Οι αριθμοί που απειλούν τις αυριανές συντάξεις

Γιατί οι πολιτικοί μιλούν και οι δημοσιογράφοι γράφουν όλο και συχνότερα για τις συντάξεις; Δεν είναι και πολύ δύσκολο να δώσει κανείς την απάντηση: διότι ο προβληματισμός είναι ήδη μεγάλος και εξελίσσεται σε κοινή αγωνία.

Αυτό που υπό κανονικές συνθήκες θεωρεί δεδομένο ένας εργαζόμενος και για το οποίο παλεύει επί 30-40 χρόνια καταντά μόνιμη αιτία προβληματισμού. Γιατί αυτό που σε πρώτο χρόνο ακούγεται μακρινό, για άλλους είναι ήδη κοντινό και ενίοτε τους φέρνει προ τετελεσμένων. Με την εμπειρία της δουλειάς μου, θα συμπλήρωνα ότι εδώ που έφτασαν τα πράγματα "σύνταξη" σημαίνει αποφάσεις και ορθό προγραμματισμό για μια ολόκληρη ζωή, ως αποταμιευτές και ως συνταξιούχοι.

Ας μιλήσουμε για λίγο με αριθμούς: Η Ελλάδα ήταν από τις πιο πλούσιες χώρες σε ανταποδοτικότητα παροχών σύνταξης, στο 95,7% που αποτελούσε μέχρι σήμερα το υψηλότερο ποσοστό στις χώρες του ΟΟΣΑ. Όμως τα πράγματα εσχάτως αλλάζουν.

Τα αίτια που προκαλούν το πρόβλημα είναι πολλά: δημογραφικό, ανεργία, οικονομική ύφεση, μεγάλος αριθμός φορέων, εισφοροδιαφυγή, πρόωρη σύνταξη, πολυπλοκότητα της νομοθεσίας, όρια ηλικίας κτλ. Επιπλέον, η Ελλάδα είναι μία ξεχωριστή περίπτωση, επειδή επηρεάζεται σημαντικά από τις δημογραφικές εξελίξεις. Ο δείκτης εξάρτησης (αναλογία πληθυσμού άνω των 65 ετών, ως προς τον πληθυσμό με ηλικία 15-64 ετών) θα επιδεινωθεί από 28% το 2005 σε 59% το 2050, ενώ οι εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ κάνουν λόγο για 64%. Η δημόσια δαπάνη για τις συντάξεις πρόκειται να αυξηθεί από 12,4% του ΑΕΠ (2008) σε 24,8% το 2050 - το οποίο είναι και το υψηλότερο σε όλη την Ευρώπη.

Ζούμε περισσότερο, γεννάμε λιγότερο. Η βελτίωση της υγιεινής και της ιατρικής περίθαλψης μαζί με την πρόοδο της τεχνολογίας έχουν οδηγήσει σε αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη μείωση των αριθμών γεννήσεων, έχει δημιουργήσει σταδιακή μετακίνηση από υψηλούς σε χαμηλούς δείκτες γεννήσεων και θνησιμότητας. Είναι ενδεικτικό ότι το προσδόκιμο ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αυξηθεί από τα 46 έτη το 1950, στα 68 έτη σήμερα. Στη δεκαετία του 1950 οι γυναίκες γεννούσαν πέντε παιδιά κατά μέσο όρο. Σήμερα, όμως, δεν γεννάμε πάνω από δύο ή τρία παιδιά. Ο συνολικός πληθυσμός στη Γη τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες θα αυξηθεί και θα ξεπεράσει τα 9 δισ. ανθρώπους, με τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης να παρουσιάζονται στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

Η εικόνα στην Ευρώπη είναι διαφορετική. Είναι η μόνη ήπειρος στον κόσμο που θα σημειώσει μείωση του πληθυσμού, από 730 εκατ. σε 665 εκατ. ανθρώπους το 2050, με συνέπεια τη συρρίκνωση του μεριδίου της στο σύνολο της γης. Το παραπάνω γεγονός σε συνδυασμό με τη γήρανση του πληθυσμού, θα μεταβάλει το ποσοστό των ανθρώπων άνω των 65 ετών από το 17% που είναι σήμερα στο 30% το 2050! Ο πληθυσμός των νέων ανθρώπων που θα μπουν στην αγορά εργασίας ηλικίας 15-20 ετών στην Ευρώπη είναι 28,6 εκατ. (EUROSTAT). Με βάση την εμπειρία του παρελθόντος, περίπου τα 2/3 θα αναζητήσουν εργασία, ή κάποια θέση για μαθητεία μόλις αποφοιτήσουν από το σχολείο και είναι διαθέσιμοι στην αγορά εργασίας. Επιπλέον 28,8 εκατ. Ευρωπαίοι πολίτες έχουν ηλικία 60-65 ετών. Οι εκτιμήσεις για τα επόμενα χρόνια είναι δυσοίωνες. Από την αγορά εργασίας θα εξέλθουν λόγω σύνταξης 8,3 εκατ. περισσότεροι άνθρωποι, σε σχέση με τους νεοεισερχόμενους.

Κάπως έτσι εξηγείται γιατί η ασφαλιστική μεταρρύθμιση είναι μονόδρομος σε όλη την Ευρώπη και περισσότερο στη χώρα μας λόγω των συγκεκριμένων συνθηκών που προανέφερα. Αυτό που έγινε το 2010 -μην έχει κανένας μας αυταπάτες– ήταν απλώς η αρχή της "προσαρμογής". Έπεται συνέχεια. Με το ισχύον σύστημα αναδιανεμητικού χαρακτήρα, πληρώνουμε εισφορές στα δημόσια ταμεία για τους ήδη υπάρχοντες συνταξιούχους (πρώτος πυλώνας).

Όμως, η πίεση που εκδηλώνεται σε όλη την Ευρώπη θα γίνει ακόμη περισσότερο στη χώρα μας. Η εκτίμηση είναι ότι το 2050 για κάθε 100 εργαζομένους θα υπάρχουν 59 συνταξιούχοι στην Ελλάδα.

Ο τρίτος πυλώνας - ή αλλιώς «κεφαλαιοποιητικό σύστημα» (αποταμιεύω για τον εαυτό μου) μοιάζει να είναι η μόνη λύση. Σε απλά ελληνικά: μόνο μέσα από μια συστηματική αποταμίευση θα μπορεί να διασφαλίσει καθένας από εμάς ότι θα έχει εισόδημα όταν θα σταματήσει να εργάζεται. Και μη βιαστείτε να μου πείτε ότι το λέω επειδή έχω προσωπικό συμφέρον. Γιατί και εγώ εργαζόμενος είμαι – με τη διαφορά ότι βρίσκω κάθε μέρα μπροστά μου το πρόβλημα: ανθρώπους που παλεύουν για να επιζήσουν με πενιχρές συντάξεις και με ένα σύστημα υγείας που δε λέει να ορθοποδήσει.

Και κλείνω με μία "είδηση": μέσα στην εξαιρετικά αντίξοη οικονομική συγκυρία που βιώνουμε, δεν είναι τυχαίο ότι όλο και περισσότεροι βρίσκουν χρήματα από το υστέρημά τους και στρέφονται στους ιδιωτικούς διαχειριστές κεφαλαίων. Το πρόβλημα, δυστυχώς, είναι δικό μας. Και φαίνεται ότι μόνοι μας πρέπει να βρούμε τις λύσεις...

* Ο κ. Γιώργος Γεωργουλάς είναι πιστοποιημένος σύμβουλος σύνταξης.