Η επιβράδυνση απειλεί τη μεσαία τάξη

Ο Muljokio, ο 27χρονος καθαριστής που εργάζεται σε έναν από τους εντυπωσιακούς πύργους γραφείων στην Τζακάρτα, έχει όλα τα χαρακτηριστικά του νεοεισερχόμενου στη μεσαία τάξη. Έχει μοτοσικλέτα, μοστράρει ένα smartphone της Sony και έχει ένα φουτουριστικό ρολόι που μοιάζει με τηλέφωνο στο χέρι του, το οποίο χρησιμοποιεί για να στέλνει μηνύματα στους φίλους του εν ώρα εργασίας.

Ζει πολύ καλύτερα από τότε που μεγάλωνε σε μια φτωχή αγροτική οικογένεια στο νότιο τμήμα της Σουμάτρας. Όπως εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι ανά τον κόσμο τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ο Muljokio βγήκε από τη φτώχεια και είναι τώρα περήφανο μέλος της αναδυόμενης αστικής μεσαίας τάξης στης Ασία.

Με μία πιο προσεκτική ματιά όμως στα οικονομικά του -και στις φιλοδοξίες του- θα δει κανείς ότι η θέση του στη μεσαία τάξη είναι πολύ πιο ευάλωτη από ό,τι δείχνει.

Ο Muljokio αμείβεται με τον βασικό μισθό της Ινδονησίας, που σημαίνει ότι ζει με περίπου 7 δολ. την ημέρα. Σχεδόν τα μισά αυτά δαπανώνται για φαγητό και για να πληρώσει το δωμάτιο που μοιράζεται με τον αδερφό του σε ένα μικρό οικοτροφείο. Εάν αφαιρεθούν τα καύσιμα και τα έξοδα συντήρησης της μοτοσικλέτας, του μένει περίπου 1,5 δολ. την ημέρα - για να καλύψει άλλες καταναλωτικές δαπάνες, να στείλει χρήματα στην οικογένειά του στη Σουμάτρα ή να αποταμιεύσει για τον πολυπόθητο γάμο του.

Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν ότι ο Muljokio φοβάται για το μέλλον του. Ανησυχεί για το τι θα κάνει εάν βρεθεί αντιμέτωπος με μία έκτακτη ιατρική ανάγκη στην οικογένειά του και για το εάν φτάνουν τα εισοδήματά του για να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια. Η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης, όμως, ορίζει ότι στη μεσαία τάξη εντάσσονται όσοι έχουν αποδοχές 2 - 20 δολ. ημερησίως, Βάσει αυτού του ορισμού, ο Muljokio έχει μία μάλλον καλή θέση. Κι όμως, δεν νιώθει έτσι. «Δεν νιώθω ασφαλής», δηλώνει.  

Η περίπτωση αυτού του νέου από την Ινδονησία δείχνει το πρόβλημα που έρχεται στο προσκήνιο καθώς επιβραδύνονται οι αναδυόμενες οικονομίες. Παρά τα μεγάλα λόγια για τη νέα μεσαία τάξη, ο Muljokio πρακτικά ανήκει στην ευάλωτη μεσαία τάξη του κόσμου: εκεί όπου περίπου 3 δισ. άνθρωποι στον αναπτυσσόμενο κόσμο επιβιώνουν με 2 - 10 δολ. ημερησίως, ώστε να ξεπερνούν τη γραμμή της φτώχειας, αλλά και πάλι να παλεύουν για να πετύχουν οικονομική σταθερότητα, η οποία θεωρητικά είναι το βασικό γνώρισμα της μεσαίας τάξης.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο κόσμος είναι λιγότερο φτωχός από ό,τι ήταν στις δεκαετίες της ταχείας ανάπτυξης, που δημιούργησαν εκατομμύρια καταναλωτές στις αναδυόμενες χώρες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, τη δεκαετία του 1990, εκτιμάται ότι 1,9 δισ. άνθρωποι -ή σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού- επιβίωναν με λιγότερο από 1,25 δολ. την ημέρα. Το 2010, αυτό το νούμερο είχε μειωθεί στο 1,2 δισ., δηλαδή λιγότερο από το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού.

Στα 25 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, όσοι κέρδιζαν 2 - 10 δολ ημερησίως ήταν οι πιο ευνοημένοι από την παγκοσμιοποίηση. Ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς, ένας από τους ειδικούς παγκοσμίως για θέματα ανισότητας, γράφει πως οι ανεπτυγμένες χώρες μπορεί να έχουν εμπλακεί σε μία συζήτηση για την ενίσχυση της ανισότητας, αλλά η ταχεία οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα και σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες έχει κάνει τον κόσμο πιο ισότιμο.

Στην Κίνα, την Ινδία και την υποσαχάρεια Αφρική, η ταχεία οικονομική επέκταση συνέβαλε στη δημιουργία μιας μεγάλης τάξης καταναλωτών, προσελκύοντας το ενδιαφέρον πολυεθνικών εταιριών. Αυτοί οι καταναλωτές αγοράζουν τώρα προϊόντα -όπως κινητά τηλέφωνα, μπίρα, σνακ και πολλά οικιακά προϊόντα- που ήταν αδιανόητα πριν από κάποια χρόνια.

Για να θέσουμε το θέμα σε παγκόσμια κλίμακα, ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται σταθερά στη μεσαία τάξη παραμένει μικρός, αλλά η ευάλωτη μεσαία τάξη έχει διευρυνθεί σημαντικά.

Ανάλυση των Financial Times σε στοιχεία 30 και πλέον ετών της Παγκόσμιας Τράπεζας για 122 χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου απεικονίζει αυτήν την αλλαγή. Καθώς η φτώχεια μειώνεται, ο αριθμός των ανθρώπων που συγκεντρώνονται σε μία στενή ζώνη πάνω από το όριο αυτής αυξάνεται. Όμως, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν πέρα από αυτό το όριο είναι συγκριτικά πολύ μικρός. Το αποτέλεσμα είναι πως 4 στους 10 ανθρώπους παγκοσμίως ζουν σε αυτήν την εύθραυστη μεσαία ζώνη.  

«Μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας ζει σε αυτήν την ομάδα», εξηγεί ο Homi Kharas, του Brookings Institute, ο οποίος εξηγεί ότι το στάτους της μεσαίας τάξης πρακτικά δημιουργείται με εισοδήματα άνω των 10 δολ. ημερησίως. «Είναι μεγαλύτερη ομάδα από τη μεσαία τάξη. Είναι μεγαλύτερη ομάδα από τους πλούσιους. Είναι μεγαλύτερη ομάδα από τους φτωχούς. Στόχος θα πρέπει να είναι να μετακινηθούν αυτοί οι άνθρωποι στη μεσαία τάξη», δηλώνει.

Το 2010, το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού -2,8 δισ. άνθρωποι- ζούσε με 2 - 10 δολ. την ημέρα. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, υπήρχαν 2,4 δισ. άνθρωποι που ζούσαν με λιγότερο από 2 δολ. την ημέρα και μόλις 662 εκατ. είχαν εισοδήματα μεγαλύτερα από 10 δολ. την ημέρα, σύμφωνα με την ανάλυση των F.T.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν μία αξιοσημείωτη στροφή. Το 1981, το 58% του πληθυσμού ζούσε με λιγότερο από 2 δολ. την ημέρα. Μόλις το 20% του πληθυσμού -930 εκατ. άνθρωποι- είχαν εισοδήματα 2 - 10 δολ. ημερησίως.

Αποδεικνύεται, όμως, πολύ πιο δύσκολο να προχωρήσουμε παραπέρα, τώρα που η αναπτυξιακή έκρηξη στις αναδυόμενες αγορές -η οποία ήταν το βασικό χαρακτηριστικό των τελευταίων 30 ετών- φαίνεται πως πλησιάζει στο τέλος. Καθώς επιβραδύνεται η ανάπτυξη, η άνοδος μιας μεσαίας τάξης στις αναδυόμενες αγορές μπορεί να μοιάζει αναπόφευκτη. Σύμφωνα με έκθεση που παρουσιάστηκε την προηγούμενη εβδομάδα, οικονομικοί αναλυτές της Παγκόσμιας Τράπεζας προειδοποιούν ότι «η ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων χωρών μπορεί να είναι κατά 2% - 2,25% χαμηλότερη από ό,τι ήταν πριν από την κρίση».

Σύμφωνα με τον Kaushik Basu, επικεφαλής ανάλυσης της Παγκόσμιας Τράπεζας, ακόμη κι αν οι αναπτυσσόμενες χώρες πετύχουν ανάπτυξη άνω του μέσου όρου της τελευταίας 20ετίας, είναι μάλλον απίθανο να επιτευχθεί ο στόχος της Τράπεζας για εξάλειψη της φτώχειας μέχρι το 2030.

Πιο ανησυχητικό ακόμη είναι το γεγονός ότι μία παρατεταμένη περίοδος χαμηλής ανάπτυξης θα μπορούσε να εκμηδενίσει την πρόοδο των προηγούμενων δεκαετιών. Πόσο πιθανό είναι όσοι βγήκαν από τη φτώχεια να βυθιστούν και πάλι σε αυτήν;

«Αυτό είναι ένα πολύ καλό ερώτημα» δηλώνει ο κ. Basu και συμπληρώνει: «Νομίζω ότι ακόμη είναι πολύ ευάλωτοι».

Με τις επιτυχίες των τελευταίων δεκαετιών δημιουργήθηκε η εκτίμηση ότι η μάχη κατά της φτώχειας είναι μονόδρομος, ότι ο κόσμος ανεβαίνει μόνο τη σκάλα της οικονομικής επιτυχίας και σπάνια την κατεβαίνει. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες όμως, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που βρίσκονται στα όρια της γραμμής της φτώχειας. Τα εισοδήματα στην αγροτική Ινδία κινδυνεύουν από μία κακή σοδειά. Κατά συνέπεια, σε αυτήν την περίπτωση, η πορεία εκτός φτώχειας εξαρτάται από τους μουσώνες. Στην Ινδονησία, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, κάθε χρόνο το 55% των φτωχών της χώρας, μόλις τον προηγούμενο χρόνο, είχε εισοδήματα πάνω από το όριο της φτώχειας.

Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η βελτίωση των δικτύων κοινωνικής ασφάλειας σε ορισμένες χώρες όπως η Βραζιλία εξασφαλίζει πως όσοι βγουν από τη φτώχεια είναι λιγότερο πιθανό να επιστρέψουν στην κατάσταση που ίσχυε προ δεκαετίας. Κι αυτά τα δίχτυα προστασίας όμως έχουν μεγάλες τρύπες.

Η διψήφια συρρίκνωση της οικονομίας στην Ινδονησία το 1998 εν μέσω ασιατικής χρηματοοικονομικής κρίσης και το τέλος της 34ετούς κυριαρχίας του Σουχάρτο έστειλε εκατομμύρια ανθρώπους πίσω στη φτώχεια. Η ισχυρή ανάπτυξη των τελευταίων ετών έφερε την Ινδονησία σε καλύτερη πορεία. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού όμως παραμένει ευάλωτο. Το 2010, 111 εκατομμύρια άνθρωποι από τα 240 εκατ. του πληθυσμού της χώρας ζούσαν με λιγότερο από 2 δολ. την ημέρα. Επιπλέον 125 εκατ. άνθρωποι ζούσαν με 2 - 10 δολ. την ημέρα.

Ενώ ελάχιστοι μεγιστάνες ελέγχουν τον μεγαλύτερο πλούτο της χώρας, το 99% των επιχειρήσεων στην Ινδονησία είναι μικρομεσαίες μονάδες. Πολλοί από τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από αυτές τις επιχειρήσεις είναι ευάλωτοι σε οικονομικά σοκ.

Ο Rasyad Parinduri οικονομολόγος του Nottingham Business School χαρακτηρίζει τους πλανόδιους πωλητές και τους ιδιοκτήτες μικρών οικογενειακών καταστημάτων που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας της χώρας «επιχειρηματίες επιβίωσης». Σε πρόσφατη έρευνά του, καταλήγει ότι ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας μειώνει τα περιουσιακά τους στοιχεία κατά 30%.

Το μέγεθος αυτής της ευάλωτης μεσαίας τάξης είναι πλέον πολύ μεγάλο για να αγνοηθεί. Έτσι, τα μέλη αυτής της τάξης καθοδηγούν τις εξελίξεις στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Σε μεγάλες δημοκρατίες όπως η Ινδία κι η Ινδονησία -και οι δύο χώρες βρίσκονται εν μέσω σημαντικών εκλογικών αναμετρήσεων- οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι ψηφοφόροι έλκονται από ψηφοφόρους που υπόσχονται καλή διακυβέρνηση, μεταρρυθμίσεις και ένα καλύτερο οικονομικό μέλλον. Στη Βραζιλία, η οποία αντιμετωπίζει τον κίνδυνο παρατεταμένης περιόδου με χαμηλή ανάπτυξη και αυξημένο πληθωρισμό, η ευάλωτη μεσαία τάξη γίνεται όλο και πιο ανήσυχη, εξέλιξη που έγινε εμφανής με τις ταραχές το προηγούμενο καλοκαίρι, οι οποίες ξεκίνησαν με έναν παροξυσμό για τα δημόσια μέσα μεταφοράς.

Οι ηγέτες της Κίνας βρίσκονται αντιμέτωποι με μία υπαρξιακή πρόκληση καθώς προσπαθούν να διατηρήσουν ικανοποιημένη τη δική τους ευάλωτη μεσαία τάξη, ενώ προσπαθούν να εξισορροπήσουν την οικονομία. Οι πρόσφατες ανακοινώσεις από το Πεκίνο επικεντρώνονται στην παροχή στέγης, στις άδειες παραμονής και στις καλύτερες υποδομές μεταφορών για τους μετανάστες εργάτες οι οποίοι, ενώ ευνοήθηκαν από την εκρηκτική ανάπτυξη της Κίνας, πιέζονται παράλληλα από την άνοδο των τιμών και την έλλειψη πρόσβασης στο σύστημα υγείας και παιδείας.

Ο κ. Basu παραμένει αισιόδοξος ότι τελικά οι αναπτυσσόμενες χώρες θα επιστρέψουν στο πρόσφατο μοντέλο ανάπτυξης. Ανησυχεί όμως, επίσης για τους κινδύνους που μπορεί να σβήσουν την πρόοδο των τελευταίων ετών. Η επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας, οι νέες τεχνολογίες όπως τα ρομπότ και η τρισδιάστατη εκτύπωση και ένας κόσμος όπου οι μισθοί αντιστοιχούν σε μειωμένο ποσοστό του ΑΕΠ είναι οι βασικές προκλήσεις.

Ο ίδιος δηλώνει ότι ο κόσμος βρίσκεται σε σημείο καμπής κι αυτό ίσως δεν έχει γίνει ευρέως αντιληπτό. «Νομίζω ότι αυτή είναι μία πολύ σημαντική στιγμή για την παγκόσμια οικονομική ιστορία» δηλώνει και καταλήγει: «Είναι όμως, μία πολύ παράξενη στιγμή επειδή οι μεγαλύτερες δομικές προκλήσεις δεν είναι κι οι πιο ορατές».

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation