Δείτε εδώ την ειδική έκδοση

Οι σύγχρονες τεχνικές των fake news

Σε παλιρροϊκό κύμα εξελίσσονται οι πληροφορίες και η διοχέτευσή τους. Πώς μετατρέπεται η χειραγώγηση δια της ψευδολογίας σε ζωτικό πολιτικό και οικονομικό εργαλείο. Γράφει ο Αθ. Χ. Παπανδρόπουλος.

Οι σύγχρονες τεχνικές των fake news

Κάποτε, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση υπήρξαν ισχυρά εργαλεία χειραγώγησης των λαϊκών μαζών και σημαντικά όπλα προπαγάνδας. Σήμερα, ο ρόλος τους γίνεται κυριολεκτικά παντοδύναμος, καθ’ όσον η εμβέλεια της επιρροής τους ενισχύεται από το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Είναι έτσι κατάδηλο ότι οι τεχνικές χειραγώγησης κυριαρχούν στον επικοινωνιακό χώρο και ως εκ της φύσεώς τους πλήττουν καίρια την δημοκρατική κυκλοφορία ειδήσεων και γνώσεων ως μέσα διανθρωπίνων σχέσεων. Ακόμα χειρότερα, συμβάλλουν στο να εντείνεται η σύγχυση μεταξύ πληροφορίας και επικοινωνίας, με αποτέλεσμα οι αποδέκτες –δηλαδή το ευρύ κοινό– να βρίσκονται μονίμως σε σύγχυση. Συμπληρωματικά, θα προσθέταμε ότι οι τεχνικές χειραγώγησης είναι σήμερα και ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι υγιείς και κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις, που όχι λίγες φορές πέφτουν θύματα πιέσεων και εκβιασμών.

Καλόν είναι, λοιπόν, να γνωρίζει κανείς ποιες είναι οι στρατηγικές και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είτε σε ατομικό επίπεδο, είτε στον ευρύτερο συλλογικό χώρο, που είναι και πιο ευάλωτος.

1. Η στρατηγική του αντιπερισπασμού: Πολύ σημαντικό στοιχείο του κοινωνικού ελέγχου, η στρατηγική του αντιπερισπασμού έγκειται στο να εκτρέπεται η προσοχή της κοινής γνώμης, από σοβαρά θέματα που ακονίζουν την κριτική σκέψη, σε ήσσονος σημασίας προβλήματα ή σε συναισθηματικές υπεραπλουστεύσεις. Η απώτερη λογική της στρατηγικής αυτής επιδιώκει την απομάκρυνση του κοινού από πηγές γνώσεων ικανών να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό του και να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες για περαιτέρω συζητήσεις. «Το κοινό πρέπει να ασχολείται με όλο και πιο ασήμαντα πράγματα, για να είναι περισσότερο ευάλωτο στον λαϊκισμό και στην ακρισία», αναφέρει ο Τιερρύ Βολτόν στο εγχειρίδιό του Σιωπηλά Όπλα για Ήσυχους Πολέμους.

2. Δημιουργία προβλημάτων για μετέπειτα προσφορά λύσεων: Η μέθοδος αυτή αποκαλείται «πρόβλημα-αντίδραση-λύση». Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργείται μία «κατάσταση» η οποία μπορεί να προκαλέσει τις αντιδράσεις του κοινού σε βαθμό τέτοιον ώστε το τελευταίο να είναι έτοιμο να δεχθεί λήψεις μέτρων που θα είναι και η λύση. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται, κατά κανόνα, με απώτερο στόχο την επέκταση του κρατικού ελέγχου στην ιδιωτική σφαίρα, για παράδειγμα μέσω γεγονότων βίας. Κλασσική στην Ελλάδα είναι η περίπτωση της περίφημης Λίστας Λαγκάρντ, η οποία χρησιμοποιήθηκε για να κατασυκοφαντηθούν συγκεκριμένα πρόσωπα και έτσι να περάσουν απαρατήρητοι μεγάλοι επώνυμοι φοροφυγάδες, άμεσα διαπλεκόμενοι με την πολιτική.

3. Η στρατηγική του παιδισμού: Κατά κανόνα οι πολιτικοί –καθώς και όχι λίγοι τηλεαστέρες– τρέφουν βαθύτατη απέχθεια προς το κοινό και υποτιμούν εντελώς την νοημοσύνη του. Έτσι, απευθύνονται σε αυτό ωσάν να είχαν απέναντι διανοητικώς αναπήρους, ή παιδιά πολύ μικρής ηλικίας. Το ίδιο συμβαίνει και με τις περισσότερες πολιτικές διαφημίσεις, αλλά και με αρκετά εμπορικού περιεχομένου διαφημιστικά μηνύματα. Στην Ελλάδα κλασσική είναι και η περίπτωση δήθεν σατυρικών εκπομπών, οι οποίες στην ουσία συνιστούν χυδαία μορφή προπαγάνδας.

4. Συναισθηματική φόρτιση: Οι περισσότεροι ψυχολόγοι αναγνωρίζουν ότι η συναισθηματική φόρτιση είναι η καλύτερη στρατηγική για να περάσει στο ευρύ κοινό ο ανορθολογισμός και να εκδιωχθεί η κριτική σκέψη. Συνοδεύεται δε συνήθως και από «εμπόριο τρόμου», δαιμονοποίηση ιδεών, πρακτικών, συστημάτων και κοινωνικών ομάδων, καθώς βέβαια και από ακατάσχετη αποπροσανατολιστική λογοδιάρροια.

