Το νόμισμα, το πελατειακό κράτος και οι... «πρίγκιπες»

Το πολιτικό πελατειακό σύστημα είναι αυτό που, ως καθεστώς, για να παραμείνει στην εξουσία αγοράζει ψήφους από τους ψηφοφόρους. Κατά κανόνα δε, όσο καλύτερα τοποθετημένοι στις κρατικές αρθρώσεις είναι οι άνθρωποι που υπηρετούν, αλλά και χρησιμοποιούν, το σύστημα, τόσο μεγαλύτερος είναι και ο δανεισμός τους – τον οποίο θα κληθούν να αποπληρώσουν τα παιδιά και τα εγγόνια των ανθρώπων που με την ψήφο τους συντηρούν το σύστημα. Στην εποχή μας, το σύστημα αυτό θεωρείται δημοκρατικό, γιατί υποστηρίζεται ότι επιτρέπει τις εναλλαγές στην εξουσία.

Ωστόσο, ας μας επιτραπεί να διατηρήσουμε πάρα πολλές επιφυλάξεις ως προς τον δημοκρατικό χαρακτήρα του. Πρώτον, πόσο δημοκρατικό μπορεί να είναι ένα σύστημα από τη στιγμή που, χωρίς καμιάν απολύτως λαϊκή εντολή, δανείζεται χρήματα τα οποία θα αποπληρώσουν άνθρωποι οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι αγέννητοι την εποχή του δανεισμού;

Επίσης, για ποια δημοκρατία μπορεί να γίνεται λόγος όταν σε μια χώρα η νομισματική κυκλοφορία είναι θέμα μιας χούφτας ανθρώπων οι οποίοι δεν υπόκεινται σε κανέναν απολύτως δημοκρατικό έλεγχο; Δυστυχώς, στις αποκαλούμενες δημοκρατικές χώρες η δημοκρατία περιορίζεται στην απλή «πώληση» ψήφων σε αυτούς που φωνάζουν περισσότερο ή συνθηματολογούν καλύτερα (συνδικάτα, συντεχνίες, λόμπυ κ.λπ.).

Έτσι, δύο πολύ βασικά στοιχεία που θα έπρεπε να ελέγχονται δημοκρατικά –η έκδοση νομίσματος και η φορολόγηση– υπάγονται στην αποκλειστική δικαιοδοσία των κατά Μακιαβέλι «πριγκίπων», οι οποίοι όμως επικαλούνται το άλλοθι της μεταφοράς σε αυτούς «λαϊκής εντολής» – για παράδειγμα, ο κ. Αλ. Τσίπρας, που συνεχώς την επικαλείται, επί του συνόλου των ψηφοφόρων στη χώρα πήρε 22,64% μόνον.

Είναι δε σαφές ότι στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες αυτή η «λαϊκή εντολή» νομιμοποιείται διά της υποτιθέμενης κατανομής πλούτου, μέρος του οποίου στο παρελθόν ήταν πληθωριστικό και σήμερα είναι δανειακό. Όσο, λοιπόν, στον ανεπτυγμένο κόσμο η διανομή και η αναδιανομή του πλούτου στηριζόταν στη βιομηχανική δομή της παραγωγής, απότοκο της Βιομηχανικής Επαναστάσεως, η κατά Κάρολο Μαρξ οικονομική υποδομή προσδιόριζε και την πολιτική υπερδομή. Με άλλα λόγια, υπαγόρευε την πολιτική οργάνωση της κοινωνίας, η οποία, ως εκ του παραγωγικού της προτύπου, είναι πυραμοειδής. Έτσι, στην κορυφή της πυραμίδας υπάρχει ο «άρχοντας», ο οποίος δίνει εντολές οι οποίες μεταφέρονται από τα όργανά του προς τη βάση – χωρίς, όμως, τη δυνατότητα της αμφιδρόμου πορείας.

Αυτό το ιεραρχικό μοντέλο, στο μέτρο που η βιομηχανία δεν παίζει πλέον τον καθοριστικό ρόλο στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη, μεταβάλλεται σταδιακά, κυρίως δε αντικαθίσταται, από νέες μορφές και διαδικασίες παραγωγής προστιθέμενης αξίας.

Στην εποχή μας, η εφεύρεση που στηρίζεται στην ευφυΐα και όχι στο κεφάλαιο και την εργατική δύναμη παράγει ασυγκρίτως μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από οποιαδήποτε βιομηχανική παραγωγή. Μέσα σε λιγότερο από πέντε χρόνια, ο εφευρέτες του Google, του Yahoo, του Facebook, έγιναν δισεκατομμυριούχοι – γεγονός που υπό βιομηχανικές συνθήκες θα απαιτούσε, πάλι κατά Μαρξ, πενήντα ή ογδόντα χρόνια εντατικής συσσωρεύσεως κεφαλαίου και «εκμεταλλεύσεως» του συντελεστή παραγωγής εργασίας. Μέσα σε μία δεκαετία, στην περίφημη λίστα Forbes με τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη, οι πλούσιοι που παράγουν ευφυΐα εκτόπισαν από τις πρώτες θέσεις τους παραδοσιακούς εκπροσώπους της βιομηχανίας, ενώ στις μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου της λίστας Fortune πολλοί από τους πάλαι ποτε βιομηχανικούς κολοσσούς είναι απόντες.

Στην εποχή μας, οι νέες οικονομικές δομές είναι επίπεδες, πολύ εύκαμπτες, εξαιρετικά κινητικές από γεωγραφική πλευρά και ταχύτατα μεταβαλλόμενες. Είναι έτσι εντελώς αντίθετες από τις ισχυρές πυραμοειδείς δομές του παρελθόντος, οι οποίες σήμερα επιβιώνουν χάρη στην έκδοση χρήματος και στη δανειζόμενη από τις αναπτυσσόμενες χώρες αποταμίευση (η Δύση, τα δέκα τελευταία χρόνια, μόνον από την Κίνα έχει δανειστεί περί τα 11 τρισ. δολλάρια). Ακόμα χειρότερα, το πολιτικό σύστημα που προέκυψε από τις βιομηχανικές συνθήκες, παρά την κατάρρευση της σοβιετικής εκδοχής του, στην Ευρώπη και κυρίως στην Ελλάδα δεν κάνει απολύτως τίποτε για να προσαρμοσθεί στις νέες οικονομικές πραγματικότητες.

Παρά τις πιέσεις που δέχεται από τον υπέρμετρο δανεισμό του, το πολιτικό σύστημα δεν προσπαθεί να αντιμετωπίσει με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις το τεράστιο πρόβλημά του, αλλά θέλει με διάφορους τρόπους να κρατικοποιήσει το νόμισμα. Στις μεγάλες δυτικές χώρες, οι πολιτικοί ελέγχουν τις κεντρικές τράπεζες και οι τελευταίες έχουν εντολή να χρηματοδοτούν κρατικά χρέη αγοράζοντας απευθείας κυβερνητικά ομόλογα. Την ίδια στιγμή, οι κυβερνήσεις αυτές αυξάνουν την εξάρτησή τους από τον «ολιγαρχικό καπιταλισμό» των αναπτυσσομένων χωρών, με την Κύπρο, για παράδειγμα, να αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση.

Πρόκειται για μια πορεία προς το άγνωστο, με άδηλη έκβαση, στο πλαίσιο της οποίας ο μεγάλος κίνδυνος για τον ανεπτυγμένο κόσμο έγκειται, αφενός, στην πλήρη παραμόρφωση της δημοκρατίας και, αφετέρου, στην οδυνηρή υπονόμευση του επιχειρηματικού πνεύματος και της εφευρετικότητας – που στις μέρες μας είναι η πραγματική κινητήριος δύναμη των πάλαι ποτε βιομηχανικών κοινωνιών. Είναι λοιπόν καιρός το μονολιθικό πολιτικό πελατοκεντρικό σύστημα να καταρριφθεί εδώ και τώρα.

Όχι, βέβαια, από γελοίους επαναστάτες, αλλά από τους ανθρώπους της κατά Γιόζεφ Σουμπέτερ «δημιουργικής καταστροφής» – δηλαδή αυτούς τους νέους που σκέπτονται, κρίνουν και δημιουργούν...