Ο Τραμπ, ο Πούτιν και η άνοδος του εθνικισμού

Η Αμερική είναι αυτή που συνήθως καθιερώνει τις παγκόσμιες τάσεις. Αλλά αρκετό καιρό προτού ο Ντόναλντ Τραμπ υποσχεθεί να «Κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά», η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία είχαν ήδη εισαγάγει τη μόδα του νοσταλγικού εθνικισμού.

Η κινεζική εκδοχή της διάσημης υπόσχεσης του κ. Τραμπ ήταν ο όρκος του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ το 2012 να ηγηθεί της «μεγάλης αναγέννησης του κινεζικού λαού». Την ίδια χρονιά, ο Βλαντιμίρ Πούτιν επέστρεψε στο Κρεμλίνο ως πρόεδρος και έβαλε σε εφαρμογή ένα εθνικό σχέδιο το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «Κάντε τη Ρωσία μεγάλη ξανά».

Εν τω μεταξύ, στην Τουρκία, ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν αναζητά εθνική έμπνευση στα μεγαλεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το πολιτικό κλίμα στην Κίνα, την Τουρκία και τη Ρωσία αποτελεί μια ξεκάθαρη προειδοποίηση για τους κινδύνους που κρύβει ο νοσταλγικός εθνικισμός. Στις τρεις αυτές χώρες, η προσπάθεια να αποκατασταθεί το εθνικό μεγαλείο έχει συνοδευτεί από μια καμπάνια της κυβέρνησης κατά εχθρικών εξωτερικών δυνάμεων και «εσωτερικών εχθρών» που αντιμάχονται το έθνος.

Οι ισχυροί θεσμοί της Αμερικής και η ελευθερία του Τύπου δεν θα επιτρέψουν στον νοσταλγικό εθνικισμό του κ. Τραμπ να καταπιέσει την εγχώρια αντιπολίτευση, με τον τρόπο που το έχουν κάνει οι πρόεδροι Πούτιν, Σι Τζινπίνγκ και Ερντογάν.

Αλλά η ιδέα πως οι δημοκρατίες είναι κατά κάποιον τρόπο απρόσβλητες σε πιο ήπιες μορφές της αναβίωσης του νοσταλγικού εθνικισμού είναι αναμφίβολα λανθασμένη. Αρκεί να δει κανείς την Ιαπωνία, την Ινδία, την Ουγγαρία και τη Βρετανία.

Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε ηγείται μιας ενεργητικής καμπάνιας για την εθνική αναγέννηση. Έχει αναφέρει ως έμπνευση τη Μεταρρύθμιση του Μεϊτζί του 19ου αιώνα, η οποία έκανε την Ιαπωνία την ηγετική δύναμη της Ασίας.

Στην Ινδία, ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι ηγείται ενός εθνικιστικού κινήματος που θέλει να εκσυγχρονίσει την Ινδία, απηχώντας ταυτόχρονα στην υπερηφάνεια των Χίντου για τις ένδοξες στιγμές (πολλές φορές μυθοποιημένες) του παρελθόντος.

Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίτορ Όρμπαν είναι ένας εθνικιστής που νοσταλγεί τα εδάφη που έχασε η χώρα του μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μετά έχουμε και το Brexit. O νοσταλγικός εθνικισμός έπαιξε ρόλο και στην απόφαση των Βρετανών να αποχωρήσουν από την E.E. Η έμφαση της καμπάνιας του στρατοπέδου υπέρ της εξόδου στην «Παγκόσμια Βρετανία» απηχούσε στη νοσταλγία των εποχών όπου το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη, όχι απλώς μέλος ενός μπλοκ 28 ευρωπαϊκών κρατών.

Με τη Ρωσία, την Κίνα, τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιαπωνία και την Ινδία να ενστερνίζονται μορφές νοσταλγικού εθνικισμού, είναι εύκολο να μπει κανείς στον πειρασμό να θεωρήσει το φαινόμενο αυτό ως γενικευμένο και άρα όχι κάτι το ξεχωριστό. Αλλά αυτό θα ήταν λάθος. Οι περισσότερες δυτικές δημοκρατίες δεν έχουν ακολουθήσει ακόμα αυτήν την τάση. Ο Καναδάς, η Αυστραλία και το μεγαλύτερο μέρος της Ε.Ε. δεν έχουν ακόμα υποταχθεί στον εθνικισμό. Η Γαλλία είναι ευάλωτη: Το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν είναι ένα κλασικό παράδειγμα ενός κόμματος νοσταλγικού εθνικισμού. Αλλά από την άλλη πλευρά του Ρήνου, είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιο κόμμα να επιτυγχάνει με προεκλογικό σύνθημα «Κάντε τη Γερμανία μεγάλη ξανά».

Σε πολλές χώρες που έχει κυριαρχήσει ο νοσταλγικός εθνικισμός είναι ακόμα μια νέα δύναμη. Στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, οι πιο επιτυχημένοι πολιτικοί είχαν μέχρι πρόσφατα το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον. Ο Μπιλ Κλίντον μιλούσε για την κατασκευή «μιας γέφυρας για τον 21ο αιώνα» και ο Μπαράκ Ομπάμα έκανε καμπάνια για την «ελπίδα και την αλλαγή».

Στη Βρετανία, ο Τόνι Μπλερ είχε ως σύνθημα το «Cool Britannia», ενώ ο Ντέιβιντ Κάμερον παρουσιαζόταν ως ένας εκσυγχρονιστής συντηρητικός που ένιωθε άνετα με τη σύγχρονη κοινωνία.

Ακόμα και η Ρωσία, πριν από την εποχή Πούτιν, φαινόταν να ενδιαφέρεται περισσότερο στη δημιουργία ενός καινούργιου μέλλοντας παρά στην αναβίωση των αυτοκρατορικών μεγαλείων του παρελθόντος.

Οπότε τι συνέβη τελικά; Μια εύκολη, συνηθισμένη εξήγηση είναι η παγκοσμιοποίηση. Οι επιπτώσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού, μεταξύ των οποίων η μαζική μετανάστευση και η κρίση του 2008, έχουν πιθανότατα αυξήσει τη νοσταλγική απήχηση ενός πιο σταθερού, ομογενούς και εθνοκεντρικού παρελθόντος.

Οι εθνικιστικές αναβιώσεις σε μια χώρα μπορεί να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης σε άλλες χώρες. Ο κ. Τραμπ είχε αναφέρει το Brexit ως πηγή έμπνευσης, ενώ είναι έκδηλος θαυμαστής του Πούτιν.

Μια λιγότερο μελετημένη αιτία για την αναβίωση του νοσταλγικού εθνικισμού μπορεί να είναι η μετατόπιση πολιτικής και οικονομικής ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή. Η αίσθηση ότι ο πλούτος και η παγκόσμια επιρροή των ΗΠΑ διαβρώνεται βρισκόταν πίσω από την υπόσχεση του κ. Τραμπ να κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά. Σε αναδυόμενες ασιατικές δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ινδία, η παγκόσμια μετατόπιση ισχύος έχει δημιουργήσει φιλοδοξίες για αναβίωση του εθνικού και πολιτιστικού μεγαλείου, οι οποίες είχαν εξαφανιστεί κατά την εποχή του δυτικού ιμπεριαλισμού.

Οι πατριωτικές εκκλήσεις στο παρελθόν αποτελούν ένα σταθερό κομμάτι της πολιτικής ρητορικής σε όλο τον κόσμο. Ο νοσταλγικός εθνικισμός γίνεται επικίνδυνος μόνο όταν διολισθαίνει στη μυθοποίηση και την επιθετικότητα έναντι των ξένων.

Στο σημείο αυτό, οι πιθανότητες για μια σύγκρουση ανάμεσα σε αντιμαχόμενες εθνικιστικές ιδεολογίες αυξάνεται. Το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης ανάμεσα στον αμερικανικό και κινεζικό εθνικισμό στον Ειρηνικό φαίνεται πιο πιθανό μετά την εκλογική νίκη του κ. Τραμπ.

Είναι πάντοτε πολύ πιο εύκολο για τους νοσταλγικούς εθνικιστές να επικεντρώνονται σε λάθη που διέπραξαν οι ξένοι από το να είναι ειλικρινείς για την πολύπλοκη ιστορία των δικών τους εθνών. Είναι αξιοσημείωτο πως ούτε ο κ. Πούτιν ούτε ο κ. Σι Τζινπίνγκ δεν είναι πρόθυμοι να συζητήσουν τα εγκλήματα των εθνοπατέρων τους, του Στάλιν και του Μάο.

Οι προηγούμενες εποχές στις οποίες έγινε της μόδας ο νοσταλγικός εθνικισμός δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικές. Τη δεκαετία του 1930, η Ιταλία του Μουσολίνι φαντασιωνόταν τα μεγαλεία της αρχαίας Ρώμης, ενώ οι ναζί θεωρούσαν ότι είναι απόγονοι των τευτονικών ιπποτών της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Η ιστορία μπορεί πράγματι να αποτελέσει έμπνευση για όσους προσδοκούν μια εθνικιστική αναβίωση, στην Αμερική και αλλού. Θα έπρεπε ταυτόχρονα να αποτελέσει και προειδοποίηση.

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation