Γιατί το ιταλικό «όχι» είναι πιο επικίνδυνο απ' το Βrexit

Η αντεπίθεση της Ευρώπης κατά του λαϊκισμού πήγαινε καλά για λίγες ώρες. Το απόγευμα της Κυριακής, έγινε γνωστό ότι ο υποψήφιος της άκρας δεξιάς έχασε τις προεδρικές εκλογές στην Αυστρία.

Αλλά τα ευχάριστα νέα από την Αυστρία επισκιάστηκαν από τα άσχημα νέα που έφτασαν την ίδια βραδιά από την άλλη πλευρά των Άλπεων.

Οι επιπτώσεις από το αποτέλεσμα του ιταλικού δημοψηφίσματος για την Ευρώπη δεν είναι τόσο εμφανώς δραματικές όσο αυτές από το βρετανικό δημοψήφισμα τον Ιούνιο. Οι Ιταλοί απλώς απέρριψαν ορισμένες πολύπλοκες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες πολλοί ειδικοί θεωρούσαν ούτως ή άλλως λανθασμένες.

Παρ’ όλα αυτά, το Brexit και η παραίτηση Ρέντσι αποτελούν μέρος της ίδιας ιστορίας. Το ευρωπαϊκό εγχείρημα αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου πίεση. Η απόφαση της Βρετανίας να αποχωρήσει αποτελεί την πιο ξεκάθαρη ένδειξη για αυτό. Αλλά μακροπρόθεσμα, η κρίση που ξεδιπλώνεται στην Ιταλία θα μπορούσε να αποτελέσει μια πιο σοβαρή απειλή για την επιβίωση της Ε.Ε.

Οι λόγοι για αυτό είναι πολιτικοί, οικονομικοί, ακόμα και γεωγραφικοί.

Η Ιταλία, σε αντίθεση με τη Βρετανία, είναι ένα από τα έξι ιδρυτικά μέλη της Ε.Ε. Η αρχική Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ιδρύθηκε με τη Συνθήκη της Ρώμης, που υπογράφηκε το 1957. Οι Βρετανοί ήταν πάντοτε οι πιο ευρωσκεπτικιστές από τα μεγάλη έθνη της Ε.Ε, αλλά οι Ιταλοί ήταν παραδοσιακά οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της ενοποίησης.

Αλλά η στάση των Ιταλών απέναντι στην Ε.Ε. έχει αλλάξει σημαντικά, ως αντίδραση στη μακροχρόνια οικονομική στασιμότητα της χώρας, την κρίση του ευρώ και τους φόβους για την παράνομη μετανάστευση.

Προκαλεί ελάχιστη έκπληξη το ότι οι Ιταλοί ψηφοφόροι είναι απογοητευμένοι με το status quo. Η Ιταλία έχει χάσει τουλάχιστον το 25% της βιομηχανικής της παραγωγής από το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης το 2008. Η ανεργία των νέων βρίσκεται περίπου στο 40%. Όπως είναι φυσικό, πολλοί Ιταλοί συνδέουν την έλευση του ευρώ με την οικονομική κάμψη. Και υπάρχουν ορισμένοι οικονομολόγοι που πιστεύουν πράγματι ότι το ευρώ ήταν καταστροφικό για την ανταγωνιστικότητα της Ιταλίας, στερώντας τα εργαλεία της νομισματικής υποτίμησης και δημιουργώντας ένα αποπληθωριστικό περιβάλλον που αυξάνει το βάρος του χρέους.

Με αυτά τα ζοφερά δεδομένα, δεν αποκλείεται ο κ. Ρέντσι να γίνει ένας από τους τελευταίους Ιταλούς πρωθυπουργούς που εκπροσωπούν την παραδοσιακή φιλοευρωπαϊκή στάση της χώρας. Τελευταία, είχε ξεκινήσει να επικρίνει τις Βρυξέλλες, εκφράζοντας μια εύλογη απογοήτευση για την έλλειψη βοήθειας όσον αφορά στις εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες που καταφθάνουν στις ιταλικές ακτές. Η κυβέρνηση Ρέντσι έχει επίσης ενοχληθεί από την οικονομική λιτότητα που απαιτούν το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες.

Εντούτοις, ο κ. Ρέντσι παράμεινε κατά βάση φιλο-ευρωπαϊστής. Αυτό δεν είναι αλήθεια για τα κόμματα της αντιπολίτευσης που καιροφυλακτούν. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, με ηγέτη τον κωμικό Μπέπε Γκρίλο, διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην ήττα του κ. Ρέντσι. Το κόμμα είναι ανυποχώρητο στο αίτημά του η Ιταλία να ανακτήσει εξουσίες από τις Βρυξέλλες και έχει προτείνει ένα δημοψήφισμα για την έξοδο από το ευρώ. Ο κ. Γκρίλο βλέπει επίσης το κίνημά του ως μέρος ενός γενικότερου αντικαθεστωτικού ρεύματος στη Δύση και χαιρέτισε τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ ως τον θρίαμβο «έναντι των μασόνων, των μεγάλων τραπεζικών οργανισμών και των Κινέζων».

Οι λόγοι για τους οποίους ο ιταλικός λαϊκισμός μπορεί τελικά να απειλήσει την Ε.Ε. περισσότερο από το Brexit δεν έχουν να κάνουν μόνο με την παραδοσιακή δέσμευση της Ιταλίας στο ευρωπαϊκό ιδεώδες. Εξίσου κρίσιμο είναι το γεγονός ότι η Ιταλία χρησιμοποιεί το ευρώ, ενώ η Βρετανία έχει κρατήσει το δικό της νόμισμα. Οπότε, ενώ το Brexit είναι μια επώδυνη και πολύπλοκη διαδικασία, δεν απειλεί άμεσα την επιβίωση του ενιαίου νομίσματος, ούτε διακινδυνεύει να πυροδοτήσει μια νέα οικονομική κρίση. Αντίθετα, η αλυσίδα των γεγονότων που θα προκαλέσει η ήττα του κ. Ρέντσι στο δημοψήφισμα μπορεί να φέρουν και τα δύο.

Ο άμεσος κίνδυνος αφορά στο ιταλικό τραπεζικό σύστημα. Στη νέα ατμόσφαιρα της κρίσης, απειλείται η προτεινόμενη ανακεφαλαιοποίηση των προβληματικών τραπεζών -ειδικά της Monte dei Paschi di Siena. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να οδηγήσει σε αιτήματα για κρατικές διασώσεις, κάτι εξαιρετικά δύσκολο, δεδομένου του μεγάλου όγκου του δημόσιου χρέους. Οι ανησυχίες που θα επανέρχονταν για το μέγεθος του ιταλικού χρέους θα μπορούσαν να τρομάξουν τους επενδυτές, οδηγώντας τα επιτόκια υψηλότερα και απειλώντας τη φερεγγυότητα του ιταλικού κράτους.

Θα ήταν εξαιρετικά πιο δύσκολο να οργανωθεί μια διάσωση της Ε.Ε. για την Ιταλία από ό,τι ήταν η «διάσωση» της Ελλάδας. Δεδομένου του μεγέθους της οικονομίας, το ποσό των πόρων που θα απαιτούνταν θα ήταν πολύ μεγαλύτερο, προκαλώντας πιθανότατα πολιτική εξέγερση στο γερμανικό κοινοβούλιο, ιδιαίτερα από τη στιγμή που οι βουλευτικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για τον ερχόμενο Σεπτέμβριο. Στο σημείο αυτό, η διάλυση του ευρώ θα ξαναγίνει ένα πολύ ρεαλιστικό ενδεχόμενο.

Στα παραπάνω πρέπει να ληφθεί υπόψη το ιταλικό ταλέντο για λήψη πρόχειρων πολιτικών και οικονομικών μέτρων, πάντοτε αποφεύγοντας την τελική κατάρρευση. Η Ε.Ε. φαίνεται πως έχει αναπτύξει μετά από τόσα χρόνια κρίσης ένα παρόμοιο ταλέντο.

Αλλά και πάλι, ακόμα και αν οι Ιταλοί καταφέρουν να συγκροτήσουν μια νέα κυβέρνηση και να αποφύγουν μια τραπεζική κρίση, η συνολική εικόνα παραμένει σκοτεινή. Η οικονομία της Ιταλίας ασφυκτιά και το πολιτικό κέντρο αποσυντίθεται. Οι εθνικιστές και οι λαϊκιστές ενισχύονται και σε άλλες χώρες της Ε.Ε., μεταξύ των οποίων και η Ισπανία, η Πολωνία, η Γαλλία και η Ολλανδία.

Η Βρετανία έχει υποσχεθεί να καταθέσει την επίσημη απόφασή της για την αποχώρηση από την Ε.Ε. τον ερχόμενο Μάρτιο. Τον ίδιο μήνα, οι ηγέτες της ένωσης πρόκειται να συγκεντρωθούν στην Ιταλία για να γιορτάσουν την 60ή επέτειο από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης. Με τον ρυθμό αυτό, θα μοιάζει μάλλον με μνημόσυνο, παρά με πάρτι.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation