Η αποκαλούμενη ενεργειακή κρίση δεν ξεκίνησε ασφαλώς με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.
Η απότομη αύξηση της ζήτησης για ενέργεια, καθώς οι οικονομίες άνοιξαν ξανά μετά την πανδημία, δεν συνοδεύθηκε από ανάλογη αύξηση της προσφοράς, ιδίως από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
Από την άλλη πλευρά, η μείωση της παραγωγής ενέργειας από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς οι επενδύσεις σ’ αυτά είχαν περιορισθεί τα τελευταία χρόνια, δεν συνοδεύθηκε από συρρίκνωση της ζήτησης, ώστε να πιαστούν οι στόχοι για την κλιματική αλλαγή.
Η ανισορροπία στην παγκόσμια αγορά ενέργειας έδωσε σημαντική ώθηση στις τιμές. Η Ρωσία εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία και άρχισε να περιορίζει σημαντικά τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την ΕΕ από το καλοκαίρι του 2021, ενώ η Gazprom δεν προχώρησε στην πλήρωση των ιδιόκτητων αποθηκών της σε χώρες της ΕΕ.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την εισβολή στην Ουκρανία καθώς η Ρωσία χρησιμοποίησε τις ροές φυσικού αερίου ως μέσο πίεσης για να μειωθούν ή εξαλειφθούν οι κυρώσεις της ΕΕ εναντίον της. Το αποτέλεσμα ήταν να υπερδεκαπλασιασθούν οι τιμές του φυσικού αερίου.
Η διακοπή λειτουργίας των μισών περίπου πυρηνικών εργοστασίων της Γαλλίας που εξήγαγε ρεύμα στη Γερμανία σε συνδυασμό με την ξηρασία στην Ευρώπη και τη μείωση της ηλεκτροπαραγωγής από τα υδροηλεκτρικά και τον άνθρακα έκαναν την κατάσταση ακόμη χειρότερη.
Αντιμέτωπη με τις υψηλότερες τιμές στο ρεύμα και στο φυσικό αέριο, η Κομισιόν προώθησε τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην ΕΕ κατά 15% το διάστημα Σεπτέμβριος 2022-Μάρτιος 2023 σε σχέση με ένα χρόνο πριν για την Ελλάδα και τον μέσο όρο της τελευταίας 5ετίας σε άλλες χώρες της ΕΕ.
Από εκεί και πέρα, κάθε χώρα της ΕΕ εφαρμόζει τις δικές της πολιτικές. Οι τελευταίες επικεντρώνονται συνήθως στην επιδότηση των υψηλών τιμών με διάφορους τρόπους, γεγονός που ευνοεί την κατανάλωση ρεύματος, φυσικού αερίου και επιβαρύνει τον προϋπολογισμό.
Όμως, η Κομισιόν ετοιμάζεται να αλλάξει όλο το πλαίσιο στήριξης από το 2023, στο πλαίσιο μιας διευρωπαϊκής απάντησης στην κρίση. Με βάση το προσχέδιο για την εξοικονόμηση ενέργειας που έγινε γνωστό, η έμφαση πλέον θα δίνεται στην εξοικονόμηση ενέργειας, που θα επιβραβεύεται.
Πρακτικά, στην περίπτωση της Ελλάδος, το νέο μοντέλο οδηγεί στην κατάργηση των σημερινών, οριζόντιων επιδοτήσεων που απορροφούσαν μέχρι το 90% των αυξήσεων για νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Υπενθυμίζουμε ότι η ετήσια κατανάλωση φυσικού αερίου στη χώρα μας ανέρχεται σε 70 τεραβατώρες περίπου, εκ των οποίων οι 50 περίπου κατευθύνονται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Το εξάμηνο Ιανουαρίου - Ιουνίου 2022, η κατανάλωση φυσικού αερίου μειώθηκε λίγο πάνω από 10%, με τη συνεισφορά της ηλεκτροπαραγωγής να είναι οριακή, κάπου 0,4%. Η συνολική μείωση οφείλεται αποκλειστικά στη βιομηχανία, αφού νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις την αύξησαν.
Εκ των πραγμάτων, η μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου από ηλεκτροπαραγωγούς είναι καθοριστικής σημασίας. Αυτό εξηγεί κυρίως τις εκκλήσεις για χρήση πετρελαίου αντί ηλεκτρικού ρεύματος για θέρμανση από τα νοικοκυριά και την υποχρεωτική εξοικονόμηση ρεύματος στις 200.000 και πλέον κτίρια του Δημοσίου.
Όμως, το διαφαινόμενο σχέδιο της Κομισιόν για επιβράβευση της εξοικονόμησης αντί της οριζόντιας επιδότησης των νοικοκυριών μπορεί να δημιουργήσει θέματα στην Ελλάδα.
Πρώτον, αν η επιβράβευση βασίζεται σε μια σύγκριση της κατανάλωσης του 2023 με εκείνη του 2022 ή κι άλλων χρόνων, θα επιβραβεύσει τους «σπάταλους» και θα τιμωρήσει τους νοικοκύρηδες, δηλ. εκείνους που ζούσαν λιτά, χωρίς να κάνουν μεγάλη κατανάλωση ενέργειας τα προηγούμενα χρόνια.
Δεύτερον, αν η επιδότηση βασισθεί σε εισοδηματικά κριτήρια με τη λογική της στήριξης των πιο ευάλωτων νοικοκυριών, θα επιβραβεύσει τους φοροφυγάδες που δηλώνουν ψίχουλα στην εφορία και ενδεχομένως έχουν πολύ ρευστό σε τράπεζες, θυρίδες κ.λπ.
Ακόμη, κάτι τέτοιο θα είναι δύσκολο να εφαρμοσθεί καθώς ο λογαριασμός του ρεύματος μπορεί να μην είναι στο όνομα του φορολογούμενου ιδιοκτήτη ή ενοικιαστή.
Αν λοιπόν το νέο μοντέλο επιδότησης που προωθεί η Κομισιόν με επιβράβευση της εξοικονόμησης ενέργειας εφαρμοσθεί στην Ελλάδα, είναι πιθανόν να πληρώσουν τη νύφη εκείνοι που είναι συνεπείς στις φορολογικές υποχρεώσεις τους και νοικοκύρηδες στη χρήση ρεύματος και ενέργειας γενικότερα.