Τα αρνητικά επιτόκια δεν είναι "κατάρα"

Η Riksbank κατόρθωσε να καταρρίψει τον μύθο που απαγορεύει τα αρνητικά επιτόκια. Χρειαζόταν μία "μικρή" τράπεζα για να δείξει τον δρόμο. Όμως οι υπόλοιπες θα έχουν τα κότσια να την ακολουθήσουν;

Δημοσιεύθηκε: 1 Σεπτεμβρίου 2009 - 07:54

Wolfgang Munchau

Τα αρνητικά επιτόκια και η αποφυγή τους είναι ένας από τους μεγαλύτερους μύθους στην ιστορία της νομισματικής πολιτικής. Βάσει αυτού, το βασικό επιτόκιο δεν μπορεί να πέσει χαμηλότερα από το 0%, καθώς θα οδηγήσει σε καταχώνιασμα των χρημάτων από τους καταναλωτές. Γενιές και γενιές κεντρικών τραπεζιτών έχουν διδαχτεί ότι επιτόκια κάτω από το 0% δημιουργούν ένα περιβάλλον στο οποίο επικρατούν πολικές θερμοκρασίες.

Η σουηδική Riksbank την περασμένη εβδομάδα ανέλαβε το ρίσκο να ρίξει τα επιτόκιά της χαμηλότερα από το 0%. Η κίνησή της θέτει δύο βασικά ερωτήματα: Πρέπει να προχωρήσουμε σε τέτοιες κινήσεις; Μπορούμε να προχωρήσουμε σε τέτοιες κινήσεις; Η απάντηση και στα δύο είναι ναι.

Μπορούμε να το πράξουμε καθώς τα πραγματικά επιτόκια σπάνια ακολουθούν τις εκτιμήσεις των κεντρικών τραπεζών για τον πληθωρισμό ή των στόχων που αυτές έχουν θέσει για τις τιμές. Άλλωστε, ο πληθωρισμός θα παραμείνει χαμηλότερα από τους στόχους που έχουν θέσει οι κεντρικές τράπεζες για μεγάλο διάστημα. Ο λόγος για τον οποίο τα επιτόκια βρίσκονται τόσο ψηλά αφορά στην παγίδα στην οποία έχουν εγκλωβιστεί οι κεντρικοί τραπεζίτες.

Ας έρθουμε στο δεύτερο ερώτημα: μπορεί να υπάρξουν επιτόκια κάτω από το 0%, υπό τον φόβο της αποθησαύρισης από τους επενδυτές;

Πρώτον, οι μοντέρνες κεντρικές τράπεζες διαθέτουν περισσότερα από ένα βασικά επιτόκια. Η Riksbank δεν μείωσε όλα τα επιτόκιά της χαμηλότερα από το 0%, αλλά μόνο αυτό διατραπεζικού δανεισμού. Δηλαδή το επιτόκιο το οποίο "πληρώνει" στις τράπεζες που καταθέτουν σε αυτήν κεφάλαια. Βασική ιδέα πίσω από την κίνησή της είναι οι τράπεζες να μην αφήνουν τα κεφάλαιά τους να... κοιμούνται στα ταμεία της Riksbank, αλλά να προχωρούν σε νέες χορηγήσεις.

Ουσιαστικά η Riksbank προχώρησε σε αυτήν την κίνηση για να υπηρετήσει έναν συγκεκριμένο σκοπό.

Δεύτερον, ακόμη και εάν δεχτούμε ότι πρέπει να υπάρχει ένα κατώτατο όριο στα επιτόκια, αυτό δεν θα πρέπει να είναι κατ’ ανάγκη το 0%. Το παραδοσιακό επιχείρημα υποστηρίζει ότι με μηδενικά ή με ακόμα χαμηλότερα επιτόκια ο κόσμος θα αποσύρει τις αποταμιεύσεις του. Όμως εάν το πράξει, θα πρέπει να βρει και κάπου να τις τοποθετήσει, έστω και προς φύλαξη. Αυτό κοστίζει.

Όπως μου εκμυστηρεύτηκε κάποτε κεντρικός τραπεζίτης από τις ΗΠΑ, το κόστος φύλαξης κεφαλαίων φτάνει κοντά στο 1% - 2% της συνολικής αξίας των μετρητών που τοποθετεί προς φύλαξη κάποιος. Ως εκ τούτου επιτόκια στο -1% ή στο -2%, δεν θα οδηγήσουν σε απόσυρση των καταθέσεων. Με αυτά τα επιτόκια τόσο οι τράπεζες όσο και οι καταναλωτές θα προτιμήσουν να διατηρήσουν τις καταθέσεις τους, παρά να μπουν στον κόπο να βάλουν τα λεφτά κάτω από το στρώμα ή να αναζητήσουν νέες μεθόδους τοποθέτησής τους.

Τρίτον, οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να αναπτύξουν πολιτική που θα ανακόψει τη διάθεση για απόσυρση καταθέσεων. Μία ακραία πιθανότητα είναι ακόμη και η επιβολή μιας "στάμπας επιβολής φόρου". Βέβαια στην τρέχουσα περίοδο κάτι τόσο ακραίο δεν είναι απαραίτητο, καθώς η οικονομική κατάσταση δεν στηρίζει υπερβολικά αρνητικά επιτόκια. Όμως είναι καλό να γνωρίζουμε πως υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν, όταν αυτό κριθεί απαραίτητο.

Με δεδομένα τα παραπάνω, γιατί οι κεντρικές τράπεζες αποφεύγουν τόσο πολύ επιτόκια χαμηλότερα του 0%; Υπάρχουν αρκετές εξηγήσεις. Πρώτον το γεγονός ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες είναι εκ φύσεων αντίθετοι στην ανάληψη ρίσκου και δεν επιθυμούν να ακολουθήσουν έναν δρόμο που κανείς πριν από αυτούς δεν έχει εξερευνήσει.

Χρειάζεται μία μικρή κεντρική τράπεζα, όπως η Riksbank να κάνει το πρώτο βήμα. Επιπρόσθετα –και αυτό δεν είναι τυχαίο- αντιπρόεδρος της Riksbank είναι ο κ. Lars Svensson, που ήταν υπέρμαχος της μείωσης, ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων οικονομολόγων για θέματα νομισματικής πολιτικής παγκοσμίως.

Οι ακαδημαϊκοί ανησυχούν λιγότερο για τα αρνητικά επιτόκια σε σύγκριση με τους «πρακτικούς», οι οποίοι με τη σειρά τους θεωρούν ότι υπάρχουν και τεχνικά προβλήματα στην λήψη μίας τέτοιας απόφασης. Υποστηρίζουν ότι πιθανώς οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές να μην μπορούν να χειριστούν τα αρνητικά επιτόκια.

Υπάρχουν και κάποιοι κεντρικοί τραπεζίτες που υποστηρίζουν ότι τα αρνητικά επιτόκια θα «ισοπέδωναν» την δραστηριότητα στις αγορές χρήματος. Αν και αυτό μπορεί να αποδειχθεί αληθινό, προκαλεί κατάπληξη το γεγονός ότι κάποιοι τραπεζίτες προτιμούν να σκέφτονται το «καλό» των διαχειριστών κεφαλαίων και των πελατών τους εις βάρος του συνολικού «καλού». Πρόκειται για ένα επιχείρημα το οποίο μάλλον χρησιμοποιούν οι κεντρικοί τραπεζίτες που έχουν μετατραπεί σε μέλη του «lobby» του χρηματοοικονομικού κλάδου.

Ένα τρίτο επιχείρημα υποστηρίζει ότι μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια θα στρέψουν τους επενδυτές σε περισσότερο ριψοκίνδυνες τοποθετήσεις, καθώς γνωρίζουν ότι αυτού του είδους οι πολιτικές θα «διαγραφούν» μόλις η οικονομία ανακάμψει. Πρόκειται για ένα επιχείρημα που χρησιμοποιούν όσοι δεν ακολουθούν επιθετική (activist) νομισματική πολιτική, κάτι που συμβαίνει στην ηπειρωτική Ευρώπη. Όμως εάν η μη επιθετική νομισματική πολιτική οδηγεί σε έντονες αυξομειώσεις του πληθωρισμού, τότε και αυτή με τη σειρά της αποτελεί κίνδυνο και άδικη τακτική.

Υπάρχει, πάντως, κάτι που πρέπει να συμβαίνει προκειμένου μία απόφαση όπως αυτή της Riksbank να είναι επιτυχημένη και αξιόπιστη: οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να λειτουργούν με γνώμονα τη συμμετρία.

Όταν η οικονομία ανακάμψει και ο πληθωρισμός ενισχυθεί, οι κεντρικές τράπεζες οφείλουν να προχωρήσουν σε αύξηση των επιτοκίων και μάλιστα με τον ίδιο επιθετικό τρόπο που μείωναν τα επιτόκια λόγω της κρίσης. Εάν πιστεύεις ότι τα επιτόκια θα πρέπει να είναι σήμερα αρνητικά, τότε θα πρέπει να αποδεχθείς ότι θα πρέπει και να αυξηθούν όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες.

Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στην Riksbank ότι θα ακολουθήσει αυτήν την λογική. Δυστυχώς δεν μπορώ να πω το ίδιο και για τις υπόλοιπες τράπεζες, καθώς δεν νομίζω ότι έχουν τα…κότσια.

© The Financial Times Limited 2009. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation