Το τέλος του "Τσαβισμού"

Τι σηματοδοτεί για την πολιτική σκηνή της Λατινικής Αμερικής ο θάνατος του Κομαντάντε Τσάβες. Τι βλέπουν για την αγορά πετρελαίου και την τιμή του μαύρου χρυσού. Πώς αλλάζει το πολιτικό σκηνικό στην περιοχή.

Δημοσιεύθηκε: 6 Μαρτίου 2013 - 10:47

William Dobson και Nick Butler

Ο Ούγκο Τσάβες, που πέθανε σε ηλικία 58 ετών, ήταν ο πιο αμφιλεγόμενος και ιδεαλιστής ηγέτης στη Λατινική Αμερική τα τελευταία χρόνια. Η 14χρονη ηγεσία του στη Βενεζουέλα οδήγησε σε σημαντική ανάδειξη της αριστεράς στη Νότιο Αμερική. Όμως, η «σοσιαλιστική επανάσταση του 21ου αιώνα» ήταν ιδιαίτερα προσωποποιημένη και συνδεδεμένη με τον χαρισματικό λαϊκιστή. Έτσι, δεν είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί μετά τον θάνατό του, ούτε στη Βενεζουέλα ούτε στην ευρύτερη περιοχή.

Κι αυτό παρά την προθυμία των Βενεζουελάνων να του δώσουν και τέταρτη θητεία στην προεδρία της χώρας. Τον Οκτώβριο, ο Τσάβες επανεξελέγη. Το ποσοστό των ψήφων μειώθηκε στο 55%, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την προεκλογική του εκστρατεία ήταν τόσο άρρωστος που δεν κατάφερε να παρευρεθεί ούτε στην ορκωμοσία του τον Ιανουάριο. Ο θάνατός του αφήνει τους συμπατριώτες του χωρίς έναν ηγέτη ο οποίος, παρά τα ελαττώματά του, είχε την εμπιστοσύνη τους.

Ο Τσάβες γεννήθηκε στις 28 Ιουλίου 1954 από μία φτωχή οικογένεια με έξι παιδιά. Ο πατέρας του, δάσκαλος στο επάγγελμα, δεν είχε αρκετά χρήματα, έτσι η γιαγιά του, η πιστή καθολική Ρόζα, ανέλαβε να μεγαλώσει αυτόν και τον αδερφό του. Σε ηλικία 17 ετών πήγε στο Καράκας με το όνειρο να γίνει επαγγελματίας παίκτης του μπέιζμπολ. Τελικά, όμως, μπήκε στη στρατιωτική ακαδημία και 4 χρόνια αργότερα μονιμοποιήθηκε στον στρατό. Μελέτησε αρκετά και ανέπτυξε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις μεγάλες προσωπικότητες της Νοτίου Αμερικής, όπως ο Τσε Γκεβάρα και ο Σιμόν Μπολιβάρ, με τον οποίο είχε αναπτύξει τέτοια εμμονή που κάποιοι χαρακτήριζαν εκκεντρική και άλλοι μακάβρια. Λέγεται μάλιστα πως πίστευε ότι ήταν μετενσάρκωση του Μπολιβάρ και πως όταν έγινε πρόεδρος, ζήτησε στα υπουργικά συμβούλια να υπάρχει πάντα μία κενή καρέκλα για το φάντασμα εκείνου.

Σε ηλικία 23 ετών παντρεύτηκε τη Νάνσι Κολμενάρες, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, και συμμετείχε σε ένα μυστικό επαναστατικό κίνημα όπου συναντιόταν κρυφά με άλλες αριστερές ομάδες. Το 1992 προσπάθησε να αναρριχηθεί στην εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα, ελπίζοντας να κεφαλαιοποιήσει την ευρεία λαϊκή δυσαρέσκεια. Το πραξικόπημα απέτυχε, αλλά το τηλεοπτικό του μήνυμα τον έκανε ήρωα σε μία νύχτα. «Η επανάσταση προς το παρόν τελείωσε», είχε δηλώσει.

Του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε δύο χρόνια αργότερα. Άλλαξε τακτική και διεκδίκησε την εξουσία μέσω εκλογών. Με σήμα κατατεθέν τον κόκκινο μπερέ, ανέπτυξε το χάρισμα της ρητορικής και έκανε τον λαό να δένεται μαζί του. Ο αντικαπιταλιστικός του λόγος βρήκε απήχηση στους φτωχούς και στη μεσαία τάξη. Τον Δεκέμβριο του 1998 κατάφερε σαρωτική νίκη στις προεδρικές εκλογές με 56% των ψήφων. Με αυτόν τον θρίαμβο έληξε μία περίοδος 40 ετών κατά την οποία την εξουσία μοιράζονταν τα δύο μεγάλα κόμματα της χώρας.

Προχώρησε σε συνταγματικές αλλαγές, που ενίσχυσαν τις εκτελεστικές εξουσίες της κυβέρνησης. Αποξένωσε παλιούς εταίρους της χώρας και ανέπτυξε δεσμούς με το Ιράν, τη Λιβύη και τον Φιντέλ Κάστρο. Ενδεικτική ήταν η συμφωνία του με τον «κόκκινο» δήμαρχο του Λονδίνου Κεν Λίβινγκστον, τον οποίο στήριξε δίνοντας φθηνά καύσιμα για μερικά από τα λεωφορεία του Λονδίνου, ιδίως στις γραμμές που χρησιμοποιούν οι φτωχότεροι κάτοικοι της πόλης.

Όταν ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία, η τιμή του πετρελαίου ήταν στα 20 δολ./βαρέλι. Το 2006 είχε αγγίξει τα 60 δολ. και συνέχιζε να κινείται ανοδικά. Έτσι ο Τσάβες κατάφερε να χρηματοδοτήσει κοινωνικά προγράμματα και να αναπτύξει τη διπλωματία του πετρελαίου, επιδοτώντας κυβερνήσεις με την ίδια πολιτική. Όχι μόνο την Κούβα, αλλά επίσης τη Βολιβία και τη Νικαράγουα σε αντάλλαγμα την πολιτική τους στήριξη.

Ήταν το όνειρό του να ενώσει τη Λατινική Αμερική. Η προσέγγισή του, όμως, επέφερε τελικά μεγαλύτερο κατακερματισμό. Οι σχέσεις του με τη γειτονική Κολομβία επιδεινώθηκαν όταν η Μπογκοτά διαμαρτυρήθηκε ότι ο Τσάβες στήριξε αριστερούς αντάρτες. Φιλόδοξα σχέδια όπως το αναπτυξιακό ταμείο της Λατινικής Αμερικής απέτυχαν. Ο ενθουσιασμός για το «ροζ ρεύμα» των αριστερών ηγετών στη Λατινική Αμερική άρχισε να σβήνει όταν έγιναν εμφανή τα μειονεκτήματα και η αναποτελεσματικότητα αυτού του στατικού μοντέλου, ειδικότερα όταν έκανε κανείς τη σύγκριση με το πιο ρεαλιστικό μοντέλο σοσιαλδημοκρατίας του Βραζιλιάνου Λουίζ Ινάθιο Λούλα ντα Σίλβα.

Παράλληλα, η διακυβέρνηση του Τσάβες έγινε πιο αυταρχική. Υποβίβασε θεσμούς όπως το ανώτατο δικαστήριο, ο στρατός, το κοινοβούλιο και η κεντρική τράπεζα. Ενώ, όμως, συγκέντρωνε περισσότερη εξουσία, δεν κατάφερνε να ελέγξει τη βίαιη εγκληματικότητα, τον υψηλό πληθωρισμό και την κατάρρευση των δημοσίων υπηρεσιών.

Η κρατικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων της χώρας δυσχέρανε την κατάσταση. Η παγκόσμια κρίση του 2008 έπληξε περισσότερο τη Βενεζουέλα από άλλες χώρες της περιοχής.

Ο θάνατος του Τσάβες θα έχει μεγάλες συνέπειες για την ευρύτερη περιοχή και κυρίως για την κυβέρνηση της Κούβας. Πολλοί θεωρούν ότι το πλήγμα θα είναι μεγαλύτερο ακόμη και από τον ενδεχόμενο θάνατο του ίδιου του Φιντέλ Κάστρο. Οι σχέσεις των δύο χωρών είναι τόσο βαθιές που ο Τσάβες συχνά έκανε λόγο για μία χώρα, τη «Βενεκούβα». Δεν ήταν μόνο το πετρέλαιο που έδινε το Καράκας στην Κούβα και το οποίο η Αβάνα μεταπωλούσε για να αποκτήσει δημόσια έσοδα. Είναι και τα πολυάριθμα έργα που γίνονται από κοινού στις δύο χώρες και τα τεράστια κεφάλαια των άμεσων επενδύσεων.

Εκτός από την Κούβα, ο θάνατος του Τσάβες θα επιφέρει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις και σε άλλα απολυταρχικά καθεστώτα της ευρύτερης περιοχής. Χώρες όπως η Βολιβία, το Εκουαδόρ και η Νικαράγουα έχασαν τον πιο σημαντικό τους σύμμαχο, η Ρωσία έχασε έναν από τους μεγαλύτερους αγοραστές όπλων, το Ιράν δεν θα έχει πλέον σημαντικό εταίρο στην αντιαμερικανική της διπλωματία, ενώ η Κίνα θα πρέπει να αντικαταστήσει τις εισαγωγές πετρελαίου από τη Βενεζουέλα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Πεκίνο στήριξε τις προεκλογικές εκστρατείες του Τσάβεζ - πολλές φορές ακόμη και με εκπτωτικά κουπόνια για πλυντήρια ρούχων και φούρνους μικροκυμάτων κινεζικής κατασκευής.

Για τους Βενεζουελάνους η εξωτερική πολιτική του Κομαντάντε δεν είχε ιδιαίτερη σημασία. Τον ψήφιζαν για τις εγχώριες πρωτοβουλίες του και λόγω των αλλεπάλληλων λαϊκιστικών έργων του.

