7+1 προγράμματα λιτότητας

Από την Ελλάδα έως τις ΗΠΑ τα προβλήματα υπερβολικών ελλειμμάτων και χρέους «μαστίζουν» τις κυβερνήσεις. Οι «F.T.» παρουσιάζουν τις περιπτώσεις οκτώ χωρών όπου η λιτότητα αποτελεί τη μοναδική επιλογή.

Δημοσιεύθηκε: 23 Ιουνίου 2010 - 11:09

FT Writers*

Πρόκειται για ένα κλαμπ στο οποίο πολύ λίγες χώρες αισθάνονται άνετα να είναι μέλη του: το κλαμπ των κατ’ εξακολούθηση παραβατών σε ό,τι αφορά τα επίπεδα του ελλείμματος. Έπειτα από μία δεκαετία καλών εποχών, οι πολιτικοί ανά την υφήλιο ξύπνησαν και κατανόησαν την αναγκαιότητα για μείωση δαπανών και αυξήσεις φόρων, προκειμένου να θέσουν σε ισορροπία τα δημοσιονομικά μεγέθη, τα οποία είχαν δεχθεί πλήγμα ύστερα από χρόνια υπερβολικών δαπανών αλλά και κρίσης.

Οι ανεπτυγμένες οικονομίες «εισήλθαν» στην κρίση που ξεκίνησε το 2007 με μέσο έλλειμμα προϋπολογισμού στο 1,1% του ΑΕΠ. Φέτος αυτό το μέγεθος έχει αυξηθεί στο 8,4% του ΑΕΠ καθώς τα φορολογικά έσοδα σημείωσαν κάθετη υποχώρηση, ενώ έπρεπε να σωθούν και οι τράπεζες. Το χρέος της γενικής κυβέρνησης αναμένεται ότι θα αυξηθεί από το 73% του ΑΕΠ που ήταν το 2007 για τις ανεπτυγμένες οικονομίες στο 110% του ΑΕΠ έως το 2015, βάσει στοιχείων του ΔΝΤ.

Ο επικεφαλής του ΔΝΤ κ. Dominique Strauss-Kahn τονίζει ότι η αύξηση του χρέους καθιστά αναγκαίο οι κυβερνήσεις να μειώσουν με ταχύτητα τον δανεισμό τους και τονίζει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό θα χρειαστεί «επώδυνα και πρωτόγνωρα» μέτρα. Όμως προσθέτει δεν υπάρχει εναλλακτική λύση καθώς «εάν αποτύχουν να το πράξουν θα υπάρξει χαλάρωση των μακροπρόθεσμων προοπτικών της διεθνούς οικονομίας».

Οι πολιτικοί φαίνεται ότι έχουν λάβει το μήνυμα. Σε όλον τον κόσμο -από τις ΗΠΑ έως την Ελλάδα- ανακοινώνονται προγράμματα για αύξηση των φορολογικών εσόδων και μείωση των δαπανών. Η Βρετανία, χθες, ήταν η τελευταία χώρα που ανακοίνωσε περικοπές. Προηγήθηκαν οι Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία, οι οποίες τις τελευταίες εβδομάδες είχαν, επίσης, ανακοινώσει μέτρα λιτότητας.

Έχουν, όμως, εμφανιστεί κάποιες διαφορές. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες, αρχικά, επικεντρώνονται περισσότερο στις μειώσεις δαπανών, ενώ οι αναπτυσσόμενες στις αυξήσεις φόρων. Κανείς δεν είναι σίγουρος για το ποια επίπτωση θα έχει αυτή η τακτική στην παγκόσμια ανάπτυξη, αλλά οι ΗΠΑ ανησυχούν αρκετά ώστε να θέσουν το όλο θέμα στην ατζέντα της συνόδου του G20 αυτό το σαββατοκύριακο.

Στο παρασκήνιο οι ΗΠΑ ασκούν πιέσεις σε χώρες με περισσότερο σταθερή δημοσιονομική κατάσταση, όπως η Γερμανία, ώστε να μη βιαστούν υπερβολικά. Καθώς προσπαθεί να μειώσει τον δανεισμό της η υφήλιος θα πρέπει να «εργαστεί στενά», όπως αρέσκεται να υποστηρίζει ο Βρετανός πρωθυπουργός κ. David Cameron.

- Ισπανία: Το «μεγάλο ψαλίδισμα»

Οι περικοπές εξαγριώνουν τα συνδικάτα.

Η αναβλητική στάση της Ισπανίας, η οποία καλούνταν να καθησυχάσει τις αγορές με δεδομένο το υψηλό έλλειμμα, την ανεργία στο 20% και το υψηλό χρέος του ιδιωτικού τομέα, αποδείχτηκε μη παραγωγική.

Ο πρωθυπουργός κ. Jose Luis Rodriguez Zapatero, αρνήθηκε να αναγνωρίσει την κρίση έως ότου οι ενδείξεις της σοβαρής οικονομικής υποχώρησης τον περικύκλωσαν. Η αρχική του αντίδραση, δηλαδή ένα πρόγραμμα με στόχους τη μείωση της ανεργίας και την ενίσχυση της κατανάλωσης, οδήγησε γρήγορα το έλλειμμα του δημόσιου τομέα στο 11,2% του ΑΕΠ και μάλιστα σε δύο χρόνια.

Φέτος, η σοσιαλιστική κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει τις αγορές ότι έχει τη δυνατότητα να μειώσει το έλλειμμα στο 3% του ΑΕΠ έως τα τέλη του 2013. Το πρώτο πρόγραμμα λιτότητας που ανακοίνωσε τον Ιανουάριο θεωρήθηκε ως ανεπαρκές, καθώς περιελάμβανε μόνο την αύξηση του ελάχιστου ορίου συνταξιοδότησης στα 67 από τα 65 έτη, την κατάργηση κάποιων φοροαπαλλαγών, τη μείωση των δαπανών και την περικοπή 6 δισ. ευρώ από δημόσια έργα. Επίσης «πάγωμα» των προσλήψεων στον δημόσιο τομέα. Παράλληλα, ανακοινώθηκε αύξηση του ΦΠΑ κατά 2%, η οποία θα εφαρμοστεί από τον ερχόμενο μήνα.

Όταν η ελληνική κρίση οδήγησε στη δημιουργία του ευρωπαϊκού προγράμματος βοήθειας, με τη συμμετοχή και του ΔΝΤ, η Ισπανία δέχτηκε πιέσεις, να μειώσει ακόμη περισσότερο τις δαπάνες της και να προωθήσει τις καθυστερημένες διαρθρωτικές αλλαγές.

Αντέδρασε με την ξαφνική ανακοίνωση της 12ης Μαΐου για μείωση κατά 5% των μισθών 2,8 εκατ. δημοσίων υπαλλήλων και για «πάγωμα» των αποδοχών τους για ένα έτος. Οι υπουργοί «είδαν» τους μισθούς τους να μειώνονται κατά 15%. Τα νέα μέτρα λιτότητας περιελάμβαναν «πάγωμα» των αυξήσεων στις συντάξεις, την κατάργηση του επιδόματος 2.500 ευρώ για τα παιδιά, τη μείωση κατά 600 εκατ. ευρώ της διεθνούς βοήθειας (που παρέχει η χώρα) και την προσπάθεια για αύξηση των αποταμιεύσεων στο σύστημα υγείας, κυρίως μέσω πιέσεων προς τους προμηθευτές φαρμάκων.

Το «μεγάλο ψαλίδι» εξαγρίωσε τα συνδικάτα, αλλά ευχαρίστησε τις Βρυξέλλες και καθησύχασε, για κάποιο διάστημα, τις αγορές.

- Βρετανία: Επιθετική λιτότητα

Η νέα κυβέρνηση προχωρά σε περικοπές.

Ο πρώτος προϋπολογισμός του υπουργού Οικονομίας κ. George Osborne αναμένονταν ότι θα ήταν επώδυνος. Η κρίση χρέους στην Ευρώπη έχει ενισχύσει τους φόβους ότι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της θα είναι το επόμενο θύμα.

Προκειμένου να «πληρώσει τους λογαριασμούς από την ανευθυνότητα του παρελθόντος» και να «προσφέρει ευημερία σε όλους» η κυβέρνηση συνασπισμού Συντηρητικών - Φιλελεύθερων Δημοκρατών ανακοίνωσε την πρόθεσή της να μειώσει τις δαπάνες κατά 30 δισ. στερλίνες ετησίως έως το 2014-15 προκειμένου η χώρα να επανέλθει σε ορθή δημοσιονομική πορεία.

Μεταξύ των μεγαλύτερων περικοπών είναι οι μειώσεις δαπανών των υπουργείων, σχεδόν κατά 25%. Εκτός των άλλων αυξάνεται ο ΦΠΑ στο 20% (από 17,5%) από τον επόμενο Ιανουάριο, κίνηση που προβλέπεται ότι θα φέρει 13 δισ. στερλίνες ετησίως έως το 2015 και ένας νέος φόρος συνολικού ύψους 2 δισ. στερλινών στις τράπεζες. Φόρος ανάλογου τύπου με αυτόν που έχουν ανακοινώσει η Γερμανία και η Γαλλία.

Την ίδια στιγμή αυξάνεται το αφορολόγητο, με αποτέλεσμα περί των 800.000 πολιτών να μην εντάσσονται στο «φορολογικό δίχτυ», ενώ ενισχύεται και ο φόρος εισοδήματος για τους πλούσιους. Οι φορολογικοί συντελεστές για επιχειρήσεις θα υποχωρήσουν σταδιακά. Το 2014 αναμένεται ότι η Βρετανία θα έχει τους χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές για επιχειρήσεις σε όλη τη δυτική Ευρώπη.

Ο κ. Osborne υποστήριξε ότι το έλλειμμα θα υποχωρήσει από το 10,1% του ΑΕΠ που είναι σήμερα (δηλαδή 149 δισ. στερλίνες) στο 1,1% του ΑΕΠ (δηλαδή 20 δισ. στερλίνες) έως το 2015-16.

- ΗΠΑ: Λιγότερη πίεση για περικοπές

Η πολυτέλεια να διαθέτεις δικό σου κυρίαρχο νόμισμα.

Η θέση του δολαρίου στο διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα σημαίνει ότι οι ΗΠΑ έχουν την πολυτέλεια να ακολουθήσουν τον δικό τους ρυθμό στην επιβολή σφιχτής δημοσιονομικής πολιτικής. Αν και οι ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερο έλλειμμα από την ευρωζώνη -σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ θα φτάσει στο 10,7% του ΑΕΠ φέτος- η ελληνική κρίση προκάλεσε «στροφή» (και όχι «αποστροφή») προς το δολάριο και τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα.

Το yield των 10ετών αμερικανικών ομολόγων έχει υποχωρήσει στο 3,3% από 4% που ήταν στις αρχές Απριλίου. Αποτέλεσμα η Ουάσινγκτον να αισθάνεται ελάχιστη πίεση από τις αγορές για να μειώσει το έλλειμμά της και λίγοι είναι οι οικονομολόγοι που περιμένουν ότι θα αλλάξει αυτή η κατάσταση όσο τα δημοσιονομικά των ΗΠΑ εμφανίζονται υγιέστερα σε σύγκριση με αυτά άλλων χωρών.

Αντίθετα από τους φόβους των αγορών ομολόγων στις ΗΠΑ διεξάγεται ένα δημόσιο debate σχετικά με τα ελλείμματα και εάν θα πρέπει να υπάρξουν υψηλότερες δαπάνες για στήριξη της οικονομίας. Ο κ. Steny Hoyer, επικεφαλής των Δημοκρατικών στη Βουλή των Αντιπροσώπων, έχει μιλήσει για «καταπόνηση περικοπών».

Η βασική προσπάθεια του κ. Obama για τον έλεγχο του ελλείμματος -στον προϋπολογισμό που δεν έχει ακόμη εγκριθεί από το Κογκρέσο- είναι το τριετές «πάγωμα» δαπανών, το οποίο, όμως, δεν αφορά στις αμυντικές δαπάνες αλλά και στην κοινωνική ασφάλιση. Την ίδια στιγμή οι Ρεπουμπλικάνοι «έχουν ορκιστεί» ότι δεν θα ψηφίσουν υπέρ αυξήσεων φόρων.

- Ελλάδα: Το πρόγραμμα στήριξης απέτρεψε τη χρεοκοπία

Το άσχημο πρόσωπο της προσαρμογής.

Εάν υπάρχει μία χώρα που «έδειξε» το άσχημο πρόσωπο της δημοσιονομικής προσαρμογής, αυτή είναι η Ελλάδα. Η σοσιαλιστική κυβέρνηση συναίνεσε σε ένα τριετές πρόγραμμα λιτότητας ύψους 30 δισ. ευρώ, ως αντάλλαγμα στη βοήθεια 110 δισ. ευρώ από την ευρωζώνη και το ΔΝΤ, προκειμένου να αποφύγει τη χρεοκοπία.

Πρόκειται για ένα «πακέτο μέτρων» με στόχο τη μείωση του ελλείμματος κατά 10% του ΑΕΠ έως το 2014, με περισσότερο από το 50% αυτής της μείωσης να πραγματοποιείται φέτος.

Το κοινωνικό κόστος είναι υψηλό. Οι δημόσιοι υπάλληλοι θα «δουν» τις αποδοχές τους να μειώνονται έως και 20% φέτος. Στον ιδιωτικό τομέα θα υπάρξει δραστική περικοπή των αποζημιώσεων απόλυσης. Η αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού συστήματος θα οδηγήσει σε αύξηση του ελάχιστου ορίου συνταξιοδότησης από τα 58 στα 65 χρόνια για άνδρες και γυναίκες και θα μειώσει τη μέση σύνταξη από το 90% των αποδοχών στο 70% του ανώτατου μισθού.

Προς το παρόν το πρόγραμμα φαίνεται να έχει αποτέλεσμα. Η Ελλάδα «πέρασε» από το πρώτο τεστ την περασμένη εβδομάδα, όταν παρατηρητές της Ε.Ε. και του ΔΝΤ τόνισαν ότι είναι συγκρατημένα αισιόδοξοι για την πρόοδο του προγράμματος λιτότητας.

Μείωση κατά 10% των δαπανών του προϋπολογισμού στο πεντάμηνο, μαζί με αύξηση κατά 6% των εσόδων από τον ΦΠΑ, υποδεικνύουν -κατά τους αξιωματούχους- ότι το πρόγραμμα λιτότητας βρίσκεται στον σωστό δρόμο. Η επίσημη ανεργία έφτασε στο 11,7% στο α΄ τρίμηνο, το υψηλότερο επίπεδο 10ετίας. Όμως η πραγματική ανεργία πιστεύεται ότι είναι πολύ υψηλότερη.

- Ιρλανδία: Διαφορετικές αντιδράσεις απ’ ότι στην Ελλάδα

Αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα.

Ακόμη και μετά τη μείωση των μισθών στον δημόσιο τομέα, των επιδομάτων για παιδιά αλλά και άλλων τύπου επιδομάτων, το έλλειμμά της Ιρλανδίας αναμένεται ότι θα φτάσει φέτος στο 11,6% του ΑΕΠ, δηλαδή τριπλάσιο από το όριο που έχει θέσει η Κομισιόν. Προβλέπεται ότι θα υποχωρήσει στο 3% του ΑΕΠ το 2014.

Οι αγορές αρχικά αντέδρασαν θετικά στο πρόγραμμα λιτότητας του Δουβλίνου, με τα spreads των ιρλανδικών ομολόγων να υποχωρούν. Όμως καθώς χειροτέρεψε η κρίση χρέους στην ευρωζώνη από τις αρχές του έτους, αυτά τα κέρδη σχεδόν εξανεμίστηκαν.

Η Ιρλανδία έχει διαχωρίσει τη θέση της από τις προβληματικές οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου. Επιπρόσθετα, κατόρθωσε να «περάσει» σκληρά μέτρα λιτότητας χωρίς αντιδράσεις ελληνικού Τύπου. Όπως άλλωστε είχε τονίσει το 2008 ο υπουργός Οικονομίας κ. Brian Lenihan «εάν ανακοίνωνες τέτοια μέτρα στη Γαλλία θα είχες επιθέσεις».

Το μεγαλύτερο μέρος της προσπάθειας έχει επιτευχθεί με προσαρμογή ύψους 12 δισ. ευρώ στη διετία -μέσω μειώσεων δαπανών και αυξήσεων φόρων- εκ των οποίων τα 4 δισ. ευρώ είναι φέτος. Πρόκειται για δημοσιονομική προσαρμογή «ισάξια» με το 5% του ΑΕΠ.

Το μεγαλύτερο μέρος των μέτρων έχει «πέσει» σε περικοπές στον δημόσιο τομέα και όχι στις αυξήσεις φόρων. Όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι -από τον πρωθυπουργό έως τους σκουπιδιάρηδες των δήμων- «είδαν» τους μισθούς τους να μειώνονται και τις εισφορές τους να αυξάνονται.

- Ισλανδία: Ταχύτητα και επιθετικότητα

Δύσκολες αλλά αναπόφευκτες επιλογές.

Αύξηση κατά 45% στα δίδακτρα των κολεγίων θα ήταν ένα πολύ πικρό χάπι για να το «καταπιούν» οι σπουδαστές σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. Όμως, τόση είναι η αύξηση που ζητούν τα κρατικά πανεπιστήμια της Ισλανδίας.

Πριν την πλήξει η κρίση του 2008, η Ισλανδία είχε την εικόνα μιας από τις πλέον ισότιμες και μορφωμένες κοινωνίες. Σήμερα, η υψηλή ποιότητας ζωής και ο άριστος (από πλευράς εξυπηρέτησης) δημόσιος τομέας τίθεται σε κίνδυνο καθώς καταβάλλεται προσπάθεια για μείωση του ελλείμματος το οποίο υπολογίζεται ότι θα φτάσει, φέτος, στο 9% του ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί άνω του 100% του ΑΕΠ από 56% του ΑΕΠ που ήταν πριν.

Αντιδρώντας, το Ρέικιαβικ, εφαρμόζει σκληρό πρόγραμμα λιτότητας υπό την παρακολούθηση του ΔΝΤ το οποίο έσωσε τη χώρα μετά την κατάρρευση του τραπεζικού της συστήματος.

«Είναι σκληρές αλλά αναπόφευκτες επιλογές», τονίζει ο υπουργός Οικονομίας κ. Steingrimur Sigfusson.

Συντάξεις, δαπάνες για το σύστημα υγείας, την παιδεία και επιδόματα ανεργίας έχουν μειωθεί. Οι φόροι έχουν αυξηθεί κάθετα.

Η ανεργία, στο 8% δεν είναι και τόσο υψηλή σε σύγκριση με άλλες χώρες. Η Ισλανδία έχει λάβει τα εύσημα από τις διεθνείς αρχές για το πρόγραμμα λιτότητας. Το ΔΝΤ υποστηρίζει ότι έως το 2014 ο προϋπολογισμός της θα είναι πλήρως ευθυγραμμισμένος.

- Ρουμανία: «Καταιγίδα» αντιδράσεων

Η λιτότητα προκαλεί έκρηξη.

Ακόμη και εάν η ρουμανική κυβέρνηση είχε αμφιβολίες για τη δημοτικότητα του προγράμματος λιτότητας, οι επιθετικές κινητοποιήσεις της περασμένης εβδομάδας την έπεισαν.

Το πρόγραμμα λιτότητας της χώρας είναι σκληρό: μείωση κατά 25% των μισθών του 1,4 εκατ. δημοσίων υπαλλήλων, απώλειες 200.000 θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα και μείωση κατά 15% συντάξεων και επιδομάτων ανεργίας.

