Πριν από κάποιο καιρό, είχα μια συζήτηση με ένα εξέχον μέλος της συριακής αντιπολίτευσης. Ενδεχομένως, του είχα πει με δισταγμό, η άνοδος του ισλαμικού εξτρεμισμού στη Συρία να σημαίνει ότι το καθεστώς του Άσαντ αποτελεί πλέον το μικρότερο κακό.
Η απάντηση που έλαβα ήταν ξεκάθαρη: «Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από τον Άσαντ. Είναι το απόλυτο κακό».
Είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τη θέση αυτή. Οι περισσότεροι από τους 220.000 ανθρώπους που υπολογίζεται ότι έχουν πεθάνει στον πόλεμο της Συρίας είναι θύματα του καθεστώτος του Άσαντ. Τα εκατομμύρια των προσφύγων έξω από τη χώρα έχουν φύγει, σε μεγάλο βαθμό, για να ξεφύγουν από το καθεστώς. Η συριακή κυβέρνηση δεν έδειξε κανέναν ενδοιασμό στη δολοφονία αμάχων και χρησιμοποίησε χημικά όπλα, εξαφανίσεις, βασανιστήρια και βόμβες διασποράς. Το καθεστώς Άσαντ ήταν πιο πρόθυμο να επιτεθεί σε μετριοπαθείς Σύρους από ό,τι οι τζιχαντιστές.
Για τους λόγους αυτούς, δεν υποστήριζα ποτέ την ιδέα ότι το καθεστώς του Άσαντ θα μπορούσε να είναι μέρος της λύσης στη Συρία. Αλλά έχω αλλάξει πλέον άποψη.
Είναι πολλές οι καταστρεπτικές δυνάμεις που δρουν στη Συρία -συμπεριλαμβανομένων της κυβέρνησης του Άσαντ, των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε και ομάδων που συνδέονται με την Αλ Κάιντα. Αλλά το μεγαλύτερο κακό είναι ο ίδιος ο εμφύλιος, που συνεχίζει να σπέρνει τον θάνατο και την καταστροφή. Ο υπέρτερος στόχος πρέπει να είναι να λήξει ο πόλεμος και να πειστούν οι εξωτερικές δυνάμεις να στηρίξουν μια ειρηνική συμφωνία, αντί να κλιμακώσουν τη σύγκρουση. Μια διπλωματική λύση πρέπει να περιλαμβάνει το καθεστώς και τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ.
Για πολλά χρόνια, το αποτέλεσμα που επιθυμούσε περισσότερο η Δύση στη Συρία ήταν μια νίκη της μετριοπαθούς συριακής αντιπολίτευσης. Αλλά η ιδέα ότι οι μετριοπαθείς μπορούν να κερδίσουν μια στρατιωτική μάχη έναντι του Άσαντ και των τζιχαντιστών και να αποκτήσουν στη συνέχεια τον έλεγχο στη Συρία είναι ανεδαφική. Υπάρχουν φιλελεύθερες και δημοκρατικές δυνάμεις στη Συρία. Αλλά δεν πρόκειται να κερδίσουν στο πεδίο της μάχης. Η μόνη τους ευκαιρία να φτάσουν κάπου είναι να ξεκινήσει η πολιτική διαδικασία. Αυτό σημαίνει να εγκαθιδρυθεί μια κατάπαυση του πυρός και να ξεκινήσουν εργασίες προς τη διενέργεια εκλογών υπό την εποπτεία του ΟΗΕ.
Ορισμένοι στη Δύση θα αντιτάξουν ότι αυτό σημαίνει πως πρέπει να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων άνθρωποι που έχουν διαπράξει φρικτά εγκλήματα. Είναι αλήθεια. Αλλά το έχουμε κάνει και πριν για χάρη της ειρήνης. Η σύγκρουση στην Καμπότζη έληξε το 1991 με μια διαδικασία υπό τη στήριξη του ΟΗΕ στην οποία συμμετείχαν και οι Κόκκινοι Χμερ, υπεύθυνοι για τη γενοκτονία στην Καμπότζη.
Όπως και με τη Συρία σήμερα, οι διάφορες πλευρές που μετείχαν στον πόλεμο στην Καμπότζη είχαν στήριξη από ισχυρές δυνάμεις στο εξωτερικό -μεταξύ των οποίων η Κίνα, η Ρωσία, οι ΗΠΑ, το Βιετνάμ και η Ταϊλάνδη. Τελικά, οι ξένες αυτές δυνάμεις, παρά τις αντιπαλότητές τους, ήταν έτοιμες να εργαστούν από κοινού για να βάλουν τέλος στον πόλεμο.
Για να μπει τέλος στον πόλεμο στη Συρία απαιτείται μια παρόμοια βούληση για «ανήθικους» συμβιβασμούς, για χάρη ενός ηθικού σκοπού. Οι συμβιβασμοί αυτοί θα πρέπει να γίνουν από δυνάμεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Δεν μπορεί να υπάρξει συνολική νίκη για το καθεστώς του Άσαντ, ή για την αντιπολίτευση, ή για τους εξωτερικούς τους υποστηρικτές στο Ιράν, στη Ρωσία, στη Σαουδική Αραβία και στις ΗΠΑ.
Η ισχυρότερη αντίρρηση σε μια «ειρηνευτική διαδικασία» δεν είναι πως είναι ανήθικη, αλλά ότι δεν είναι ρεαλιστική. Η ολοκληρωτική απόρριψη του διεθνούς συστήματος από το ISIS και το όνειρο ενός παγκόσμιου χαλιφάτου δεν το καθιστά έναν πιθανό συνομιλητή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Για τον λόγο αυτόν, οι ξένες δυνάμεις -μεταξύ των οποίων οι Ρώσοι, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο- δείχνουν περισσότερο πρόθυμες να ενισχύσουν τη στρατιωτική παρέμβαση στη Συρία παρά να την περιορίσουν.
Ωστόσο, μια προσωρινή κλιμάκωση των επιθέσεων κατά του ISIS δεν είναι ασυμβίβαστη με μια διεθνή προσπάθεια για την επίτευξη μιας συμφωνίας για κατάπαυση του πυρός. Αν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, εκτός των τζιχαντιστών, υπογράψουν μια ειρηνευτική διαδικασία, θα είναι πιο εύκολο στη συνέχεια να διαμελιστεί, να απομονωθεί ή να ηττηθεί το ISIS.
Αυτή την εβδομάδα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Ρώσος πρόεδρος, αναμένεται να προτείνει ένα ενιαίο κοινό διεθνές μέτωπο κατά του ISIS, σε μια σημαντική ομιλία στον ΟΗΕ. Δεδομένης της δύσκολης κατάστασης των σχέσεων ανάμεσα στη Ρωσία και στις ΗΠΑ, η πρόταση του κ. Πούτιν προβλέπεται να αντιμετωπιστεί με μεγάλη καχυποψία από τη Δύση. Ωστόσο, από μια σκοπιά, οι ΗΠΑ και οι Ρώσοι βρίσκονται ήδη σε μια σιωπηρή συμμαχία. Η πολεμική αεροπορία των ΗΠΑ βομβαρδίζουν το ISIS εδώ και περισσότερο από έναν χρόνο. Και οι Ρώσοι δεν κρύβουν την εχθρότητά τους απέναντι στην τρομοκρατία των ισλαμιστών, που είναι ξεκάθαρα μια απειλή για την ίδια τη Ρωσία.
Το σημείο τριβής παραμένει ο ρόλος του Άσαντ. Οι Αμερικανοί και οι Σαουδάραβες επιμένουν ότι πρέπει να φύγει. Οι Ρώσοι και οι Ιρανοί επιμένουν ότι πρέπει να μείνει. Η απάντηση είναι να επικεντρωθούν στη διαδικασία και όχι στον άνθρωπο. Οι ξένες δυνάμεις πρέπει να εργαστούν για μια κατάπαυση του πυρός ανάμεσα στο συριακό καθεστώς και στους μετριοπαθείς αντάρτες, που θα ακολουθηθεί από μια μεταβατική κυβέρνηση και διενέργεια εκλογών με τη στήριξη του ΟΗΕ, η οποία θα αποφασίσει για την τύχη του σημερινού καθεστώτος.
Η εγκαθίδρυση μιας τέτοιας διαδικασίας είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Αλλά υπάρχουν κάποια ενθαρρυντικά σημάδια. Οι Αμερικανοί έχουν σταματήσει να επενδύουν στην άμεση αποχώρηση του κ. Άσαντ. Και παρά την ενίσχυση της στρατιωτικής τους παρουσίας στη Συρία, οι Ρώσοι είναι βέβαιο ότι κατανοούν τους κινδύνους από μια χερσαία επέμβαση στη χώρα. Χρειάζονται και αυτοί μια διπλωματική επιλογή.
Αναμφίβολα, η καλύτερη λύση θα ήταν να αποχωρήσει γρήγορα ο Άσαντ, στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής διαδικασίας. Αλλά η διπλωματία δεν μπορεί να μένει αιχμάλωτη στο ερώτημα για το μέλλον του κ. Άσαντ. Πάρα πολλοί άνθρωποι έχουν ήδη πεθάνει στη Συρία για να εξαρτάται η αναζήτηση της ειρήνης στο μέλλον ενός ανθρώπου, όσο κακός και αν είναι αυτός.