Πόσο επηρεάζεται η αγορά πετρελαίου

Ο θάνατος του Ούγκο Τσάβες και η προοπτική αλλαγής καθεστώτος στη Βενεζουέλα δεν θα προκαλέσουν τίποτα παραπάνω από μία στιγμιαία αναταραχή στην αγορά πετρελαίου. Η κατάσταση έχει αλλάξει αξιοσημείωτα τα τελευταία λίγα χρόνια. Παλαιότερα, οι εξελίξεις στο Καράκας θα επέφεραν αποσταθεροποίηση των τιμών ενέργειας ανά τον κόσμο.

Στην πραγματικότητα, ο Τσάβες ελαχιστοποίησε τον δυναμικό ρόλο της Βενεζουέλας στον διεθνή ενεργειακό χώρο υπονομεύοντας το στάτους της κρατικής εταιρείας PDVSA και αποκλείοντας μεγάλες διεθνείς επενδύσεις από τη χώρα. Η παραγωγή και οι εξαγωγές της Βενεζουέλας βρίσκονται σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα από τη δυναμική της.

Θα χρειαστεί καιρός για να ανακτηθεί η παλιά αίγλη της. Οι περισσότεροι από τους Βενεζουελάνους που έχουν τις ικανότητες να στηρίξουν τη συγκεκριμένη εταιρεία, αλλά και τη χώρα τους, ζουν τώρα άνετα στο Λονδίνο ή στη Νέα Υόρκη. Θα πρέπει να πειστούν με ατράνταχτα επιχειρήματα για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Οι επενδυτές της πετρελαϊκής βιομηχανίας μπορεί να κατακλύσουν το αεροδρόμιο του Καράκας με τα ιδιωτικά τους τζετ, αλλά ουδείς γνωρίζει τους όρους με τους οποίους θα μπορούσε να τους επιτραπεί να επιστρέψουν στη χώρα. Και αυτό θα χρειαστεί χρόνο.

Εν τω μεταξύ, οποιαδήποτε νέα κυβέρνηση θα αναζητά απεγνωσμένα έσοδα και θα ελπίζει στη διατήρηση των τιμών ενέργειας στα υψηλότερα δυνατά επίπεδα. Η Βενεζουέλα, όμως, δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να διαμορφώνει τις τιμές του πετρελαίου. Θα πρέπει να δεχθεί όποια τιμή ορίζει η αγορά για το πετρέλαιο και αυτό σημαίνει ότι εξαρτάται από τη Σαουδική Αραβία και την ικανότητά της να διατηρήσει την πειθαρχία στον ΟΠΕΚ.

Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, τα γεγονότα στη Βενεζουέλα μπορεί να ασκήσουν πτωτικές πιέσεις στην τιμή του πετρελαίου. Όποια κυβέρνηση κι αν αναλάβει τα ηνία, το πιθανότερο είναι ότι θα προσπαθήσει να αυξήσει την παραγωγή και να ενθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις. Οι πόροι της χώρας είναι τεράστιοι και οι Βενεζουελάνοι θα κινηθούν πέρα από τη ρητορική του Τσάβες, που τους επηρέαζε τα τελευταία χρόνια. Μπορεί να θελήσουν μεγαλύτερες επενδύσεις, μία επαγγελματική κρατική πετρελαϊκή εταιρεία και ένα νέο άνοιγμα στη διεθνή αγορά. Θα χρειαστεί χρόνος για να γίνει κάτι τέτοιο, όμως οποιαδήποτε ουσιαστική αύξηση στην παραγωγή και στις εξαγωγές θα αυξήσει τις πιέσεις στους κόλπους του ΟΠΕΚ, ενώ παράλληλα ενισχύεται και η ιρακινή παραγωγή μαύρου χρυσού. Η ανάπτυξη της παγκόσμιας ζήτησης δεν αρκεί για να απορροφήσει όλη την παραγωγή που είναι διαθέσιμη.

Όπως πάντα, έτσι και τώρα τους κανόνες του παιχνιδιού θα τους καθορίσει η Σαουδική Αραβία. Τους τελευταίους μήνες, το Ριάντ δείχνει να επιδιώκει αύξηση της μέσης τιμής του πετρελαίου στα 110 δολ./βαρέλι, ίσως λόγω των αυξημένων αναγκών του για έσοδα. Δεδομένου όμως ότι η παραγωγή πετρελαίου σημειώνει άνοδο σε άλλες χώρες, γίνεται δυσκολότερο να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.

Την τελευταία δεκαετία, ο Ούγκο Τσάβες κράτησε την παραγωγή της Βενεζουέλας και τις εξαγωγές σε χαμηλά επίπεδα και τις τιμές σε υψηλά. Με τον θάνατό του δεν υπάρχει καμία εξασφάλιση ότι αυτή η πολιτική θα διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

© The Financial Times Limited 2013. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation