κάτω από την πίεση του μνημονίου, το συμβόλαιο έσπασε και το σύστημα παρουσίασε ρωγμές.

6. Λόγω της ελκυστικής οικονομικής προστασίας, όλα τα χαρακτηριζόμενα κλειστά επαγγέλματα εμφανίζουν υπεράριθμες αναλογίες σε σχέση με άλλες συγκρίσιμες χώρες. Αυτός ο υπερπληθυσμός, μάλιστα, ενώ είναι αποτέλεσμα των προνομίων, χρησιμοποιείται (και λογικά) σαν απόδειξη ότι δεν υφίστανται κλειστά επαγγέλματα. Για να λύσουν αυτήν την εξίσωση οι ξένοι δανειστές μας, και αφού εξαντλήθηκαν σε μάχες νομοθετημάτων που ψηφίζονταν και μετά ξαναδιορθώνονταν, φαίνεται να έχουν υιοθετήσει και την τραγική τακτική της βίαιης απομείωσης των υπεράριθμων επαγγελματιών μέσω της οικονομικής τους χρεοκοπίας.

7. Για να έχει αιτιολογική βάση οποιοσδήποτε φόρος υπέρ τρίτου πρέπει υποχρεωτικά να υπάρχουν (ή απλώς να ανακαλύπτονται) κοινωνικοί λόγοι επιβολής του. Κατά κανόνα, οι σκοποί είναι ανώτεροι όπως ανταμοιβή κοινωνικού ρόλου, κατοχύρωση επαγγελματικής ανεξαρτησίας, απαγόρευση αθέμιτου ανταγωνισμού και άλλα σημαντικά ή απλώς βαρύγδουπα. Έτσι, κατά κανόνα τα προστατευόμενα επαγγέλματα χαρακτηρίζονται λειτουργήματα. Αυτός και μόνο ο χαρακτηρισμός είναι αρκετός για να υπάρχουν κατώτατες (ή νόμιμες, ή όπως αλλιώς θέλετε) αδιαπραγμάτευτες αμοιβές σε καθεστώς κατά τα λοιπά καπιταλιστικής ανοιχτής αγοράς. Η απαγόρευση διαπραγμάτευσης της αμοιβής και το αναπόφευκτο πληρωμής του υπέρ τρίτου φόρου αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του όλου συστήματος, που συνοδεύεται από φληναφήματα του τύπου «ο ανταγωνισμός δεν συνεπάγεται αυτοδίκαια την εξασφάλιση υψηλής ποιότητας παροχής υπηρεσιών και προϊόντων», ή «με το άνοιγμα των επαγγελμάτων ο κοινωνικός ρόλος των επαγγελματιών φαλκιδεύεται όταν δεν διασφαλίζονται οι ελάχιστες αμοιβές τους».

Όπως και το αμίμητο «το Ταμείο/Οργανισμός/Επιμελητήριό μας δεν χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό», και πώς θα μπορούσε άλλωστε, αφού ο φόρος έχει εισπραχθεί κατευθείαν από την πηγή; Επίσης γίνεται επίκληση στο δίκαιο και στη νομολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δήθεν θεωρεί θεμιτούς τους κρατικούς περιορισμούς που επιβάλλονται για την άσκηση επαγγελμάτων χάριν του δημοσίου συμφέροντος. Φυσικά αυτό είναι παράδοξο όταν έχουμε καταδικαστεί επανειλημμένα για μη συμμόρφωση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

8. Ο νέος Υπουργός Δικαιοσύνης στην ομιλία του για τις προγραμματικές θέσεις της κυβέρνησης ανέφερε ότι «δεν θέλει νεόπτωχους τους δικηγόρους». Πόσες πιθανότητες θα δίνατε να αλλάξει κάτι στο θέμα του επαγγέλματος ή των φόρων που το συνοδεύουν; Δυστυχώς, επειδή η θεμελιώδης λογική είναι ίδια, για να υπάρχει η προστασία σε έναν κλάδο αναγκαστικά πρέπει να προστατεύονται όλοι. Αυτός είναι και ο συνεκτικός δεσμός πίσω από συνασπισμούς ετερόκλητων επαγγελμάτων όπως γιατροί, δικηγόροι, φαρμακοποιοί μαζί με ταξιτζήδες και μεταφορείς, σε έναν αγώνα ξεχωριστών συμφερόντων, αλλά κοινής λογικής. Προς επίρρωσιν των παραπάνω, αναφέρεται ότι όταν ανακαλύφθηκε κάποιος επικεφαλής ανεξάρτητης αρχής να έχει αμοιβές ανώτερες από δικαστικούς τότε όλος ο κλάδος δικαιούνταν αναδρομικά τη διαφορά.

Με τη σειρά τους, καμιά πεντακοσαριά πρώην πατέρες του έθνους διεκδίκησαν και αυτοί δικαστικά την εξίσωση της διαφοράς σε μια χώρα που τρεκλίζει στον γκρεμό της χρεοκοπίας. Κατά συνέπεια, είτε το θέμα θα λυθεί ολοκληρωτικά είτε θα παραμείνει ολόκληρο άλυτο, αλλιώς θα πυροδοτηθούν συμπεριφορές «γιατί εμείς και όχι οι άλλοι;». Οι φόροι υπέρ τρίτων θα πρέπει να καταργηθούν με ένα μόνο άρθρο. Είναι άνευ νοήματος να καταργηθούν κάποιοι φόροι (συνήθως οι ασήμαντοι) και να παραμείνουν οι υπόλοιποι.

9. Είναι σοβαρό λάθος να ζητάμε από ανθρώπους που είχαν συνδικαλιστικό παρελθόν σε έναν επαγγελματικό κλάδο ή μέσα από την κλασική δημοσιοϋπαλληλία να ηγηθούν αλλαγών που θα περιορίσουν προνόμια και να διαχειριστούν θέματα που απέτυχαν στο παρελθόν, όσο ορθολογικές ή δίκαιες μπορεί να είναι οι αλλαγές. Αντιθέτως, οι προσαρμογές πρέπει υποχρεωτικά να προταθούν από ανεξάρτητες αρχές και επιτροπές, αν θέλουμε να υπάρχει ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Ο στόχος της κατάργησης τόσο των φόρων υπέρ τρίτων, όσο και του αντικοινωνικού αναχρονισμού των προστατευμένων επαγγελμάτων είναι απόλυτα εφικτός. Είναι θέμα απόφασης, συνεπούς μεθοδολογίας και στρατηγικών επιλογών.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.

**Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.