Η ασταθής ισορροπία των τραπεζών

Είναι γεγονός ότι μετά από πολύ καιρό οι συνθήκες για τις τράπεζες είναι σημαντικά βελτιωμένες: η αιμορραγία των καταθέσεων έχει σταματήσει, ενώ μετά την ανακεφαλαιοποίηση η κεφαλαιακή βάση των τραπεζών έχει αποκατασταθεί σε ισχυρά επίπεδα.

Η βελτίωση αυτή αντανακλά τη γενικότερη σταθεροποίηση της οικονομίας -μετά την ελεύθερη πτώση του 2012- και τη συνεπή υλοποίηση στον τραπεζικό κλάδο των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η χώρα (σε αντίθεση με άλλα πεδία).

Μετά την περιδίνηση της τελευταία 6ετίας -που οδήγησε σε βουτιά του ΑΕΠ σχεδόν κατά 25%- επιτέλους η χώρα και το τραπεζικό σύστημα ισορροπούν. Ωστόσο, με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια να ξεπερνούν το 30% του συνόλου, η ισορροπία αυτή είναι πολύ ασταθής. Τα κόκκινα δάνεια αντιστοιχούν σήμερα σε 70 δισ. ευρώ, ποσό διπλάσιο των κεφαλαίων που διαθέτουν σήμερα -μετά την ανακεφαλαιοποίηση- οι τράπεζες. Λογικά, αρκετοί θα δυσκολεύονται να κοιμηθούν τα βράδυα.

Από εδώ και πέρα, κάθε νέο μη εξυπηρετούμενο δάνειο που προστίθεται στην... κόκκινη δεξαμενή βαραίνει πολλαπλάσια τους ισολογισμούς των πιστωτικών ιδρυμάτων. Ακριβώς όπως ένα φράγμα έχει την αντοχή να συλλέγει μέχρι ένα συγκεκριμένο όριο ποσότητα νερού: από το όριο αυτό και πάνω, κάθε πρόσθετη σταγόνα μπορεί να προκαλέσει ρωγμές και οι ρωγμές, αν δεν αντιμετωπιστούν, μπορούν να οδηγήσουν σε κατάρρευση. Έτσι και το τραπεζικό σύστημα μπορεί να αντέξει μέχρι κάποια όρια ύφεση της οικονομίας.

Το 2014 θα είναι ζωτικής σημασίας για τις εγχώριες τράπεζες και θα καθορίσει αν το σημερινό ασταθές σημείο ισορροπίας θα σταθεροποιηθεί, αποτελώντας την αφετηρία για ένα νέο ξεκίνημα ή αν θα ζήσουμε και νέες περιπέτειες.

Για να πετύχουμε τη νέα εκκίνηση θα πρέπει απαραιτήτως τη νέα χρονιά να δούμε, πρώτον, ουσιαστική επιβράδυνση της δημιουργίας νέων καθυστερήσεων και, δεύτερον, μικρό τμήμα των παλαιών καθυστερήσεων να αρχίσει και πάλι να εξυπηρετείται. Αν όμως συνεχιστεί η ανοδική πορεία των μη εξυπηρετούμενων δανείων, τότε η κεφαλαιακή βάση θα αποδυναμωθεί και δεν θα αργήσει να επανέλθει η συζήτηση για το πώς θα ανακεφαλαιοποιηθούν οι τράπεζες.

Το τι θα γίνει με τις επισφάλειες λίγο εξαρτάται από τις τράπεζες. Εξαρτάται κυρίως από την πορεία της οικονομίας. Αλλά ακόμα και στον μικρό βαθμό που επηρεάζουν οι τράπεζες -μέσω της ρευστότητας που διοχετεύουν στις επιχειρήσεις- δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και αυτό εξαρτάται από την κατάσταση της οικονομίας καθώς, χωρίς την αύξηση των καταθέσεων, τα πιστωτικά ιδρύματα δεν έχουν ρευστότητα να διοχετεύσουν στην οικονομία.

Το τι θα γίνει στην οικονομία εξαρτάται κυρίως από την κυβέρνηση και κατόπιν από τις υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις, καθώς με τη στάση τους θα επηρεάσουν την ψυχολογία των πολιτών.

Στο βιβλίο του «Πέρα από το Κραχ – Ξεπερνώντας την πρώτη κρίση της παγκοσμιοποίησης», ο πρώην πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Gordon Brown περιγράφει την αγωνία και την υπερπροσπάθεια της κυβέρνησης, κατά τη διάρκεια του 2008, ώστε να μην υπάρξει μείωση του ΑΕΠ για τρία συνεχόμενα τρίμηνα, γεγονός που θα οδηγούσε την οικονομία σε κατάσταση ύφεσης, με κίνδυνο να ενεργοποιηθεί φαύλος κύκλος.

Στην Ελλάδα βιώνουμε πάνω από 20 τρίμηνα αδιάκοπης μείωσης του ΑΕΠ και οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να κάνουν πολύ περισσότερα για το πώς θα διατηρήσουν το χθες παρά για το πώς θα αναμετρηθούμε με το αύριο. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρουσιάστηκε από την κυβέρνηση ως επιτυχία η έγκριση της δόσης του 1 δισ. ευρώ που εκκρεμούσε από τον περασμένο Ιούλιο. Η δόση εκκρεμούσε γιατί η κυβέρνηση δεν είχε υλοποιήσει αυτά που είχε συμφωνήσει από το περασμένο καλοκαίρι.

Το 2014 πρέπει πάση θυσία να είναι έτος ανάκαμψης και αυτό βρίσκεται στα χέρια του πολιτικού συστήματος. Ή θα πατήσουμε στη σταθεροποίηση για μια αναπτυξιακή φυγή, που θα τερματίσει την ύφεση, ή θα επαναπαυτούμε στη σταθεροποίηση των μεγεθών και θα συζητάμε νυχθημερόν το πώς δεν θα κάνουμε αυτά που έχουμε δεσμευτεί και το πότε θα γίνουν εκλογές. Η δεύτερη επιλογή, κατά τη γνώμη μου, θα είναι αυτοκτονική καθώς θα καθηλώσει την οικονομία σε χαμηλή πτήση, ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις επιχειρήσεις, την απασχόληση και το τραπεζικό σύστημα.

Όπως έχω υπογραμμίσει στο βιβλίο «Το Άδοξο Τέλος», τη δημοσιονομική κρίση στη χώρα μας μπορεί να μην προκάλεσαν οι τράπεζες, ωστόσο είναι ξεκάθαρο ότι η χρεοκοπία που βιώσαμε δεν αφορά μόνο το σπάταλο και αναποτελεσματικό κράτος, αλλά όλο το οικονομικό μοντέλο λειτουργίας της χώρας. Και εδώ οι ευθύνες του τραπεζικού συστήματος είναι μεγάλες, καθώς ήταν εκείνο που χρηματοδότησε, όλα αυτά τα χρόνια, το καταναλωτικό μοντέλο που κυριάρχησε τόσο στον δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα.

Οι τράπεζες επικεντρώθηκαν στην επιθετική χρηματοδότηση μιας οικονομίας που παρήγαγε ελάχιστα και κατανάλωνε με λαιμαργία. Παράλληλα, διοχέτευσαν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ στο ελληνικό δημόσιο, αγοράζοντας ομόλογα αλλά και χρηματοδοτώντας εταιρείες του κράτους. Το ελληνικό δημόσιο είχε ανακαλύψει έναν μαγικό τρόπο να έχει πάντα γεμάτο πορτοφόλι – και του έδωσε και κατάλαβε! Η εύκολη πρόσβαση σε ρευστότητα, μέσω του δανεισμού, συνέβαλε στο να χαθεί κάθε ψήγμα πειθαρχίας, κάθε μέτρο, και οδήγησε βαθμιαία στο όργιο προσλήψεων, σπατάλης και κακοδιαχείρισης που γνωρίζουμε.

Όμως αυτά ανήκουν στην Ιστορία. Το θέμα είναι το αύριο και το πώς η χώρα θα βγει από τον βάλτο της ύφεσης.

* Ο Γ. Παπαδογιάννης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας των βιβλίων «Το Άδοξο Τέλος – Η μετέωρη πορεία, η συντριβή και η αναγέννηση των ελληνικών τραπεζών», (2013) και «Η Άνοδος και η Πτώση του Homo Economicus – Ο μύθος του ορθολογικού ανθρώπου και η χαοτική πραγματικότητα», (2012), αμφότερα από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος.