Η κατάρρευση της Lehman και τα λάθος μαθήματα

Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που είχαν συνειδητοποιήσει πόσο εύθραυστο είχε γίνει το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, λίγο πριν από την κατάρρευση της Lehman. Ποια είναι όμως τα μαθήματα που πήραμε από την κρίση;

Δημοσιεύθηκε: 16 Σεπτεμβρίου 2009 - 15:04

Martin Wolf

Η κατάρρευση της Lehman και τα λάθος μαθήματα

"Αν η τιμή του πετρελαίου σταθεροποιηθεί, πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την οικονομική κρίση με περιορισμένο κόστος, όσον αφορά στην πραγματική δραστηριότητα". Αυτό περιέγραψε ο νεοδιορισθείς επικεφαλής του τμήματος ανάλυσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, κ. Oliver Blanchard, ως προοπτική για τη συνέχεια, στις 2 Σεπτεμβρίου του 2008. Σύντομα αποδείχτηκε ότι έκανε λάθος.

Ελάχιστοι οικονομολόγοι είχαν συνειδητοποιήσει τότε πόσο εύθραυστο είχε γίνει το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα. Η κατάρρευση της Lehman Brothers μόλις δύο εβδομάδες αργότερα και η κρίση στην AIG μετέτρεψαν την αυτοπεποίθηση σε τρόμο. Το χρηματοοικονομικό σύστημα καταβυθίστηκε, παρασέρνοντας στην άβυσσο και την οικονομία.

Ποια είναι τα μαθήματα που θα πρέπει να πάρουμε από αυτό το σοκ, έναν χρόνο μετά;

Πάνω απ’ όλα, οι πραγματικοί "ασφαλιστές" του χρηματοοικονομικού συστήματος βρίσκονται μπροστά μας, αν κοιτάξουμε στον καθρέφτη μας. Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΝΤ για την Παγκόσμια Χρηματοοικονομική Σταθερότητα (Απρίλιος 2009), η συνολική στήριξη για το χρηματοοικονομικό σύστημα από τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της ευρωζώνης και της Βρετανίας ανέρχεται σε 8,955 τρισ. δολάρια (6,132 τρισ. ευρώ) - 1,950 τρισ. δολάρια σε "ενέσεις" ρευστότητας, 2,525 τρισ. δολάρια σε αγορές παγίων και 4,480 τρισ. δολάρια σε εγγυήσεις.

Αυτά τα ποσά είναι παραπλανητικά ακριβή. Η οδυνηρή αλήθεια είναι ότι τα έσοδα των φορολογουμένων τέθηκαν στη διάθεση των πιστωτών του χρηματοοικονομικού τομέα. Όταν οι υπουργοί Οικονομίας και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών των 7 ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου (G7) συναντήθηκαν στην Ουάσιγκτον τον περασμένο Οκτώβριο, αποφάσισαν να λάβουν αποφασιστική δράση και να χρησιμοποιήσουν όλα τα διαθέσιμα εργαλεία για να στηρίξουν συστημικής σημασίας χρηματοοικονομικά ιδρύματα και να αποτρέψουν την κατάρρευσή τους. Δύσκολοι καιροί, απεγνωσμένα μέτρα…

Αφού τα μεγάλα χρηματοοικονομικά ιδρύματα είναι τα πιο πιθανά να καταρρεύσουν στη διάρκεια μιας κρίσης, η δήλωση αυτή ισοδυναμούσε με μια ανοιχτή κρατική εγγύηση. Αυτό που κάνει την απόφαση ανυπόφορη είναι ότι ήταν, κατά την άποψή μου, σωστή. Ο κίνδυνος ενός ντόμινο πτωχεύσεων των "καλών", των "κακών" και των "άσχημων" μεταξύ των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων ήταν εμφανής. Δεδομένου του τι είχε συμβεί μετά την κατάρρευση της Lehman, μόνο οι ανόητοι θα έκαναν αυτό το πείραμα. Δεν ήμασταν τόσο ανόητοι.

