Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Skills Upload Junior του Ιδρύματος Vodafone για την ενίσχυση της ψηφιακής εκπαίδευσης, το Ίδρυμα, σε συνεργασία με τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό Save the Children, πραγματοποίησε έρευνα με σκοπό την χαρτογράφηση και ολιστική κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης της ψηφιακής ευημερίας των παιδιών σε όλη την Ευρώπη.
Η έρευνα, με τίτλο «Click, Scroll, Connect - and Balance» υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη για συντονισμένες και τεκμηριωμένες πολιτικές και πρακτικές που θα διασφαλίζουν την ψηφιακή ευημερία όλων των παιδιών στην Ευρώπη, χωρίς αποκλεισμούς. Παράλληλα, εξετάζει ολιστικά τα ζητήματα της ψηφιακής ευημερίας μέσα από συστηματική ανασκόπηση βιβλιογραφίας, σε συνδυασμό με συνεντεύξεις εμπειρογνωμόνων, αποτυπώνοντας τις πραγματικές εμπειρίες των παιδιών, ενώ διατυπώνει συγκεκριμένες προτάσεις προς δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Τα κύρια ευρήματα
Τα κύρια ευρήματα της έρευνας συνοψίζονται στα εξής:
- Στρεσογόνοι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τη ψυχική υγεία: Ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying), η παραπληροφόρηση, οι εθιστικοί μηχανισμοί σχεδιασμού και οι κοινωνικές συγκρίσεις, συμβάλλουν σε αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και προβλημάτων συμπεριφοράς. Το φύλο επηρεάζει σημαντικά τις εμπειρίες των παιδιών, καθώς τα κορίτσια εκτίθενται περισσότερο σε σεξιστικό και υποτιμητικό περιεχόμενο, ενώ τα αγόρια σε πρότυπα βίας και εκμετάλλευσης.
- Προκλήσεις και κενά στην εκπαίδευση: Αν και υπάρχουν πρωτοβουλίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (Digital Education Action Plan, DigComp, Digital Citizenship Education), η εφαρμογή τους παραμένει άνιση στα κράτη - μέλη. Πολλά παιδιά στερούνται βασικών γνώσεων σε θέματα, όπως η προστασία προσωπικών δεδομένων και η παραπληροφόρηση, ενώ οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν επαρκή επιμόρφωση και πρόσβαση σε εργαλεία.
- Ευάλωτες ομάδες παιδιών εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο: Παιδιά από περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως ΛΟΑΤΚΙ+ νέοι, παιδιά μειονοτήτων ή με νευροαναπτυξιακές αναπηρίες, αντιμετωπίζουν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμό και υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακής παρενόχλησης. Οι ομάδες αυτές συχνά αγνοούνται από τις εθνικές στρατηγικές.
- Άνιση εφαρμογή του ρυθμιστικού πλαισίου: Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει το πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο διεθνώς για την προστασία των παιδιών από τους ψηφιακούς κινδύνους, βασιζόμενο στις νομοθεσίες GDPR και DSA. Ωστόσο, παραμένουν οι σημαντικές ανισότητες μεταξύ κρατών-μελών, τόσο στην επαλήθευση ηλικίας όσο και στη διαχείριση περιεχομένου και τη ψηφιακή παιδεία.
- Αναδυόμενοι κίνδυνοι χωρίς ύπαρξη τωρινών εργαλείων αντιμετώπισης: Νέες απειλές όπως υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών παραγόμενο με τεχνητή νοημοσύνη (AI-generated CSAM), deepfakes και επιβλαβή αλγοριθμικά συστήματα στοχευμένων προτάσεων (recommender systems), ξεπερνούν τα υπάρχοντα ρυθμιστικά εργαλεία. Ο Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) και ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) που στοχεύουν στην αντιμετώπιση αυτών των απειλών, βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση, ενώ απαιτείται μία δυναμική προσέγγιση που βασίζεται στα δικαιώματα, και την ουσιαστική συμμετοχή των παιδιών.
Η έρευνα προτείνει την ανάπτυξη εθνικών οδηγιών που ευθυγραμμίζονται με τα διεθνή πρότυπα, την ενίσχυση μηχανισμών εφαρμογής και διασυνοριακής συνεργασίας, καθώς και την προώθηση πολιτικών που λαμβάνουν υπόψη τα αναπτυξιακά στάδια των παιδιών. Παράλληλα, απαιτείται ενδυνάμωση των σχολικών κοινοτήτων, με ολοκληρωμένες προσεγγίσεις που συνδέουν την ψηφιακή ευημερία με την ψυχική υγεία και την κοινωνική ένταξη, αλλά και συστηματική επιμόρφωση εκπαιδευτικών και γονέων.
Επιπλέον, ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δίνεται στις ανάγκες των πιο ευάλωτων ομάδων παιδιών, ώστε να διασφαλίζεται η ισότητα, η συμπερίληψη και η ηλικιακή καταλληλόλητα σε κάθε πρωτοβουλία. Τέλος, κρίσιμη θεωρείται η κάλυψη των ερευνητικών κενών και η ανάπτυξη στιβαρών συστημάτων παρακολούθησης και αξιολόγησης που θα επιτρέπουν τη συστηματική μέτρηση και βελτίωση της ψηφιακής ανθεκτικότητας και ευεξίας των παιδιών.
Η Αλεξάνδρα Παπανικολάου, υπεύθυνη του Ιδρύματος Vodafone στην Ελλάδα, δήλωσε σχετικά: «Κάθε παιδί δικαιούται ισότιμη πρόσβαση στα κατάλληλα εργαλεία και δεξιότητες, ώστε να δραστηριοποιείται με ασφάλεια και αυτοπεποίθηση και να προοδεύει στην ψηφιακή εποχή. Η μετάβαση από τη θεωρία στα απτά αποτελέσματα απαιτεί εθνικές παρεμβάσεις και τον συντονισμό ολόκληρου του οικοσυστήματος του παιδιού, από το σπίτι στο σχολείο. Η παρούσα μελέτη σε συνεργασία με τον οργανισμό Save The Children αποτελεί τη βάση για την καθιέρωση μιας πιο ολιστικής αντίληψης για την ψηφιακή ανθεκτικότητα και ευημερία των νέων, με σκοπό την συντονισμένη κινητοποίηση δυνάμεων και τις τεκμηριωμένες παρεμβάσεις».
Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα εδώ.