Στη γραμμή της όσο το δυνατόν ταχύτερης απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο κινείται η Ελλάδα, που παρότι συνεχίζει να εισάγει μεγάλους όγκους από τον συγκεκριμένο προμηθευτή, ποντάρει στο νέο ρόλο που μπορεί να παίξει η χώρα μετά τη συμφωνία ΕΕ - ΗΠΑ και «βλέπει» τις μεγάλες ευκαιρίες που διανοίγονται για εξαγωγές αμερικανικού LNG στη ΝΑ Ευρώπη.
Στα παραπάνω συνοψίζεται η θέση της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΝ στο σημερινό κρίσιμο Συμβούλιο Υπουργών Ενέργειας στο Λουξεμβούργο (παρόντες θα είναι τόσο ο υπ. Στ. Παπασταύρου όσο και ο υφυπ. Ν. Τσάφος), όπου οι «27» καλούνται να συγκεράσουν τις όποιες διαφωνίες και να συμφωνήσουν στον οριστικό «οδικό χάρτη» για το τέλος των ρωσικών εισαγωγών στην ΕΕ, χωρίς «παράθυρα» και αστερίσκους.
Ένα μόνο βασικό προαπαιτούμενο φαίνεται ότι θέτει η Αθήνα, την ύπαρξη δικλίδων για την απαγόρευση εισόδου στην ΕΕ ρωσικού αερίου «βαφτισμένου» ως τουρκικού μέσω του TurkStream2 (και του λεγόμενου «Turkish Blend» με όδευση από Βουλγαρία), θέμα το οποίο απασχολεί συνολικά την Κομισιόν και για το οποίο λέγεται ότι έχει υπάρξει ειδική μνεία στο προσχέδιο της συμφωνίας.
Τόσο η σημερινή σύνοδος των υπουργών Ενέργειας όσο και οι διεργασίες το τελευταίο διάστημα στο Ευρωκοινοβούλιο συμβαίνουν ενώ εντείνονται από την αμερικανική πλευρά οι πιέσεις προς τους Ευρωπαίους να επισπευσθούν οι ημερομηνίες για την πλήρη απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο και στο φόντο της συμφωνίας ΕΕ - ΗΠΑ για τους δασμούς τον Ιούλιο, η οποία περιελάμβανε και τη δέσμευση για ετήσιες αγορές 250 δισ. δολ. αερίου, πετρελαίου και πυρηνικής τεχνολογίας από τις ΗΠΑ (750 δισ. στη τριετία).
Το πόσο κοντά βρίσκονται οι «27» σε μια οριστική συμφωνία θα φανεί σήμερα, καθώς μέχρι πρότινος, η Γαλλία και η Ισπανία, δύο από τις μεγαλύτερες χώρες εισαγωγής ρωσικού LNG, εξέφραζαν σοβαρές ενστάσεις ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται ο «έλεγχος εκ των προτέρων» (ex ante authorisation) της πηγής προέλευσης του αερίου, ζητώντας αυτό να γίνεται εκ των υστέρων, αφού δηλαδή το καύσιμο εισέλθει σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Η συναίνεση της Γαλλίας και της Ισπανίας είναι απαραίτητη για την επίτευξη της ειδικής απαιτούμενης πλειοψηφίας που απαιτείται προκειμένου να υπερψηφιστεί το σχέδιο της Κομισιόν και να ξεπεραστεί το εμπόδιο της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας, που δεν προτίθενται να το ψηφίσουν.
Η Γαλλία είναι σήμερα ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού LNG με 4,8 εκατ. τόνους, ακολουθούμενη από το Βέλγιο με 3 εκατ. τόνους και την Ισπανία με 2,1 εκατ., σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της εταιρείας αναλύσεων και συλλογής στοιχείων Kpler.
Τρία ορόσημα για σταδιακό στοπ από το 2026
Το κείμενο που καλούνται να υιοθετήσουν σήμερα οι υπουργοί Ενέργειας «πέρασε» κατά πλειοψηφία την περασμένη εβδομάδα από τις αρμόδιες Επιτροπές Εμπορίου και Ενέργειας του Ευρωκοινοβουλίου (INTA και ITRE), που υποστήριξαν την πρόταση της Κομισιόν του Ιουνίου για σταδιακό «στοπ» στο ρωσικό αέριο σε τρία στάδια:
- Το 1ο αφορά την 1η Ιανουαρίου 2026, μετά την οποία θα απαγορευτούν τα νέα βραχυπρόθεσμα συμβόλαια με Ρώσους προμηθευτές, τόσο μέσω αγωγών όσο και LNG.
- Το 2ο στάδιο αφορά τη 17η Ιουνίου 2026, μετά την οποία παύουν να ισχύουν τα υφιστάμενα βραχυπρόθεσμα συμβόλαια εισαγωγής ρωσικού αερίου.
- Και το 3ο στάδιο, είναι η 1η Ιανουαρίου 2027, μετά την οποία τίθενται σε απαγόρευση τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια για προμήθεια ρωσικού αερίου μέσω αγωγών. Στην πράξη, το Ευρωκοινοβούλιο τάχθηκε υπέρ της επιτάχυνσης του τέλους στις ρωσικές εισαγωγές, καθώς η Κομισιόν είχε ορίσει ως καταληκτική ημερομηνία την 1η Ιανουαρίου 2028.
Αυστηρότερο λέγεται ότι έχει γίνει το νέο κείμενο και ως προς τη ρήτρα αναθεώρησης που υπήρχε στην αρχική πρόταση της Κομισιόν, η οποία προέβλεπε την προσωρινή αναστολή της απαγόρευσης εισαγωγής ρωσικού φυσικού αερίου σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης, όπου υπήρχαν απειλές για την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ. Στο κείμενο που καλούνται να υιοθετήσουν οι 27, λέγεται ότι έχει απαλειφθεί η ρήτρα αναθεώρησης.
Στο κρίσιμο ερώτημα αρκετών ευρωπαϊκών εταιρειών, κατά πόσο θα βρεθούν αντιμέτωπες με τον κίνδυνο να καταβάλουν αποζημιώσεις δεκάδων εκατομμυρίων στην Gazprom, αν «σπάσουν» μακροχρόνια συμβόλαια που λήγουν μετά την 1η/1/2027, το προσχέδιο του νέου κανονισμού αναφέρει ότι οι προμηθευτές θα μπορούν να επικαλεστούν λόγους «ανωτέρας βίας» (force majeure) για να ακυρώσουν συμβάσεις ρωσικού αερίου.
Στη λογική ότι η νομικά δεσμευτική απαγόρευση περαιτέρω εισαγωγών ρωσικού αερίου που θα προβλέπεται στο κείμενο έχει νομική αξία μεγαλύτερη από αυτή των όποιων συμβάσεων, έχουν υπογράψει οι εταιρείες με προμηθευτές ρωσικού αερίου.
Η γραμμή της Ελλάδας
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η γραμμή έχει διαφοροποιηθεί κατά τι σε σχέση με τις επιφυλάξεις που προέτασσε η κυβέρνηση στις αρχές καλοκαιριού, δηλαδή ότι η απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο πρέπει να πληροί τρία προαπαιτούμενα:
Το να μην μπει από την «πίσω πόρτα» της ΕΕ ρωσικό αέριο, βαφτισμένο ως τουρκικό, να ληφθεί μέριμνα ώστε οι εταιρείες που θα «σπάσουν» συμβόλαια δεν θα βρεθούν αντιμέτωπες με αποζημιώσεις έναντι της Gazprom και κυρίως η αντικατάσταση του ρωσικού αερίου (που σήμερα συνεχίζει να καλύπτει κοντά στο 40% των αναγκών μας) να μην επιφέρει αύξηση των τιμών.
Τα δύο πρώτα κεφάλαια φαίνεται να διασφαλίζονται με τις ρήτρες που λέγεται ότι θα περιλαμβάνει η τελική συμφωνία, ωστόσο το τρίτο θα πρέπει με κάποιο τρόπο να αντιμετωπιστεί, καθώς το αμερικανικό LNG συνεχίζει να παραμένει ακριβότερο του ρωσικού.
Στο εννεάμηνο, η Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΕΣΦΑ, εισήγαγε συνολικά 56,36 TWh, με το 40% να αφορά LNG (22,41 TWh, εκ των οποίων το 88% αφορούσε αμερικανικό) και το 45% αέριο αγωγού μέσω του Σιδηρόκαστρου (25,46 TWh, στη πλειοψηφία του ρωσικό).
Το διακύβευμα πάντως αυτή τη στιγμή για την κυβέρνηση είναι, ειδικά μετά τη συμφωνία ΕΕ - ΗΠΑ, να καταστεί η χώρα κεντρικός κρίκος στην αλυσίδα προμήθειας της Ευρώπης με αμερικανικό αέριο, στη λογική ότι πρέπει να ακολουθεί τη διαδρομή «ΗΠΑ - Ρεβυθούσα ή Αλεξανδρούπολη - ΝΑ Ευρώπη».
Και δεν είναι καθόλου τυχαία η ολοένα και μεγαλύτερη δραστηριότητα εκτός συνόρων στο gas trading που αποκτά εσχάτως η ΔΕΠΑ Εμπορίας. Η εταιρεία φέρεται να αποκτά πελατολόγιο στη Ρουμανία και την Ουγγαρία, δύο αγορές που εκτός από το ότι εντάσσονται στον Κάθετο Διάδρομο, αποτελούν ούτως ή άλλως κόμβους διαπραγμάτευσης φυσικού αερίου στην περιοχή, με σημαντικές επίσης προοπτικές ενίσχυσης της τοπικής κατανάλωσης.
Απαγόρευση εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου από το 2026
Επιστρέφοντας στον «οδικό χάρτη» για την απαγόρευση του ρωσικού φυσικού αερίου, υπάρχουν και άλλες πτυχές, που μένει να φανεί κατά πόσο θα συμπεριληφθούν στην τελική συμφωνία. Μια απ’ αυτές αφορά την πρόταση της Ευρωβουλής για απαγόρευση από την 1η Ιανουαρίου 2026 της προσωρινής αποθήκευσης ρωσικού αερίου σε εγκαταστάσεις της ΕΕ. Τούτο σημαίνει ότι οι φορείς εκμετάλλευσης των αποθηκών θα πρέπει να παρέχουν στις τελωνειακές αρχές αυστηρότερα και πιο λεπτομερή στοιχεία για τη χώρα παραγωγής του αερίου πριν από την εισαγωγή ή την αποθήκευση.
Έτερο θέμα, που δεν είναι σαφές κατά πόσο θα συζητηθεί σήμερα, αφορά την επίσης πρόταση της Ευρωβουλής για απαγόρευση από το 2026 και όλων των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των παραγωγών του (βενζίνες, πετρέλαιο κίνησης κ.λπ.) που απαιτούν προηγούμενη τελωνειακή άδεια και επαλήθευση της χώρας παραγωγής. Αν και συνεχίζει να υφίσταται εμπάργκο πετρελαίου κατά της Ρωσίας από τον Δεκέμβριο του 2022, αυτό ισχύει μόνο για τις αποστολές με πλοία, όχι για τις μεταφορές μέσω αγωγών.