Έτσι το μάθημα που πήραμε από την κατάρρευση της Lehman ήταν το ακριβώς αντίθετο από αυτό που ήλπιζαν αρκετοί ότι θα παίρναμε την ημέρα που ανακοινώθηκε η πτώχευση: ότι δηλαδή κάθε συστημικά σημαντικό χρηματοοικονομικό ίδρυμα πρέπει να διασώζεται σε περίπτωση κρίσης. Αυτό το μάθημα ενισχύθηκε την Τετάρτη, όταν συμφωνήθηκε πως η διάσωση, με τη βοήθεια των άνευ προηγουμένου νομισματικών και δημοσιονομικών πακέτων στήριξης, έχει δουλέψει: ο πανικός τελείωσε και η παγκόσμια οικονομία αρχίζει να επουλώνεται.

Πράγματι, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η κατάρρευση της Lehman ήταν απαραίτητη. Χωρίς ένα τέτοιο γεγονός δεν υπήρχε πιθανότητα να αποκτηθούν οι απαραίτητοι πόροι για την επίλυση της κρίσης, πάνω απ’ όλα από το αμερικανικό Κογκρέσο. Αυτό υποστήριξε στους "F.T." την Τρίτη ο ιστορικός του Harvard, κ. Nial Ferguson. Πιθανότατα έχει δίκιο.

Εν ολίγοις, τα πάντα έγιναν για καλό. Ανακεφαλαιώνοντας, σωστά αφέθηκε η Lehman να καταρρεύσει, γιατί προκάλεσε μια τόσο μεγάλη καταστροφή. Αυτό εκβίασε την απόφαση για τον δημόσιο τομέα σχετικά με την κρίση και δίδαξε ότι μια τέτοια κατάρρευση δεν θα πρέπει να επαναληφθεί. Αν αυτά είναι τα μαθήματα που πήραμε, τότε κάνουμε μεγάλα λάθη.

Πρώτον, δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να ισχύσει το δόγμα ότι τα συστημικά σημαντικά χρηματοοικονομικά ιδρύματα είναι πολύ μεγάλα ή διασυνδεδεμένα, προκειμένου να τα αφήσουμε να καταρρεύσουν σε περίπτωση κρίσης. Καμία κανονική κερδοσκοπική επιχείρηση δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την απειλή της πτώχευσης.

Ετσι, ο Πρόεδρος κ. Barack Obama δικαίως ζητά την "πιο φιλόδοξη αναθεώρηση του χρηματοοικονομικού συστήματος μετά τη Μεγάλη Ύφεση". Το ανακοινωθέν των υπουργών Οικονομίας και των διοικητών των κεντρικών τραπεζών του G20 περιγράφει την ατζέντα για την μεταρρύθμιση. Είναι αρκετά λογική.

Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει εάν θα γίνουν αρκετά για να εξαλειφθούν τα υπάρχοντα κίνητρα για "παιχνίδια" στο σύστημα. Θα πρέπει να είναι εφικτή η εκκαθάριση χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων χωρίς τις ζημίες που παρατηρήθηκαν μετά την κατάρρευση της Lehman. Αυτό ονομάζεται "εν ζωή διαθήκη". Ένας καλύτερος όρος θα ήταν "υποβοηθούμενη ευθανασία". Αν αυτό δεν είναι εφικτό, τα συγκεκριμένα ιδρύματα θα πρέπει να υπόκεινται στους ίδιους κανονισμούς που κανονικά ισχύουν για τις εταιρίες κοινής ωφελείας.

Το δεύτερο πιθανό μεγάλο λάθος είναι να επιστρέψουμε στο παλαιό δόγμα που λέει ότι είναι καλύτερο να μαζεύουμε τα σπασμένα ύστερα από μια κρίση, παρά να λαμβάνουμε οποιαδήποτε προληπτικά μέτρα. Όμως, όσο πιο αποτελεσματικό φαίνεται το συμμάζεμα που γίνεται τώρα, τόσο πιο πιθανό είναι ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες θα βγάλουν αυτό ακριβώς το συμπέρασμα. Μπορούν να υποστηρίξουν ότι, αφού καταφέραμε να επιβιώσουμε έπειτα από τόσο μεγάλη κρίση, δεν χρειάζεται να υπάρξουν αλλαγές στο ορθόδοξο της πολιτικής.

Αυτό θα ήταν τεράστιο λάθος, όπως υποστηρίζει ο πρώην οικονομολόγος της Bank of International Settlements, κ. William White. Ο κ. White, ένας από τους ελάχιστους οικονομολόγους που προειδοποίησαν για την επερχόμενη κρίση, υποστηρίζει ότι η "μακροοικονομικά συνετή" προσέγγιση, που είναι πλέον αυξανόμενα αποδεκτή, δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στους κανονισμούς. Είναι σχεδόν αδύνατον τέτοιου είδους κανονισμοί να αντισταθμίσουν τα ισχυρά κίνητρα για τη δημιουργία πίστης που δίνει οι επεκτατική νομισματική πολιτική. Έτσι, σύμφωνα με τον κ. White, το προληπτικό σφίξιμο θα πρέπει να αντικαταστήσει την προληπτική χαλάρωση. Αν κοιτάξουμε τις δύο προηγούμενες δεκαετίες των ακόμα πιο απεγνωσμένων προσπαθειών να μαζευτούν τα σπασμένα των κρίσεων, η λογική λέει ότι αυτή η προσέγγιση θα είναι προφανής.

Το τρίτο μεγάλο λάθος είναι πιο άμεσο: να υποθέσουμε ότι ήδη βρισκόμαστε στον δρόμο υγιούς ανάκαμψης. Ο χρηματοοικονομικός πανικός έχει πράγματι τελειώσει, όπως θα έπρεπε, δεδομένου του μεγέθους των κρατικών εγγυήσεων. Οι οικονομικοί κίνδυνοι όμως δεν έχουν τελειώσει.

Η ανάκαμψη έχει πυροδοτηθεί από τη διάσωση του χρηματοοικονομικού συστήματος και από την έκτακτη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, ιδιαίτερα στις χώρες με τη μεγαλύτερη "μόχλευση" στον ιδιωτικό χώρο. Ο ιδιωτικός τομέας των χωρών αυτών είναι πιθανό να εξοικονομήσει περισσότερα χρήματα και να αποπληρώσει τα επόμενα χρόνια τα χρέη. Αυτό, με τη σειρά του, καθιστά αναγκαία τώρα μια αλλαγή στην ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στις οικονομίες που εξαρτώνται από τις εξαγωγές.

Ο κ. Blanchard, σε πρόσφατο άρθρο του, περιγράφει τη μετά την κρίση μακροοικονομική ατζέντα. Σύμφωνα με τον ίδιο, θα πρέπει να προχωρήσουμε σε "λεπτές ενέργειες αλλαγής ισορροπιών" -πρώτα όσον αφορά στις δαπάνες στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα και δεύτερο αναφορικά με τη ζήτηση στις χώρες ανά τον κόσμο. Αν δεν γίνουν και τα δύο, τότε η ανάκαμψη θα είναι χτισμένη σε σαθρό έδαφος.

Το να αφήσουμε τη Lehman να καταρρεύσει δεν ήταν το μεγαλύτερο λάθος μας. Το λάθος ήταν να αφήσουμε την οικονομία και το χρηματοοικονομικό σύστημα να γίνουν τόσο ευάλωτα. Επίσης, ο τελευταίος χρόνος δεν αποκατέστησε ούτε το χρηματοοικονομικό σύστημα, ούτε την κατάσταση της οικονομίας.

Αποφύγαμε τα χειρότερα. Αυτό είναι καλό. Δεν είναι όμως αρκετό.

© The Financial Times Limited 2009. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation