Τον Οκτώβριο του 2024, μια πανευρωπαϊκή επιχείρηση υπό τον συντονισμό της Europol έφερε στην επιφάνεια ένα από τα μεγαλύτερα διατροφικά σκάνδαλα.
Αρχές από 29 χώρες απέσυραν από την αγορά 22.000 τόνους τροφίμων και 850.000 λίτρα ποτών, συνολικής αξίας 91 εκατ. ευρώ, εξάρθρωσαν 11 εγκληματικά δίκτυα και παρέπεμψαν 278 άτομα στη δικαιοσύνη.
Στο επίκεντρο δεν βρέθηκαν απλώς ληγμένα ή παραποιημένα προϊόντα, αλλά και τρόφιμα υψηλής προστιθέμενης αξίας με αιχμή το ελαιόλαδο και τα κρασιά Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης.
Για την οικονομία της Ευρώπης τα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευμένης Γεωγραφικής Ενδειξης (ΠΓΕ) δεν αποτελούν απλά μια «ειδική» κατηγορία προϊόντων, αλλά έναν κρίσιμο κρίκο της ευρωπαϊκής οικονομίας και δη της πρωτογενούς παραγωγής.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα προϊόντα με γεωγραφική ένδειξη παράγουν ετήσιες πωλήσεις άνω των 75 δισ. ευρώ σύμφωνα με έρευνα, αντιπροσωπεύουν περίπου το 15% της αξίας των αγροδιατροφικών εξαγωγών και πωλούνται έως και τρεις φορές ακριβότερα από τα μη πιστοποιημένα αντίστοιχα προϊόντα.
Πάνω από 1,2 εκατ. εκμεταλλεύσεις και επιχειρήσεις εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από αυτό το σύστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη-μέλη μέσα από νομοθετικές ρυθμίσεις επιχειρούν όχι απλώς να προστατεύσουν ονομασίες, αλλά να υπερασπιστούν την κληρονομιά τους και την αγροτική παραγωγή όχι μόνο από τις τρίτες χώρες αλλά και από παραγωγούς και βιομηχανίες εντός των τειχών που εκμεταλλεύονται την αξία των ΠΟΠ και ΠΓΕ προϊόντων. Τα παραδείγματα πολλά και αρκετά γνωστά και εντός των ελληνικών τειχών.
Πρόστιμα έως 300.000 ευρώ και 2ετή αναστολή
Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν φαινόμενα που εδώ και χρόνια υπονομεύουν την αξιοπιστία της αγοράς, τέθηκε σε ισχύ με υπουργική απόφαση το νέο πλαίσιο ελέγχου για τα ΠΟΠ, ΠΓΕ και τα Εγγυημένα Παραδοσιακά Ιδιότυπα Προϊόντα, ενεργοποιώντας τον νόμο 5136/2024 και αυστηροποιώντας τις κυρώσεις σε μια αγορά όπου οι ελλιπείς έλεγχοι αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα.
Το νέο καθεστώς προβλέπει εποπτεία, κλιμακούμενες κυρώσεις και απειλή αποκλεισμού από την αγορά. Ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ αναλαμβάνει κεντρικό ρόλο, με τους ελέγχους να επεκτείνονται σε όλη την αλυσίδα, από την πρώτη ύλη έως το ράφι και από το φυσικό κατάστημα έως το ηλεκτρονικό εμπόριο.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο e-commerce και στη διαφήμιση, πεδία όπου μέχρι σήμερα καταγράφονταν περιορισμένοι έλεγχοι. Ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά καταστήματα, πλατφόρμες τρίτων και αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα ελέγχονται πλέον για παραπλανητική χρήση των ενδείξεων ΠΟΠ και ΠΓΕ.
Τα πρόστιμα διαμορφώνονται βάσει της σοβαρότητας της παράβασης, των ποσοτήτων, της διάρκειας και της υποτροπής. Για παραβάσεις παραγωγής φθάνουν έως 200.000 ευρώ, για παραπλανητική εμπορία και επισήμανση έως 300.000 ευρώ, ενώ στο ηλεκτρονικό εμπόριο αγγίζουν τις 150.000 ευρώ και διπλασιάζονται σε περίπτωση υποτροπής. Η άρνηση ή παρεμπόδιση ελέγχου τιμωρείται με πρόστιμα έως 50.000 ευρώ.
Πέρα από τα χρηματικά πρόστιμα, προβλέπεται αναστολή πιστοποιητικού από δύο μήνες έως δύο έτη, καθώς και οριστική ανάκληση σε περιπτώσεις επαναλαμβανόμενων παραβάσεων. Ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ αποκτά επίσης τη δυνατότητα άμεσης απόσυρσης προϊόντων και δέσμευσης παρτίδων.
Το ερώτημα που τίθεται από την αγορά είναι αν το αυστηρότερο θεσμικό πλαίσιο θα συνοδευτεί από συστηματικούς ελέγχους, ώστε να αρθεί ένα κενό που, όπως επισημαίνουν εδώ και χρόνια οι παραγωγοί, υπονομεύει την αξιοπιστία και νοθεύει τον ανταγωνισμό.
Η EE και το παράδειγμα της Γαλλίας
Η ΕΕ προστατεύει χιλιάδες προϊόντα με ΠΟΠ και ΠΓΕ μέσω του μητρώου eAmbrosia, περί τις 4.000 ονομασίες γεωγραφικών ενδείξεων. Με την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ελλάδα να καταγράφονται τα περισσότερα ΠΟΠ & ΠΓΕ προϊόντα.
Στη Γαλλία που διαθέτει έναν από τους πλούσιους καταλόγους ΠΟΠ και ΠΓΕ η κατάχρηση ένδειξης προέλευσης/ποιότητας (π.χ. παρουσίαση που δημιουργεί σύγχυση για την προέλευση ή εκμετάλλευση φήμης) συχνά «κουμπώνει» στις pratiques commerciales trompeuses (παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές) με ποινές έως 2 χρόνια φυλάκιση και έως 300.000 ευρώ πρόστιμο. Αλλά μπορούν να φτάσουν, όπως αναφέρουν νομικοί κύκλοι, έως το 10% του ετήσιου τζίρου, να συνοδευτούν από απαγόρευση άσκησης δραστηριότητας και ιδίως όταν η παράβαση γίνεται μέσω διαδικτύου να αποκτήσουν πραγματικά αποτρεπτικό βάρος. Αν τελεστεί μέσω online/ψηφιακού μέσου τα πρόστιμα φθάνουν έως 750.000 ευρώ.
Εκτός από το πρόστιμο, η γαλλική νομοθεσία προβλέπει συμπληρωματικές ποινές, όπως απαγόρευση άσκησης της επαγγελματικής/εμπορικής δραστηριότητας που συνδέεται με την παράβαση, για διάστημα που μπορεί να φτάσει έως 5 έτη (ανάλογα με την περίπτωση/απόφαση).