Stratfor: Τα στρατηγικά αδιέξοδα Ισραήλ και Χαμάς

Από καιρό υποστηρίζουμε πως η αραβοϊσραηλινή σύγκρουση είναι από τη φύση της δυσεπίλυτη. Τώρα, για τρίτη φορά τα τελευταία χρόνια, γίνεται πόλεμος στη Γάζα. Οι Παλαιστίνιοι εκτοξεύουν ρουκέτες στο Ισραήλ με ελάχιστες επιπτώσεις. Οι Ισραηλινοί διεξάγουν μια ευρύτερη επιχείρηση για το σφράγισμα των τούνελ στα σύνορα Ισραήλ-Γάζας. Όπως και οι προηγούμενοι πόλεμοι, έτσι και αυτός δεν πρόκειται να λύσει τίποτα. Οι Ισραηλινοί θέλουν να καταστρέψουν τις ρουκέτες της Χαμάς.

Αυτό μπορούν να το κάνουν μόνο αν καταλάβουν τη Γάζα και παραμείνουν εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά τη διάρκεια του οποίου οι μηχανικοί θα ψάχνουν για τα τούνελ και τα οχυρά σε όλη την περιοχή. Αυτό θα προκαλούσε απώλειες για τους Ισραηλινούς από τους μαχητές της Χαμάς, οι οποίοι θα πολεμούν στο έδαφός τους χωρίς περιθώριο υποχώρησης.

Ένας πόλεμος χωρίς στρατιωτικό αποτέλεσμα

Η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή αυτού του πολέμου είναι ότι προφανώς και οι δύο πλευρές τον θεώρησαν απαραίτητο, παρότι γνώριζαν ότι δεν θα υπάρξει οριστικό στρατιωτικό αποτέλεσμα. Η απαγωγή και η δολοφονία τριών Ισραηλινών εφήβων, την οποία ακολούθησε το κάψιμο ενός αγοριού από την Παλαιστίνη, ήταν αυτά που πυροδότησαν τη σύγκρουση. Η αέναη οπισθοδρόμηση πάντα καταλήγει στο ερώτημα: ποιος διέπραξε πρώτος το έγκλημα;

Για τους Παλαιστίνιους, το πρώτο έγκλημα ήταν η μετανάστευση των Εβραίων σε παλαιστινιακό έδαφος, η δημιουργία του Κράτους του Ισραήλ και η εξορία των Αράβων από το κράτος αυτό. Για τους Ισραηλινούς, το πρώτο έγκλημα έγινε μετά τον πόλεμο του 1967, κατά τον οποίο το Ισραήλ κατέλαβε τη Δυτική Όχθη, τα Υψίπεδα του Γκολάν και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Τη στιγμή εκείνη, οι Ισραηλινοί ήταν έτοιμοι να συζητήσουν μια συμφωνία, όμως οι Άραβες ανακοίνωσαν τα περίφημα «τρία όχι» στη σύνοδο του Χαρτούμ: όχι διαπραγματεύσεις, όχι αναγνώριση, όχι ειρήνη. Αυτό έκανε τους Ισραηλινούς να τηρήσουν μια όλο και πιο άκαμπτη στάση. Μετά τη σύνοδο του Χαρτούμ έγιναν προσπάθειες για διαπραγμάτευση -οι οποίες απέτυχαν όλες- και το «καμία αναγνώριση» και «καμία ειρήνη» εξακολουθούν να ισχύουν. Το καλύτερο στο οποίο μπορεί να ελπίζει κανείς είναι η εκεχειρία.

Για τη Χαμάς τουλάχιστον -και ίσως και για πολλούς Παλαιστίνιους στη Δυτική Όχθη- η μόνη λύση είναι η εξάλειψη του Ισραήλ. Για πολλούς Ισραηλινούς, η μόνη λύση είναι να συνεχιστεί η κατάληψη όλων των κατεχόμενων εδαφών μέχρις ότου οι Παλαιστίνιοι δεσμευτούν για ειρήνη και αναγνώριση. Αφού οι ίδιοι οι Ισραηλινοί δεν πιστεύουν ότι θα έρθει ποτέ αυτή η μέρα, η κατοχή θα γινόταν μόνιμη.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο πόλεμος στη Γάζα από μια άποψη είναι θέμα «τακτοποίησης». Για τη Χαμάς, αυτό που θέλουν να δείξουν είναι ότι μπορούν να εκτοξεύουν ρουκέτες κατά του Ισραήλ. Οι ρουκέτες αυτές δεν έχουν ακρίβεια, όμως το σημαντικό είναι ότι μπήκαν λαθραία στη Γάζα, και αυτό υποδηλώνει ότι μελλοντικά θα μπουν λαθραία στα παλαιστινιακά εδάφη και πιο επικίνδυνα όπλα. Την ίδια ώρα, η Χαμάς δείχνει ότι εξακολουθεί να είναι ικανή να επιφέρει απώλειες, ενώ συνεχίζει να μάχεται.

Για τους Ισραηλινούς, αυτό που θέλουν να δείξουν με τη στρατιωτική τους επιχείρηση είναι ότι είναι πρόθυμοι να τη διεξάγουν. Αναμφίβολα οι Ισραηλινοί σκοπεύουν να τιμωρήσουν τη Γάζα, όμως δεν πιστεύουν ότι μπορούν να της επιβάλουν τη θέλησή τους και να αναγκάσουν τους Παλαιστίνιους να καταλήξουν σε έναν πολιτικό συμβιβασμό με το Ισραήλ. Ο σκοπός του πολέμου είναι να επιβάλεις την πολιτική θέλησή σου επί του αντιπάλου σου. Όμως, εκτός και αν οι Ισραηλινοί μας εκπλήξουν, τίποτα αποφασιστικό δεν πρόκειται να προκύψει από αυτόν τον πόλεμο. Ακόμα και αν το Ισραήλ με κάποιον τρόπο κατάφερνε να καταστρέψει τη Χαμάς, κάποια άλλη οργάνωση θα προέκυπτε στη θέση της. Το Ισραήλ δεν μπορεί να προχωρήσει τόσο ώστε να κάμψη τη θέληση των Παλαιστινίων για αντίσταση.

Αυτό δημιουργεί μια έμφυτη αντίθεση, όπου το Ισραήλ έχει ναι μεν αρκετή αμερικανική στήριξη για να διασφαλιστεί η ύπαρξή του, όμως λόγω ανθρωπιστικών ανησυχιών δεν του επιτρέπεται να λάβει τις αποφασιστικές ενέργειες εκείνες που ίσως θα έλυναν το πρόβλημα ασφαλείας του.

Έτσι βλέπουμε περιοδικά βιαιοπραγίες διαφόρων τύπων, καμία από τις οποίες δεν έχει στόχο ή αναμένεται να πετύχει κάποιο σημαντικό πολιτικό αποτέλεσμα. Όμως, ούτε η Χαμάς θα νικηθεί, ούτε το Ισραήλ θα κάνει υποχωρήσεις.

Προβλήματα εθνικής κυριαρχίας και βιωσιμότητας

Ως εκ τούτου, το ερώτημα δεν αφορά το ποιο είναι το νόημα όλων αυτών που συμβαίνουν, αλλά πού καταλήγουν. Πολλοί πιστεύουν πως η δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους θα αποτελέσει τη λύση, και αυτοί που το πιστεύουν πολύ συχνά δυσκολεύονται να κατανοήσουν γιατί αυτή η αυταπόδεικτα λογική λύση δεν έχει εφαρμοστεί. Ο λόγος είναι ότι η προτεινόμενη λύση δεν είναι τόσο λογική όσο φαίνεται.

Η όποια συζήτηση για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους περιβάλλεται από ζητήματα βιωσιμότητας και εδαφικής ακεραιότητας. Η γεωγραφία εγείρει ερωτήματα για τη βιωσιμότητα της όποιας παλαιστινιακής πολιτείας. Η Παλαιστίνη έχει δύο κέντρα πληθυσμού, τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, που είναι αποκομμένα το ένα από το άλλο. Το ένα πληθυσμιακό κέντρο, η Γάζα, είναι μια πολύ πυκνοκατοικημένη, στενή προεξοχή. Η ικανότητά της να αναπτύξει μια βιώσιμη οικονομία είναι περιορισμένη. Η Δυτική Όχθη έχει μεγαλύτερες δυνατότητες, όμως ακόμα και αυτή θα ήταν κατώτερη ενός δυναμικού Ισραήλ. Αν το παλαιστινιακό εργατικό δυναμικό απορροφηθεί στην ισραηλινή οικονομία, και οι δύο περιοχές θα γίνουν προσθήκη του Ισραήλ. Εντός των σημερινών συνόρων της, είναι αδύνατον να φανταστούμε μια βιώσιμη Παλαιστίνη.

Από την άποψη του Ισραήλ, η δημιουργία μιας Παλαιστίνης περίπου στα όρια του 1967 (αφήνοντας την Ιερουσαλήμ στην άκρη) θα έδινε στους Παλαιστίνιους εξαιρετικούς στόχους, και συγκεκριμένα το Τελ Αβίβ και τη Χάιφα. Δεδομένης της ιστορίας του, το Ισραήλ είναι απίθανο να αναλάβει αυτό το ρίσκο, εκτός και αν θα είχε το δικαίωμα να επιβλέψει με κάποιον τρόπο την ασφάλεια στη Δυτική Όχθη, γεγονός που με τη σειρά του θα υπονόμευε την παλαιστινιακή εθνική κυριαρχία. Έτσι, γίνεται εμφανές πως η όποια λύση δύο κρατών θα είχε το πρόβλημα ότι η λύση που απαιτεί η μια πλευρά είναι αβάστακτη για την άλλη. Πολύ απλά, η γεωγραφία δεν επιτρέπει την ύπαρξη δύο κυρίαρχων κρατών.

Προς το παρόν, το Ισραήλ δεν είναι ασφαλές αν η Χαμάς δεν εξαφανιστεί, χωρίς να αντικατασταθεί από κανέναν, και αν η Δυτική Όχθη δεν λάβει μια πιο «εξυπηρετική» στάση έναντι του Ισραήλ. Καμία από αυτές τις προοπτικές όμως δεν είναι πιθανή. Η οικονομία του Ισραήλ επισκιάζει αυτές των γειτονικών του χωρών. Οι Παλαιστίνιοι είναι αδύναμοι και διχασμένοι και καμιά από τις γειτονικές χώρες του Ισραήλ δεν είναι απειλή εισβολής - κατάσταση που προέκυψε με την ουδετεροποίηση της Αιγύπτου το 1977. Η Ιορδανία είναι κλειδωμένη σε μια στενή σχέση με το Ισραήλ, η Αίγυπτος έχει την ειρηνευτική της συμφωνία και η Χεζμπολά βρίσκεται σε τέλμα στη Συρία. Εκτός από τη Γάζα, που είναι μια σχετικά μικρή απειλή, η θέση του Ισραήλ δύσκολα βελτιώνεται.

Το Ισραήλ δεν μπορεί να αλλάξει ριζικά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του. Όμως, είναι αρκετές οι εξελίξεις στην περιοχή που θα μπορούσαν να του δημιουργήσουν πρόβλημα. Η Αίγυπτος θα μπορούσε να αλλάξει κυβέρνηση, να αποκηρύξει τη συμφωνία της, να ξαναοπλιστεί και να ξαναμπεί στη Χερσόνησο του Σινά. Η Χεζμπολά θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την εμπειρία της από τη Συρία για να ανοίξει μέτωπο στον Λίβανο. Η Συρία θα μπορούσε να αποκτήσει μια κυβέρνηση της οποίας θα ηγείται το Ισλαμικό Κράτος και να απειλήσει τα Υψίπεδα του Γκολάν. Οι ισλαμιστές θα μπορούσαν να ανατρέψουν τη χασεμιτική μοναρχία της Ιορδανίας και να απειλήσουν την Ανατολή.

Η Τουρκία θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ριζοσπαστική ισλαμική κυβέρνηση και να στείλει δυνάμεις κατά του Ισραήλ. Θα μπορούσε να υπάρξει μια πολιτισμική επανάσταση στον αραβικό κόσμο που θα έθετε υπό αμφισβήτηση την οικονομική υπεροχή του Ισραήλ, και ως εκ τούτου την ικανότητά του να ξεκινήσει πόλεμο. Το Ιράν θα μπορούσε να φέρει λαθραία στη Γάζα πυραύλους κ.ο.κ.

Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς κάποια εξέλιξη, τεχνική, πολιτική ή οικονομική, που θα βελτίωνε ουσιαστικά την ήδη κυρίαρχη θέση του Ισραήλ, υπάρχουν όμως αρκετά πράγματα που θα μπορούσαν να την αποδυναμώσουν.

Καθώς αυτήν τη στιγμή το Ισραήλ βρίσκεται σε θέση ισχύος, η στρατηγική του είναι να διατηρήσει την ισχύ του στο μέγιστο επίπεδο και να χρησιμοποιήσει την όποια επιρροή του για να αποτρέψει την ανάδυση νέων απειλών. Από την άποψη αυτή, η στρατηγική του να μην προχωρά σε συμβιβασμούς έχει λογική.

Από την άλλη, η θέση των Παλαιστινίων θα πρέπει να είναι η διατήρηση της πολιτικής συνοχής και η αναμονή, με τη χρήση της θέσης τους ώστε να προσπαθήσουν να βάλουν «σφήνες» μεταξύ του Ισραήλ και των ξένων προστατών του, ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, κατανοώντας όμως παράλληλα ότι η μόνο αλλαγή στο status quo θα προέλθει από αλλαγές που θα γίνουν εκτός του ισραηλινοπαλαιστινιακού συμπλέγματος.

Πενήντα χρόνια μετά

Το μεγαλύτερο πρόβλημα του Ισραήλ είναι ότι οι συνθήκες πάντα αλλάζουν. Η πρόβλεψη των στρατιωτικών ικανοτήτων του αραβικού και του ισλαμικού κόσμου σε 50 χρόνια από τώρα είναι δύσκολη. Πιθανότατα δεν θα είναι πιο αδύναμες απ' ό,τι είναι σήμερα, ενώ μπορεί να επιχειρηματολογήσει κανείς ότι τουλάχιστον αρκετές συνιστώσες θα είναι ισχυρότερες. Αν σε 50 χρόνια κάποιοι ή όλοι τηρήσουν εχθρική στάση έναντι του Ισραήλ, το Ισραήλ θα έχει πρόβλημα.

Ο χρόνος δεν είναι με το μέρος του Ισραήλ. Κάποια στιγμή, κάτι θα συμβεί που θα το αποδυναμώσει, ενώ είναι απίθανο να συμβεί κάτι που θα ενισχύσει τη θέση του. Κανονικά αυτό θα αποτελούσε επιχείρημα για την έναρξη διαπραγματεύσεων, όμως οι Παλαιστίνιοι δεν θα διαπραγματευθούν μια συμφωνία που θα τους αποδυναμώσει και θα τους διχάσει - και όποια συμφωνία θα μπορούσε να αντέξει το Ισραήλ θα έκανε ακριβώς αυτό.

Αυτό που βλέπουμε στη Γάζα είναι η κάθε πλευρά να προσπαθεί να διατηρήσει τη θέση της. Οι Παλαιστίνιοι πρέπει να διατηρήσουν την ενότητά τους μακροπρόθεσμα. Οι Ισραηλινοί πρέπει να διατηρήσουν τη στρατηγική υπεροχή τους όσο μπορούν. Τίποτα όμως δεν διαρκεί για πάντα και, με την πάροδο του χρόνου, η σχετική ισχύς του Ισραήλ θα μειωθεί. Εν τω μεταξύ, η σχετική ισχύς των Παλαιστινίων μπορεί να αυξηθεί - αν και αυτό δεν είναι βέβαιο.

Εξετάζοντας τους σχετικούς κινδύνους, η σύναψη μιας υψηλού ρίσκου συμφωνίας με τους Παλαιστίνιους θα φαινόταν σοφή κίνηση για το μέλλον. Όμως τα έθνη δεν λαμβάνουν αποφάσεις με βάση τέτοιους αφηρημένους υπολογισμούς. Το Ισραήλ θα στοιχηματίσει στην ικανότητά του να παραμείνει ισχυρό. Από πολιτική άποψη, δεν έχει επιλογή. Οι Παλαιστίνιοι θα στοιχηματίσουν στο μακροπρόθεσμο «παιχνίδι». Δεν έχουν επιλογή. Και στο μεταξύ, κατά περιόδους θα χύνεται αίμα.