Επανέρχεται στο προσκήνιο το ενδιαφέρον για τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) και τα πολυεργοδοτικά σχήματα, στα οποία θα μπορούν να συμμετέχουν εργαζόμενοι από πολλούς – διαφορετικούς εργοδότες, ακόμη και ξεχωριστών κλάδων. Άλλωστε, η συζήτηση για τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού στην Ελλάδα αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά και τις πρόσφατες μελέτες της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και κυρίως του ΟΟΣΑ, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια εφησυχασμού.
Πλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση μιλά ανοικτά για την αναγκαιότητα υποχρεωτικής εγγραφής των εργαζόμενων σε κάποιο επαγγελματικό ταμείο, ενώ ταχύτατες είναι οι εξελίξεις και όσον αφορά τη μορφή των ταμείων αυτών.
Στη χώρα μας, το υπουργείο Εργασίας καταρτίζει νέο σχέδιο νόμου, με βελτιωτικές παρεμβάσεις στη λειτουργία και την θεσμική θωράκιση της επαγγελματικής ασφάλισης, καθώς η ραγδαία γήρανση του πληθυσμού, η δημοσιονομική πίεση στον πρώτο πυλώνα και η ανάγκη συσσώρευσης κεφαλαίων αναδεικνύουν τον δεύτερο πυλώνα ως κρίσιμη παράμετρο για το μέλλον των συντάξεων.
Άλλωστε, στην Ελλάδα, ο θεσμός της επαγγελματικής ασφάλισης αν και μετρά περισσότερα από 23 χρόνια, στην πράξη, βρίσκεται ακόμη στα …σπάργανα, σε σχέση και με την εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Τα στοιχεία δείχνουν πως μόλις ένα μικρό τμήμα των εργαζομένων συμμετέχει σε τέτοιου τύπου ταμεία, ενώ το ενεργητικό τους αντιστοιχεί περίπου στο 1% του ΑΕΠ — ποσοστό αισθητά χαμηλότερο από τις χώρες του Βορρά και ιδιαίτερα την Ολλανδία, τη Δανία και τη Σουηδία όπου η συμμετοχή είναι σχεδόν καθολική. Και αυτό, παρά τις θετικές αποδόσεις που καταγράφηκαν στη δεκαετία 2011–2024, με μέσο ετήσιο ρυθμό απόδοσης άνω του 4%.
Το 2023 αποτέλεσε σημείο καμπής, καθώς με νέο νομικό πλαίσιο για πρώτη φορά επιτράπηκε η σύσταση πολυεργοδοτικών ταμείων χωρίς επαγγελματική συνάφεια μεταξύ των εργοδοτών – κάτι που η αγορά ζητούσε εδώ και χρόνια.
Η αλλαγή αυτή αποτελεί, σύμφωνα με στελέχη του κλάδου, το κλειδί για την πραγματική επέκταση του δεύτερου πυλώνα, διότι η ελληνική οικονομία στηρίζεται κατά 90% σε μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις που αδυνατούν να δημιουργήσουν αυτόνομα εταιρικά ταμεία. Τα πολυεργοδοτικά σχήματα επιτρέπουν σε πολλές επιχειρήσεις να ενταχθούν σε κοινό φορέα επαγγελματικής ασφάλισης, επωφελούμενες από οικονομίες κλίμακας, επαγγελματική διαχείριση επενδύσεων και καλύτερη διακυβέρνηση.
Παράλληλα, σε επίπεδο ΕΕ, η Κομισιόν δεν κρύβει την προτίμησή της για συστήματα auto–enrolment — αυτόματης δηλαδή εγγραφής των εργαζομένων σε επαγγελματικά ταμεία, με δυνατότητα opt–out. Η αποχώρηση από το σχήμα μπορεί να γίνει μετά από ένα, ή και περισσότερα χρόνια.
Να σημειωθεί εδώ βέβαια, ότι λόγω περιορισμένων αρμοδιοτήτων, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να επιβάλει στα κράτη – μέλη υποχρεωτική εγγραφή, οι συστάσεις της όμως, είναι σαφείς: η συμπληρωματική κεφαλαιοποιητική ασφάλιση πρέπει να ενισχυθεί και να αποκτήσει μεγαλύτερο ρόλο στο συνολικό εισόδημα συνταξιοδότησης.
Το βρετανικό παράδειγμα θεωρείται χαρακτηριστικό. Με την εισαγωγή του auto–enrolment το 2012, η συμμετοχή σε επαγγελματικά συνταξιοδοτικά σχήματα εκτινάχθηκε σε άνω του 88% των εργαζομένων. Ανάλογα συστήματα εφαρμόστηκαν στην Ιρλανδία, την Πολωνία και τις βαλτικές χώρες.
Την ίδια στιγμή, ο ΟΟΣΑ επιβεβαιώνει ότι η λύση στο δημογραφικό πρόβλημα —το οποίο στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα έντονο— περνάει και μέσα από την ανάπτυξη συμπληρωματικής ασφάλισης. Καθώς η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους μειώνεται, η πίεση στις διανεμητικές εισφορές του πρώτου πυλώνα αυξάνεται.
Βέβαια, σήμερα τα ασφαλιστικά βάρη στην Ελλάδα φτάνουν συνολικά στο 25%–33% του μισθού, αφήνοντας περιορισμένα περιθώρια για αύξηση επιπλέον εισφορών. Σύμφωνα, πάντως, με τους υποστηρικτές των σχημάτων αυτών, η μετάβαση σε κεφαλαιοποιητικά επαγγελματικά σχήματα μειώνει μελλοντικά την εξάρτηση από τις εισφορές της ενεργού εργασίας και δημιουργεί επενδυτικά κεφάλαια που ενισχύουν και την πραγματική οικονομία.
Αναλυτές εκτιμούν ότι η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε παράθυρο ευκαιρίας. Με το νέο νομοσχέδιο για την επαγγελματική ασφάλιση που προετοιμάζεται για το 2026, αναμένεται ριζικός ανασχεδιασμός των κινήτρων για συμμετοχή στα ΤΕΑ, επανεξέταση του φορολογικού πλαισίου και επέκταση των πολυεργοδοτικών μορφών.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι ένας εργαζόμενος που σήμερα δεν έχει πρόσβαση σε επαγγελματικό ταμείο επειδή εργάζεται σε μικρή επιχείρηση, θα μπορεί σύντομα να εντάσσεται σε μεγαλύτερο πολυεργοδοτικό σχήμα με χαμηλότερο κόστος και με περισσότερες επενδυτικές επιλογές.