Η ΕΚΠΟΙΖΩ, σε συνεργασία με άλλες 13 Ευρωπαϊκές οργανώσεις καταναλωτών από 12 χώρες[1], μέλη της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Καταναλωτών BEUC, έλεγξαν περίπου 650 αναρτήσεις και βίντεο διαφόρων influencers στο TikTok, Instagram, YouTube και Snapchat. Αν και το «influencer marketing» εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς, η έρευνα επικεντρώθηκε κυρίως στον τομέα των τροφίμων και στη γρήγορη μόδα (fast fashion) ως προς το επίπεδο επικινδυνότητας που οι συγκεκριμένοι κλάδοι επηρεάζουν τη συμπεριφορά των καταναλωτών.
Όπως διαπιστώθηκε, οι influencers διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις συμπεριφορές και τις προτιμήσεις, ιδιαίτερα των νεότερων και ανήλικων καταναλωτών, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η συναισθηματική χειραγώγηση και οι κρυφές διαφημίσεις. Ειδικότερα, οι κίνδυνοι που εντοπίστηκαν αφορούν στην υπερβολική χρήση της οθόνης των ηλεκτρονικών συσκευών, στην υπερκατανάλωση υφασμάτων επιβλαβών για το περιβάλλον και τον πλανήτη εν γένει, καθώς και στην προώθηση ανθυγιεινών τροφίμων και ποτών.
Τα ευρήματα της έρευνας για τους influencers
- Το 67% των αναρτήσεων και δημοσιεύσεων στον κλάδο των τροφίμων δεν αποκάλυψαν εάν συνεργάζονται με επώνυμες μάρκες (brands).
- Τη χρήση κρυφών διαφημίσεων και τεχνικών συναισθηματικής χειραγώγησης που διαμορφώνουν τις προτιμήσεις και συμπεριφορές των καταναλωτών, ιδίως των νέων και ανηλίκων.
- Τη ραγδαία ανάπτυξη της διαφήμισης, μέσω του «influencer marketing», στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια με αρνητική επίδραση στα παιδιά και στους εφήβους, με αποτέλεσμα να είναι αρκετά δύσκολο να αντισταθούν όταν πρόκειται, είτε για αγορές φθηνών ρούχων γρήγορης μόδας (fast fashion), είτε για κωδικούς έκπτωσης για την αγορά αεριούχων ποτών.
- Την αλόγιστη χρήση νέων δημιουργικών τεχνικών, οι οποίες εστιάζουν ιδιαίτερα στο παιχνίδι χειραγώγησης των αισθήσεων και συναισθημάτων, με σκοπό τη δημιουργία δεσμών με τους καταναλωτές, στην υπερβολική χρήση παιχνιδιών με τις συνήθεις συμπεριφορές εθισμού και στις προκλήσεις μέσω της τακτικής διάδοσης χρήσης περιεχομένου με την ιδιότητα «του προσωρινού» που τροφοδοτεί τον «φόβο μήπως χάσουν κάτι».
- Την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών μέσω καταχρηστικών και αθέμιτων πρακτικών.
Επισημαίνεται ότι το BEUC πραγματοποίησε έρευνα το 2023 για τις συνήθειες των καταναλωτών σε οκτώ (8) χώρες της Ε.Ε., η οποία έδειξε ότι, σχεδόν 3 στους 4 καταναλωτές (73%) έρχονται αντιμέτωποι με influencers που προωθούν προϊόντα και πάνω από τους μισούς από αυτούς (53%) στη συνέχεια αγοράζουν προϊόντα ή υπηρεσίες[2].
Τι ζητούν οι ενώσεις
- Απαγόρευση του «influencer marketing» για ορισμένα προϊόντα ή υπηρεσίες που ενέχουν κινδύνους για τους καταναλωτές (π.χ. ανθυγιεινά τρόφιμα για παιδιά, συμπεριφορές που ευνοούν την υπερχρέωση κ.λπ.) μέσω της νομοθετικής Πράξης για την ψηφιακή δικαιοσύνη (Digital Fairness Act), που έχει ως στόχο την ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών έναντι αθέμιτων πρακτικών στο διαδίκτυο και τη διασφάλιση ενός ασφαλέστερου ψηφιακού περιβάλλοντος για τα παιδιά μέσω της αντιμετώπισης του ψηφιακού εθισμού.
- Την αναθεώρηση της νομοθεσίας για την αντιμετώπιση του «influencer marketing» προκειμένου να θεσπιστούν κανόνες που προστατεύουν αποτελεσματικά τους καταναλωτές, καθώς οι κανόνες που ισχύουν στην Ε.Ε. δεν είναι αποτελεσματικοί. Η Ε.Ε. πρέπει να απαγορεύσει στους influencers να προωθούν ανθυγιεινά τρόφιμα που επιβαρύνουν την υγεία, ιδίως των νέων. Το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό σε μια εποχή που ένα στα τρία παιδιά στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν προβλήματα υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας[3].
- Τον ορισμό του «influencer marketing» στην Οδηγία για τις Αθέμιτες Εμπορικές Πρακτικές.
- Διαφάνεια: Τη θέσπιση ενός εναρμονισμένου προτύπου της Ε.Ε. στους influencers προκειμένου να βελτιώσουν και τυποποιήσουν τον τρόπο προβολής των προϊόντων και υπηρεσιών, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η πλήρης τήρηση της νομοθεσίας μέσω λεπτομερών κανόνων.
- Εισαγωγή ειδικών κριτηρίων ότι, ένα άτομο πληροί τις προϋποθέσεις της ιδιότητας του influencer ως προς την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, ώστε να διασφαλίζεται ότι γίνεται αντιληπτός από κάθε διαφορετικό κοινό (π.χ. ενήλικες, νεαρά άτομα, παιδιά, ηλικιωμένοι), καθώς και ο εμπορικός χαρακτήρας της συνεργασίας διαφημιζόμενου και influencer.
- Καθιέρωση κοινής ευθύνης και διαφάνειας μεταξύ influencers, επώνυμων εταιριών (brands), πρακτορείων/ διαφημιστικών (agencies) και πλατφορμών σε περίπτωση παραβίασης της νομοθεσίας του καταναλωτή.
[1] Γρήγορη μόδα (Fast fashion): Arbeiterkammer (Αυστρία), Forbrugerrådet Tænk (Δανία), ΕΚΠΟΙΖΩ & ΚΕΠΚΑ (Ελλάδα), Altroconsumo (Ιταλία), Forbrukerrådet (Νορβηγία), Federacja Konsumentow (Πολωνία), DECO (Πορτογαλία), Zveza Potrosnikov Slovenije (Σλοβενία), Asufin & OCU (Ισπανία), Fédération Romande des Consommateurs (Σουηδία).
Τρόφιμα: социация Активни потребители (Βουλγαρία), Sveriges Konsumenter (Σουηδία), DECO, OCU (Ισπανία) & Fédération Romande des Consommateurs (Σουηδία).
[2] Η έρευνα της BEUC σε 4.929 συμμετέχοντες στη Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Ισπανία και Σουηδία κατά τη διάρκεια του Φεβρουαρίου- Μαρτίου 2023.
[3] United Nations, Regional information centre for Western Europe, ‘Europe: one in three children overweight or obese’, March 2022.