5. Η καλλιέργεια άγνοιας και βλακείας: Όσο λιγότερα γνωρίζει το κοινό τόσο το καλύτερο, είναι η πάγια αρχή πολιτικών και σημαντικών ληπτών αποφάσεων. Στην βάση της λογικής αυτής, οι πολιτικές και άλλες ελίτ έχουν κάθε λόγο, στο επίπεδο της δημόσιας εκπαίδευσης, να καλλιεργούν την χαμηλότερη δυνατή πρόσβαση στις πηγές των γνώσεων. Όσο χαμηλότερος ο δείκτης πρόσβασης, τόσο απομακρύνονται οι κοινωνίες από τις λήψεις σημαντικών αποφάσεων που τις αφορούν και γίνονται ευάλωτες στην καλλιέργεια του φόβου. Συμβαίνει, όμως, οι φοβικές κοινωνίες να ζητούν πάντα περισσότερη προστασία –γεγονός που τούς αφαιρεί κάθε ικμάδα αυτόνομης κοινωνικής παρουσίας και δημιουργίας.

«Οι κοινωνίες αυτές απομακρύνονται σταδιακά από την καθαρή σκέψη και έτσι βλέπουμε περιπτώσεις εκατομμυρίων ατόμων να υποστηρίζουν ανοησίες τις οποίες εκλαμβάνουν ως αλήθειες», λέει ο Ελβετός φιλόσοφος Ρολφ Ντομπέλι. Προκύπτουν έτσι κοινωνίες βεβαιοτήτων, οι οποίες υφίστανται αυτό που ο Ντομπέλι αποκαλεί «πλάνη της επιβεβαίωσης».

6. Το βασίλειο της μετριότητας: Ο Λένιν και ο Γκαίμπελς συμφωνούσαν στο γεγονός ότι, όσο πιο μέτριοι και αποπροσανατολισμένοι ήσαν οι λαοί, τόσο ισχυρότεροι θα ήσαν οι εξουσιαστές τους. Εξάλλου, ο Λένιν ήταν αυτός που είχε αναπτύξει την ανάγκη της «πρωτοπορίας του Κομμουνιστικού Κόμματος έως ότου χειραφετηθεί η εργατική τάξη»! Ο Γκαίμπελς είχε πάει την θεωρία αυτή μακρύτερα –αυτός ήταν που πρότεινε στον Χίτλερ την δημιουργία «εχθρών», εν προκειμένω τους Εβραίους, από τους οποίους οι ναζί θα προστάτευαν την αρεία φυλή. Έτσι, οι διωγμοί των Εβραίων αρχικά έγιναν θέαμα, που ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσαν να προσφέρουν οι εθνικοσοσιαλιστές σε έναν λαό που αναζητούσε αποδιοπομπαίους τράγους. Ο πόλεμος και τα κρεματόρια ήταν το επόμενο βήμα.

7. Ο φόβος και η κυριαρχία του: Η βιβλιογραφία για τις φοβικές κοινωνίες είναι υπεράφθονη και το τελικό συμπέρασμα των διαφόρων κοινωνιολόγων, ψυχολόγων αλλά και φιλοσόφων που αναφέρονται σε αυτές είναι ότι ο φόβος και η διάχυσή του αποτελεί μία νέα μορφή εξουσίας. Από την δική μας σκοπιά θα προσθέταμε ότι, αν αναγάγουμε το συναίσθημα αυτό στον Καρλ Πόππερ, εύκολα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο φόβος είναι η σύγχρονη έκφραση αντιελευθερίας. Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, ότι η αρνητική παράδοση απέναντι στον φόβο εγκαινιάστηκε από τον Πλάτωνα, ο οποίος όριζε ως αρετή την ικανότητα αντίστασης σε ό,τι πιστεύουμε ή επιθυμούμε όταν βρισκόμαστε «εν φόβοις». Ωστόσο, ο υπογράφων, αναφερόμενος στον φόβο ως μορφή εξουσίας, σπεύδει να υπογραμμίσει ότι η αναγωγή των όψεων ενός συναισθήματος σε μία μόνον ερευνητική διάσταση είναι ατελής, καθ’ όσον υπάρχουν και μορφές φόβου (ο σωματικός, για παράδειγμα) που δεν μπορούν να αγνοηθούν.

Τέλος, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, με την ταχύτατη διάδοση του Διαδικτύου και των νέων ψηφιακών μέσων επικοινωνίας, μονίμως θα αλλάζουν και οι μορφές χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Καθοριστικός δε, από αυτή την οπτική γωνία, θα είναι ο ρόλος των κοινωνικών μέσων (social media), τα οποία ήδη συμβάλλουν στην δημιουργία της αποκαλούμενης καλωδιωμένης ατομικότητας. «Φεύγουμε πλέον από την εποχή των μαζικών μέσων και πάμε στην εποχή της εξατομικευμένης μαζικής επικοινωνίας –καταναλώνουμε μαζικά, αλλά σε εξατομικευμένο επίπεδο.

«Μόνον που στην εποχή αυτής της σύγκλισης, το κοινό κατακερματίζεται», λέει ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με τα λόγια δε αυτά θέτει έναν νέο και ζωτικό προβληματισμό, ο οποίος χρήζει ειδικότερης ερμηνευτικής προσέγγισης.


Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.

ΣΧΟΛΙΑ ΧΡΗΣΤΩΝ

blog comments powered by Disqus
v