Μαύροι, λευκοί και γκρι κύκνοι!

Επενδυτές που χαρακτηρίστηκαν "αστέρια" έχασαν τη λάμψη τους γιατί δεν είδαν τον "μαύρο κύκνο". Πώς το απρόβλεπτο μπορεί να γίνει ευκαιρία. Συμβουλές επιβίωσης στον δύσκολο κόσμο της παγκοσμιοποίησης.

Δημοσιεύθηκε: 28 Μαρτίου 2013 - 07:56

του Νικόλαου Φίλιππα*

Ένας από τους ελάχιστους μελετητές των αγορών που προέβλεψε την κρίση του 2007 ήταν ο Λιβανέζος δοκιμιογράφος και πρώην trader παραγώγων Nassim Nicholas Taleb. Στο προφητικό και εξαιρετικά επιτυχημένο βιβλίο του "The Black Swan. The impact of the highly improbable" (2007) παρουσιάζει τον αντίκτυπο του εξαιρετικά απίθανου, προφητεύοντας την επερχόμενη κρίση.

Παρόλο που με αυτό το βιβλίο ο Taleb απέκτησε παγκόσμια φήμη και δημοσιότητα, το 2001, είχε εκδώσει ένα εξίσου εξαιρετικό βιβλίο με τίτλο "Στην πλάνη του τυχαίου" ("Fooled by Randomness: The Hidden Role of Chance in Life and in the Markets"), το οποίο είχε χαρακτηριστεί από το περιοδικό Fortune ως ένα από τα 75 εξυπνότερα βιβλία όλων των εποχών.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο συγγραφέας αναλύει τα σφάλματα και τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης, τονίζοντας το γεγονός ότι τα άτομα αγνοούν τον ρόλο της τύχης τόσο στη ζωή τους, όσο και στις αγορές. Πράγματι, τα άτομα συχνά αποδίδουν τις επιτυχίες τους στις ικανότητές τους, παραβλέποντας το γεγονός ότι οι επιτυχίες αυτές μπορεί να προέρχονται από καθαρά τυχαία γεγονότα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα από το χώρο των επενδύσεων είναι οι «βραχυπρόθεσμες» επιτυχίες των traders, αλλά και κάποιων διαχειριστών Αμοιβαίων Κεφαλαίων, οι οποίοι είχαν προβληθεί και είχαν χαρακτηριστεί από τον οικονομικό τύπο των Η.Π.Α. ως αστέρια. Όμως, όπως γνωρίζουμε καλά από τον χώρο της αξιολόγησης χαρτοφυλακίων, αυτό που έχει σημασία είναι η επαναληπτικότητα (persistence) της επιτυχίας και όχι μια απλή ετήσια επιτυχημένη απόδοση. Πράγματι ένα ανοδικό «κύμα» στο χρηματιστήριο παρασύρει οποιονδήποτε βρεθεί πάνω του.

Αυτό που επισημαίνει ο Taleb, κι έχει δίκιο, είναι το πόσο μεγάλος είναι ο αριθμός των traders ή των διαχειριστών αμοιβαίων κεφαλαίων που υπόκεινται σε αξιολόγηση.

Πράγματι, όσο μεγαλύτερος είναι αυτός ο αριθμός στην αρχή της αξιολόγησης τόσο πιθανότερο είναι να βρεθεί κάποιος στο τέλος της περιόδου που θα έχει επιτύχει συστηματικά υψηλότερες αποδόσεις και για μεγάλο χρονικό διάστημα, από ένα χαρτοφυλάκιο παθητικής διαχείρισης (όπως είναι ο Standard & Poor’s για παράδειγμα) από "καθαρή τύχη"! Πράγματι, αλλεπάλληλες επιστημονικές αναλύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά στον χώρο της χρηματοοικονομικής έχουν δείξει ότι τα προβεβλημένα αστέρια (stars) της αμερικανικής αγοράς αμοιβαίων κεφαλαίων αποδείχτηκαν τελικά απλοί κομήτες.

Επιπλέον, ο Taleb επισημαίνει ότι τόσο οι απλοί επενδυτές όσο και οι επαγγελματίες του χώρου των επενδύσεων αγνοούσαν την πιθανότητα έλευσης σπάνιων γεγονότων, θεωρώντας ότι οι κατανομές των αποδόσεων των χρηματιστηρίων είναι κανονικές. Η μυωπική αυτή θεώρηση οδήγησε σε καταστροφικά αποτελέσματα για τα χαρτοφυλάκια των επενδυτών, αφού τα υποδείγματα διαχείρισης κινδύνου (value at risk) που χρησιμοποιούσαν υπέθεταν κανονικές κατανομές, με αποτέλεσμα στην περίοδο της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης να καταρρεύσουν.

Οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν τα τελευταία χρόνια στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου αλλά και η πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής τους ανέδειξαν περισσότερο από ποτέ το γεγονός ότι στις αγορές όπως και στη ζωή "μπορούν να συμβούν τα πάντα".

Η πραγματικότητα αυτή περιγράφεται εύγλωττα με την έννοια του "μαύρου κύκνου", η οποία αν και γνωστή από παλιά έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής μετά την έκδοση του βιβλίου του Taleb (2007) "Ο Μαύρος Κύκνος: Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απίθανου".

Ο "μαύρος κύκνος" ορίζεται ως ένα απρόβλεπτο γεγονός, που όμως εάν συμβεί θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνία, η οποία θα το θεωρήσει εκ των υστέρων εύκολα προβλέψιμο (αναδρομική ερμηνευσιμότητα). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο "μαύρος κύκνος" μπορεί να είναι είτε θετικός, όπως η δημιουργία μιας τεχνολογικής καινοτομίας (Google), είτε αρνητικός, όπως για παράδειγμα το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.

Η έννοια του κύκνου εμφανίζεται και με άλλες δύο μορφές, τον άσπρο και τον γκρι.

Ο "άσπρος κύκνος" εκφράζει εκείνο το γεγονός το οποίο έχει μεγάλη πιθανότητα να συμβεί κι ως εκ τούτου είναι εύκολα προβλέψιμο, ενώ ο "γκρι κύκνος" είναι ένα αναμενόμενο ως ένα βαθμό γεγονός, το οποίο αν συμβεί μπορεί να έχει ένα σημαντικό αντίκτυπο (αλλά όχι καταστροφικό) στην κοινωνία ή στις αγορές.

Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Taleb, το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν ένας "μαύρος κύκνος" για την ανθρωπότητα. Όχι όμως και για τους δράστες. Ο διάσημος ιδρυτής της Vanguard J. Bogle (2007) συμπληρώνει: "Tο γεγονός ότι μέχρι σήμερα οι μόνοι κύκνοι που έχουν παρατηρηθεί είναι άσπρου χρώματος δεν αποδεικνύει σε καμιά περίπτωση ότι δεν υπάρχουν μαύροι κύκνοι".

Επιπρόσθετα, στο εύστοχο παράδειγμα της γαλοπούλας, ο Taleb αναφέρει ότι ο χασάπης εκτρέφει μια γαλοπούλα από μικρή προκειμένου την ημέρα των Ευχαριστιών να αποτελέσει το κύριο πιάτο του δείπνου. Κάθε μέρα που περνάει, η γαλοπούλα τρέφεται από τον χασάπη ενισχύοντας την πεποίθησή της ότι η ζωή της θα κυλήσει ομαλά. Όταν φτάσει η μέρα των Ευχαριστιών η γαλοπούλα θα δοκιμάσει μια δυσάρεστη έκπληξη! Το γεγονός αυτό θα αποτελέσει "μαύρο κύκνο" γι' αυτήν, όχι όμως και για τον χασάπη, για τον οποίο αποτελεί έναν "λευκό κύκνο".

Σύμφωνα με την κεντρική ιδέα του βιβλίου του Taleb (2007), ο στόχος δεν είναι να προβλέψουμε τον επόμενο "μαύρο κύκνο", αλλά να μπορέσουμε να προστατευθούμε και να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε αρνητικά απρόβλεπτα γεγονότα και από την άλλη μεριά να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε αντίστοιχα θετικά όταν αυτά παρουσιαστούν τόσο στις αγορές όσο και στη ζωή!

Την ιδέα αυτή προεκτείνει o Taleb στο πρόσφατο βιβλίο του "Antifragile: Things That Gain from Disorder" (2012), υποδεικνύοντας πώς μπορούμε να επιβιώσουμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο πλανήτη γεμάτο αναταράξεις, εκπλήξεις και απρόβλεπτα γεγονότα. Για τον σκοπό αυτό διατυπώνει μία ιδιαίτερα πρωτότυπη προσέγγιση, αυτή του "antifragile", που θα μπορούσε να αποδοθεί ως το αντίθετο του εύθραυστου.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, παρατηρούνται τρεις βασικές κατηγορίες ανθρώπων, οργανισμών, αλλά και εθνών. Στην πρώτη ανήκουν οι εύθραυστοι (fragile), αυτοί οι οποίοι υπό συνθήκες πίεσης θα σπάσουν και θα καταρρεύσουν.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι ισχυροί (robust), αυτοί οι οποίοι θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις δύσκολες συνθήκες και τελικά θα επιβιώσουν.

Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν οι λεγόμενοι "antifragile", αυτοί οι οποίοι θα βγουν ισχυρότεροι από τις δύσκολες συνθήκες και τις καταστροφές που θα αντιμετωπίσουν. Είναι τα άτομα ή οι κοινωνίες που είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν τις συνθήκες που διαμορφώνονται σε περιόδους κρίσεων και επιτυγχάνουν να γίνουν περισσότερο δημιουργικοί, εξελίσσοντας τον εαυτό τους μέσα από αυτήν τη διαδικασία.

Το "antifragile" τελικά είναι ένα σχέδιο για τη ζωή σε έναν κόσμο γεμάτο από "μαύρους κύκνους", όπου η γνώση μπορεί να τους μετατρέψει σε "λευκούς" ή τουλάχιστον σε "γκρι".

* Ο Νικόλαος Φίλιππας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

*Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.