Σε περιπέτεια δίχως «φως στο τούνελ» εξελίσσονται για δεκάδες χιλιάδες δικαιούχους οι πληρωμές από τα υφιστάμενα «Εξοικονομώ», με τα παράπονα να πέφτουν βροχή, τα προβλήματα να μεγαλώνουν, αλλά ενδείξεις ότι κάτι θα αλλάξει επί τα βελτίω να απουσιάζουν.
Συνοψίζοντας, το ζήτημα εκτιμάται ότι αφορά αθροιστικά γύρω στους 70.000 δικαιούχους που βομβαρδίζουν καθημερινά με τηλεφωνήματα το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, τους μηχανικούς και τους προμηθευτές του εξοπλισμού -η καταβολή της αμοιβής προς τους οποίους επίσης καθυστερεί-, με το κουβάρι να διογκώνεται, όπως γνωρίζουν καλά οι Ενεργειακοί Επιθεωρητές που αναλαμβάνουν τους ελέγχους.
Στην πραγματικότητα, το υπουργείο που μέχρι σήμερα είχε υποτιμήσει το πρόβλημα, καλείται ταυτόχρονα με τα νέου τύπου «Εξοικονομώ» που έχει εξαγγείλει ότι βρίσκονται σε φάση σχεδιασμού, να ξεμπλέξει και το κουβάρι με τα παλαιότερα προγράμματα, της περιόδου 2021-2023, και να επιταχύνει τις πληρωμές, που μέχρι σήμερα δεν ξεπερνούν σωρευτικά το 40%.
Σοβαρό θέμα υπάρχει και με το πρόγραμμα «Αλλάζω Σύστημα Θέρμανσης και Θερμοσίφωνα», όπου υποβλήθηκαν πάνω από 190.000 αιτήσεις. Το πρόβλημα απασχολεί τους εισαγωγείς αντλιών θερμότητας, οι οποίοι είχαν «στοκάρει» μηχανήματα, ενώ ο κλάδος των ηλιακών θερμοσίφωνων θυμίζει ότι αν και το μέτρο είχε εξαγγελθεί από το βήμα της ΔΕΘ, στην πράξη η εφαρμογή του καθυστερεί αδικαιολόγητα, όπως θυμίζουν εκπρόσωποι της Ένωσης Βιομηχανιών Ηλιακής Ενέργειας (ΕΒΗΕ).
Στα παραπάνω αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς και ο «Οδικός Χάρτης για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια», που ενέκρινε και δημοσίευσε προ ημερών στη Διαύγεια το ίδιο το υπουργείο, όπου εκτός από μια σειρά από ευρωπαϊκές πρακτικές ενόψει των νέας γενιάς «Εξοικονομώ», γίνεται αναφορά και στα υφιστάμενα προγράμματα, χωρίς ωστόσο να προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα άρσης των εμπλοκών και επιτάχυνσης της διαδικασίας.
Στο κείμενο αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «… το Εξοικονομώ 2021 είναι ακόμη ενεργό σε φάση ολοκλήρωσης έργων, ενώ το Εξοικονομώ-Ανακαινίζω και το Εξοικονομώ 2023 επί της ουσίας δεν έχουν ακόμη ενεργοποιηθεί για την υλοποίηση των ενταγμένων έργων», υποννοώντας ότι δεν έχουν ακόμη αρχίσει οι πληρωμές.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι στην περίπτωση του πρώτου, που άνοιξε τον Δεκέμβρη του 2021 και οι πρώτοι δικαιούχοι εγκρίθηκαν ένα χρόνο μετά (Νοέμβριο του 2022), έχουν εξοφληθεί από τους περίπου 65.000, μόλις οι 20.000. Εκ των υπόλοιπων 45.000, εργασίες εκτιμάται ότι έχουν ολοκληρώσει μόνο οι 20.000.
Στη δε περίπτωση εκείνου του 2023, στο οποίο υπήρξαν τροποποιήσεις στα τέλη του 2024, οι πληρωμές για τους 33.000 δικαιούχους δεν έχουν καν ξεκινήσει. Στην παρούσα φάση, καλούνται, σύμφωνα με τις πληροφορίες, να προσκομίσουν το πιστοποιητικό της δεύτερης ενεργειακής επιθεώρησης (Β’ ΠΕΑ), ενώ προ μηνός, μπροστά στις μεγάλες καθυστερήσεις, το υπουργείο έκανε κάποιες αλλαγές στο πρόγραμμα, προκειμένου να απλοποιηθεί η ελεγκτική διαδικασία και να επιταχυνθούν οι πληρωμές.
Το μοναδικό «Εξοικονομώ» των τελευταίων ετών στο οποίο έχουν πληρωθεί πλήρως και οι 37.000 δικαιούχοι είναι αυτό του 2021, γι' αυτό και η κυβέρνηση που βλέπει ότι τα προγράμματα κολλάνε, έχει εξαγγείλει ότι αλλάζουν φιλοσοφία και ότι στο παιχνίδι μπαίνουν εξειδικευμένες ενεργειακές εταιρείες, που θα αναλαμβάνουν όλη τη διαδικασία για λογαριασμό του πελάτη τους, από το στάδιο της αίτησης μέχρι την αποπεράτωση των εργασιών.
Το ερώτημα ωστόσο είναι τι γίνεται με τα υφιστάμενα και τη μείωση της ταλαιπωρίας των πολιτών, πολλοί εκ των οποίων καλούνται να ανεβάσουν στην πλατφόρμα τρεις και τέσσερις φορές τα ίδια δικαιολογητικά των δαπανών, όπως οι ίδιοι καταγγέλλουν, τις οποίες σημειωτέον έχουν ήδη πληρώσει από την τσέπη τους.
Τα ευρωπαϊκά μοντέλα που εξετάζει το υπουργείο
Ταυτόχρονα με τα παραπάνω και στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού του μοντέλου, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας μελετά μια σειρά από διεθνείς πρακτικές, όπως περιγράφονται αναλυτικά στον «Οδικό Χάρτη για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια».
Το βασικό σενάριο αφορά τις εταιρείες παροχής ενεργειακών υπηρεσιών (ESCOs) που χρηματοδοτούν οι ίδιες τις εργασίες αναβάθμισης μιας κατοικίας και η αμοιβή τους συνδέεται με την εξοικονόμηση ενέργειας που πετυχαίνει ο πελάτης τους (Νέου τύπου προγράμματα «Εξοικονομώ» για 600.000 δικαιούχους), όπως είχε εξηγήσει πρόσφατα ο υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου.
Εάν για παράδειγμα, οι παρεμβάσεις σε ένα σπίτι οδηγούν σε ετήσια εξοικονόμηση 300-400 ευρώ, ένα μέρος θα το καρπώνεται ο πελάτης και το άλλο θα είναι η αμοιβή της εταιρείας. Εάν συμμετέχει και ο ίδιος ο καταναλωτής στη δαπάνη, προφανώς θα έχει μεγαλύτερο ετήσιο όφελος.
Εξαιρετικά διαδεδομένες είναι οι ESCOs στις ΗΠΑ και τη Βρετανία, ενώ στη Γερμανία, η δράση τους αφορά τόσο τον ιδιωτικό όσο και τον δημόσιο τομέα, όπως ο εκσυγχρονισμός των ενεργειακών συστημάτων σε πάνω από 1.300 δημόσια κτίρια στο Βερολίνο. Στη δε Ιταλία, η παρουσία τους είναι σημαντική στον εμπορικό και τον τομέα των γραφείων, αλλά παραμένει χαμηλή στον οικιστικό.
Σταθερή μηνιαία χρέωση στον λογαριασμό ρεύματος
Παραλλαγή του παραπάνω μοντέλου είναι το «Pay-As-You-Save» (PAYS) με ευρεία διάδοση σε ΗΠΑ, Βρετανία και Γερμανία. Συνδέει τις εξοικονομήσεις στους λογαριασμούς ενέργειας άμεσα με τις αποπληρωμές για αναβαθμίσεις κατοικιών και κτιρίων, με τους καταναλωτές να πληρώνουν μια σταθερή μηνιαία χρέωση στους λογαριασμούς ρεύματος (τύπος χρηματοδότησης επί των λογαριασμών), βασισμένη στην εκτιμώμενη εξοικονόμηση.
Σε περιπτώσεις ενοικιαζόμενων ακινήτων, οι ενοικιαστές πληρώνουν μια συμφωνημένη σταθερή χρέωση μόνο για όσο διάστημα καταλαμβάνουν το ακίνητο, εξασφαλίζοντας όφελος για τον ενοικιαστή, με τη συμβολή του ιδιοκτήτη στην αρχική επένδυση να μειώνεται ή και να εξαλείφεται.
Εμμεσο δάνειο από τον πάροχο
Ετερη παραλλαγή είναι το «On-bill financing» (OBF). Και εδώ η χρηματοδότηση της ενεργειακής απόδοσης γίνεται από τον προμηθευτή ρεύματος (ή φυσικού αερίου) και η αποπληρωμή του κόστους υλοποίησης των παρεμβάσεων από τον ωφελούμενο μέσω των λογαριασμών που εκδίδει ο προμηθευτής. Συνεπώς, η αποπληρωμή της επένδυσης γίνεται περιοδικά (σε προκαθορισμένη περίοδο, π.χ., μηνιαία), με αποπληρωμή των χρεώσεων επί του λογαριασμού.
Το μοντέλο ουσιαστικά λειτουργεί ως ένα έμμεσο δάνειο του προμηθευτή προς τον πελάτη του, συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, το οποίο εξαντλείται με την αποπληρωμή του κόστους της εξοικονόμησης.
Έχει ευρεία χρήση στο Βέλγιο, όπου ορισμένοι δήμοι και ενεργειακές υπηρεσίες προσφέρουν δάνεια ενεργειακής αποδοτικότητας στους ιδιοκτήτες κατοικιών για ενεργειακές ανακαινίσεις, στην Ολλανδία όπου παρέχονται συνήθως άμεσες επιδοτήσεις και προγράμματα χαμηλότοκων δανείων, καθώς και στη Βρετανία.
Πληρωμή μέσω φόρων
Μεταξύ των πάμπολλων εργαλείων υπάρχει και το Property Assessed Clean Energy (PACE), που παρέχει τη δυνατότητα στους ιδιοκτήτες ακινήτων να υλοποιούν τις απαραίτητες αναβαθμίσεις χωρίς το αρχικό κόστος της επένδυσης. Οι δράσεις υλοποιούνται είτε από την κεντρική διοίκηση είτε σε επίπεδο δήμων και ο ωφελούμενος αναλαμβάνει την υποχρέωση να τις αποπληρώσει μέσω των φόρων που επιβάλλονται επί του ακινήτου.
Χρησιμοποιείται κυρίως στις ΗΠΑ και σε πολιτείες όπως η Καλιφόρνια, η Φλόριντα και το Μιζούρι, όπου τα νομικά πλαίσια που αφορούν τα βάρη των ακινήτων, τις φορολογικές αξίες και τον υπολογισμό των φόρων είναι συμβατά με τη δομή του PACE.
Στη δε Γαλλία, ένα παρόμοιο πρόγραμμα είναι το «Taxe d'Aménagement» (Φόρος Ανάπτυξης), που αφορά κυρίως τη χρηματοδότηση δημόσιων υποδομών και εγκαταστάσεων που σχετίζονται με την αστική ανάπτυξη.