«Δεν είναι εύκολη απόφαση για καμία κυβέρνηση να εκχωρεί τον μηχανισμό ελέγχου της», είχε πει πριν από λίγες ημέρες από το βήμα του συνεδρίου της Ναυτεμπορικής ο υπουργός Ανάπτυξης Τάκης Θεοδωρικάκος. Μάλιστα είχε χαρακτηρίσει τη μεταρρύθμιση «πράξη εμπιστοσύνης στο κράτος δικαίου και στην ωριμότητα των θεσμών».
Αφορμή για την τοποθέτηση του υπουργού ήταν το νομοσχέδιο του Υπουργείου Ανάπτυξης, το οποίο οδεύει προς τη Βουλή και προβλέπει μεταξύ άλλων τη συγκέντρωση των ελεγκτικών και διαμεσολαβητικών λειτουργιών που μέχρι σήμερα είναι διασκορπισμένες σε διαφορετικές υπηρεσίες, δηλαδή τη συγκέντρωση της ΔΙΜΕΑ, τη Διεύθυνση Προστασίας Καταναλωτή, το Τμήμα Γ’ Επικοινωνίας και Εξωστρέφειας και του Συνήγορο του Καταναλωτή, κάτω από την ίδια στέγη.
Στην πράξη, η νέα αρχή θα λειτουργεί ως ο κεντρικός μηχανισμός εποπτείας της αγοράς, με δικαίωμα επιβολής προστίμων και ελέγχου, αλλά και ως διαμεσολαβητής μεταξύ πολιτών και επιχειρήσεων για την εξωδικαστική επίλυση διαφορών.
Στην κορυφή αυτής της Αρχής θα τοποθετηθεί ο διοικητής, πλαισιωμένος από τρεις υποδιοικητές και ένα πενταμελές συμβούλιο διοίκησης. Η θητεία του διοικητή θα είναι πενταετής και μπορεί να ανανεωθεί μία φορά.
Σύμφωνα με το άρθρο 12 του νομοσχεδίου, ο διοικητής, οι υποδιοικητές και τα μέλη του συμβουλίου διοίκησης θα διορίζονται με απόφαση του υπουργού Ανάπτυξης, ύστερα από σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής σε συνέχεια της short list που θα έχει αποφασίσει η πενταμελής Επιτροπή Επιλογής που θα συσταθεί για αυτό τον λόγο.
Το άρθρο 13 προβλέπει ότι μπορούν να παυθούν πριν από τη λήξη της θητείας τους, επίσης με αιτιολογημένη απόφαση του Υπουργού. Ενώ οι υποδιοικητές της Αρχής παύονται πριν από τη λήξη της θητείας τους, με αιτιολογημένη απόφαση του διοικητή της Αρχής.
Δηλαδή η διαδικασία διορισμού και παύσης της ηγεσίας της παραμένει άμεσα συνδεδεμένη με τον εκάστοτε υπουργό Ανάπτυξης. Ο υπουργός Ανάπτυξης θα έχει τη δυνατότητα να ορίζει και να παύει τον διοικητή, κάτι που περιορίζει την πραγματική θεσμική ανεξαρτησία του φορέα, παρά την τυπική του αυτοτέλεια, αναφέρουν νομικοί κύκλοι.
«Πρόκειται δηλαδή περισσότερο για διοικητική ανεξαρτησία εντός του κυβερνητικού πλαισίου, παρά για πλήρη θεσμική αυτονόμηση, όπως συμβαίνει με την ΑΑΔΕ ή το ΕΣΡ», υποστηρίζει άλλη νομική πηγή.
Όμως τι ισχύει στις άλλες Αρχές; Από μελέτη των διαΝΕΟσις και ΙΟΒΕ για τις ανεξάρτητες αρχές, προκύπτει ότι η θεσμική ανεξαρτησία στην Ελλάδα δεν έχει ενιαίο μοντέλο. Άλλες αρχές είναι πιο ανεξάρτητες και κάποιες άλλες παραμένουν πιο κοντά σε σχήματα κυβερνητικής εποπτείας.
Παραδείγματος χάριν ορισμένες, όπως η ΑΑΔΕ ή το ΕΣΡ, λειτουργούν με αυτονομία από την εκτελεστική εξουσία, και άλλες όχι και τόσο.
Και οι αντιδράσεις
Το ζήτημα της θεσμικής ανεξαρτησίας, της οικονομικής αυτοτέλειας και της συμβατότητας με το ευρωπαϊκό δίκαιο, έθεσαν εργαζόμενοι και φορείς, για την υπό σύσταση Ανεξάρτητη Αρχή Εποπτείας της Αγοράς και Προστασίας του Καταναλωτή κατά τη διάρκεια της δημόσιας διαβούλευσης.
Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Εργαζομένων Ανεξάρτητων Αρχών «η διάταξη ως έχει πλήττει άμεσα την ανεξαρτησία της νέας Αρχής. Η παύση, ακόμη και για συγκεκριμένους λόγους, θα έπρεπε να υπόκειται σε προηγούμενη σύμφωνη απόφαση της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, η οποία μάλιστα θα έπρεπε να λαμβάνεται και με αυξημένη πλειοψηφία».
Μάλιστα στο σχόλιο τους στη διαβούλευση η Ομοσπονδία αναφέρει επίσης: «Ως προς τους λόγους παύσης, η μη εκπλήρωση καθηκόντων για οποιονδήποτε άλλο λόγο» (περ. 2α) είναι πολύ γενική και για αυτό επικίνδυνη και είναι σκόπιμο να απαλειφθεί. Ως προς τον υπό (β) λόγο διερωτώμεθα τι θα συνιστά απόδειξη αυτού, ενώ η υπό (στ) περίπτωση θεωρητικά έχει εξετασθεί κατά την επιλογή και αδυνατούμε να αντιληφθούμε πώς μπορεί να συντρέξει σε μεταγενέστερο χρόνο».
Από την πλευρά του ο Σύλλογος Εργαζομένων στον Συνήγορο του Καταναλωτή, εκφράζει επιφυλάξεις για τη συνένωση των αρμοδιοτήτων διαμεσολάβησης και επιβολής κυρώσεων υπό το ίδιο διοικητικό όργανο.
Επικαλούμενος την Οδηγία 2013/11/ΕΕ για την εξωδικαστική επίλυση διαφορών, υποστηρίζει ότι η διοικητική συνύπαρξη των δύο αυτών ρόλων παραβιάζει τις αρχές αμεροληψίας και ανεξαρτησίας, δημιουργώντας εν δυνάμει σύγκρουση συμφερόντων. Η παρέμβαση προειδοποιεί ότι τέτοια θεσμική ρύθμιση «αντίκειται στο ευρωπαϊκό δικαιοκρατικό κεκτημένο» και θα μπορούσε να θεωρηθεί ακυρώσιμη υπό το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ενώ ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων του Υπουργείου Εμπορίου επισημαίνει ότι η μεταφορά αρμοδιοτήτων από διάφορες υπηρεσίες, και όχι μόνο από τη Διεύθυνση Προστασίας Καταναλωτή, όπως προβλέπεται στο νομοσχέδιο, δημιουργεί διοικητική σύγχυση.
Ο σύλλογος ζητά να διευκρινιστεί ότι οι λειτουργίες που σχετίζονται με ευρωπαϊκά δίκτυα, διεθνή συνεργασία, μητρώα και την προστασία ανήλικων καταναλωτών θα παραμείνουν με σαφείς αρμοδιότητες, ώστε να αποφευχθούν επικαλύψεις.