Καθώς η Ευρώπη ενδυναμώνει τις πολιτικές της για την κλιματική ουδετερότητα και η Ελλάδα ανακοινώνει φιλόδοξους κλιματικούς στόχους, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εξεταστεί ο βαθμός της συμμετοχής των πολιτών στην απαιτούμενη ενεργειακή μετάβαση προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), ειδικά στις λιγνιτικές περιοχές όπου η πρόκληση της μετάβασης είναι μεγαλύτερη και πιο επείγουσα.
Το Green Tank παρουσιάζει μία ανασκόπηση των εξελίξεων με τίτλο «Οι ενεργειακές κοινότητες στις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας», στοιχεία της οποίας παρουσιάστηκαν σε ειδική συνεδρία της Πλατφόρμας για τη Δίκαιη Μετάβαση που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η ανάλυση βασίστηκε στα επίσημα στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ και του ΓΕΜΗ και περιλαμβάνει επιπλέον μία κριτική αποτίμηση των πολλών θεσμικών εξελίξεων που έλαβαν χώρα από τη θέσπιση του ιδρυτικού νόμου των ενεργειακών κοινοτήτων το 2018 μέχρι σήμερα. Περιγράφονται επίσης οι προκλήσεις και δυνατότητες για την ανάπτυξή τους, ενώ κατατίθενται συγκεκριμένες προτάσεις για την ενίσχυση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων στο πλαίσιο της Δίκαιης Μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών.
Τα βασικά ευρήματα της ανάλυσης συνοψίζονται ως εξής:
- Από το 2018 μέχρι σήμερα έχουν ιδρυθεί 1036 ενεργειακές κοινότητες στη χώρα, εκ των οποίων οι 194 βρίσκονται στις λιγνιτικές περιοχές (19%). Η πλειονότητα εκ των 176 ενεργειακών κοινοτήτων στη Δυτική Μακεδονία έχει συσταθεί στις αμιγώς λιγνιτικές περιοχές, δηλαδή την Φλώρινα και την Κοζάνη, ενώ, στην Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας, οι περισσότερες από τις 18 ενεργειακές κοινότητες που έχουν ιδρυθεί βρίσκονται στην πρωτεύουσα της, την Τρίπολη, και όχι στη λιγνιτική Μεγαλόπολη.
- Ο χαρακτήρας της μεγάλης πλειονότητας των ενεργειακών κοινοτήτων είναι κερδοσκοπικός. Μόνο 12 ενεργειακές κοινότητες κοινωφελούς σκοπού υφίστανται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας σε σύνολο 176 (6,8%), ενώ μόνο μία στην Αρκαδία.
- Η αξιοποίηση του ενεργειακού συμψηφισμού από τις ενεργειακές κοινότητες μη κερδοσκοπικού σκοπού βρίσκεται ακόμα σε πρωτόλειο στάδιο. Στη Δυτική Μακεδονία, από τις 176 ενεργειακές κοινότητες μόνο οι τρεις (3) εκτελούν έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, ενώ στη Μεγαλόπολη καμία.
- Αξιοσημείωτες είναι οι προσπάθειες της τοπικής αυτοδιοίκησης, να συμμετάσχουν στον ενεργειακό μετασχηματισμό των λιγνιτικών περιοχών μέσω δημιουργίας ενεργειακών κοινοτήτων κοινωφελούς σκοπού. Τόσο η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφέρεια Πελοποννήσου καθώς και οι Δήμοι (Κοζάνη, Φλώρινα-Πρέσπα) έχουν ήδη ιδρύσει ενεργειακές κοινότητες.
- Στη Δυτική Μακεδονία η ήδη εγκατεστημένη ισχύς των έργων ΑΠΕ των ενεργειακών κοινοτήτων ανέρχεται στα 24.6MW αποτελώντας το 10,1% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος έργων ΑΠΕ στη χαμηλή και μέση τάση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.
- Τα εκκρεμή αιτήματα διασύνδεσης έργων ενεργειακών κοινοτήτων αποτελούν το 31,1% της συνολικής ισχύος των αιτημάτων από έργα ΑΠΕ στη χαμηλή και μέση τάση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Το αντίστοιχο ποσοστό στο σύνολο της χώρας είναι 20,5%.
- Πιο αργή είναι η πρόοδος στην Αρκαδία όπου υπάρχει 1.3MW ήδη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ από 3 ενεργειακές κοινότητες, το οποίο αποτελεί μόλις το 0,9% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύς έργων ΑΠΕ στην Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας, ενώ στη Μεγαλόπολη δεν υπάρχει κανένα ολοκληρωμένο έργο ΑΠΕ ενεργειακής κοινότητας. Όμως το ενδιαφέρον φαίνεται αυξημένο καθώς τα εκκρεμή αιτήματα σύνδεσης έργων από ενεργειακές κοινότητες στην περιοχή της Μεγαλόπολης (6 MW) αποτελούν το 63,7% της συνολικής ισχύος εκκρεμών αιτημάτων από έργα ΑΠΕ στη χαμηλή και μέση τάση στην περιοχή της Μεγαλόπολης.
«Το εργαλείο των ενεργειακών κοινοτήτων δίνει τη δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες να συμμετέχουν ενεργά τόσο στον ενεργειακό μετασχηματισμό των λιγνιτικών περιοχών προς καθαρές μορφές ενέργειας, όσο και στην εξασφάλιση όρων δικαιοσύνης, αλληλεγγύης και δημοκρατίας στον δρόμο προς τη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή. Προϋπόθεση για την αξιοποίηση αυτού του εργαλείου όμως είναι να δοθούν λύσεις στα χρονίζοντα προβλήματα, όπως η αποδέσμευση των υφιστάμενων πόρων για την οικονομική στήριξη ενεργειακών κοινοτήτων κοινωφελούς σκοπού, ο κορεσμός των δικτύων, η θεσμική προστασία των ενεργειακών κοινοτήτων από αθέμιτο ανταγωνισμό στην αγορά ενέργειας και ένα σύγχρονο, σταθερό και ευνοϊκό θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξή τους» δήλωσε η Ιωάννα Θεοδοσίου, συνεργάτιδα πολιτικής του Green Tank.