Όμως, η κυβέρνηση τονίζει ότι χωρίς το πρόγραμμα λιτότητας το έλλειμμα θα ξεπεράσει το 9% του ΑΕΠ και το ΔΝΤ θα αποσύρει τη στήριξή του. Το 2008 η Ρουμανία έλαβε δάνειο 20 δισ. ευρώ από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ για να αντιμετωπίσει την κρίση.

Ο κ. Sebastian Vladescu, ο Ρουμάνος υπουργός Οικονομίας, τόνισε ότι «η κυβέρνηση θα μπορούσε να πει ψέματα για ένα εξάμηνο», όμως μετά δεν θα είχε χρήματα για συντάξεις και μισθούς.

Σε μία χώρα που δεν είναι συνηθισμένοι σε διαμαρτυρίες, οι επιθετικές κινητοποιήσεις της περασμένης εβδομάδας απείλησαν να «ρίξουν» την κυβέρνηση. Η σοσιαλιστική αντιπολίτευση χαρακτήρισε το πρόγραμμα λιτότητας ως «κοινωνική εθνοκάθαρση».

Παράλληλα, το Βουκουρέστι βρίσκεται και σε κόντρα με το ΔΝΤ καθώς δεν δέχθηκε τη συμβουλή του ταμείου για αύξηση των φόρων. Όπως υποστήριξε μία τέτοια κίνηση θα έπληττε την ανάπτυξη.

- Λιθουανία: «Μην καθυστερείτε τη δράση»

Ο πρωθυπουργός δίνει το παράδειγμα.

Όταν ο κ. Andirus Kubilius κάνει λόγο για την ανάγκη στήριξης από την κοινωνία του προγράμματος λιτότητας, μιλά έχοντας πικρή εμπειρία.

Ο πρωθυπουργός της Λιθουανίας έχει δεχθεί μείωση κατά 40% του μισθού του στο πλαίσιο των προσπαθειών της χώρας να μειώσει το έλλειμμά της στο 3% του ΑΕΠ έως το 2012 από 8% του ΑΕΠ που είναι σήμερα.

Αστειεύεται τονίζοντας ότι «συμφώνησε έπειτα από συζήτηση με τη σύζυγό του» να υπάρξει μείωση του μισθού του. «Είναι αναγκαίο να έχουμε μαζί μας τους κοινωνικούς εταίρους προκειμένου να υπάρξει συνεννόηση», τονίζει.

Η Λιθουανία ξεκίνησε πέρυσι την εφαρμογή μέτρων λιτότητας ισάξιων με το 8% του ΑΕΠ και συνεχίζει και φέτος. Έχει μειώσει τις δαπάνες, με περικοπή κατά 5% των συντάξεων και κατά μέσο όρο μείωση 10% στους μισθούς του Δημοσίου.

Ανάλογες κινήσεις έχει πραγματοποιήσει και η γειτονική Λετονία. Όμως η Λιθουανία το πράττει χωρίς να της το έχει υποδείξει το ΔΝΤ όπως συμβαίνει με τη Λετονία.

«Ήταν εύκολο να πείσουμε τους ανθρώπους για την ανάγκη μείωσης του ελλείμματος, όταν το πράττουν κι άλλες χώρες της Ευρώπης», τονίζει ο κ. Kubilius και προσθέτει «η συμβουλή μου προς τις άλλες χώρες είναι να προχωρήσουν όσο πιο σύντομα μπορούν στη δημοσιονομική τους προσαρμογή. Να μην περιμένουν τα πράγματα να χειροτερέψουν».

* Ρεπορτάζ των Chris Bryant (Βιέννη), Andrew Ward (Στοκχόλμη), Mark Mulligan (Μαδρίτη), John Murray Brown (Δουβλίνο), Kerin Hope (Αθήνα) και Robin Harding (Ουάσινγκτον). Το εισαγωγικό σημείωμα είναι του Chris Giles (Λονδίνο).

© The Financial Times Limited 2010. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation