Οι ίδιοι παραδέχονται ότι αυτοί οι έλεγχοι δεν πρόσφεραν πρακτικά τίποτα. Όταν λοιπόν ήλθε η τρόικα αξιολόγησε την κατάσταση και αποφάσισε να καταργήσει τους προληπτικούς ελέγχους και να τους αντικαταστήσει με ex post ελέγχους. Οι τελευταίοι γίνονται από μικρότερο αριθμό υψηλόβαθμων υπαλλήλων (εν είδει CFO), νομίζουμε 60, κατά τα πρότυπα άλλων δυτικών κρατών.
Η μετάβαση από το καθεστώς των προληπτικών ελέγχων στους ελέγχους αποτελεσματικότητας (ex post) έγινε «αναίμακτα», απ' όσο μας λένε.
Αναφερθήκαμε σ' αυτό το θέμα για έναν άλλο λόγο. Τους προσυμβατικούς ελέγχους του Ελεγκτικού Συνεδρίου για δημόσιες συμβάσεις και κατά πόσο αποτελούν εμπόδιο για επενδυτικά έργα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την Ελλάδα, η οποία αγκομαχά να πλησιάσει τον μέσο ευρωπαϊκό όρο των επενδύσεων προς το ΑΕΠ, ο οποίος είναι πάνω από 20%, και ταυτόχρονα μαστίζεται από εκτεταμένα φαινόμενα διαφθοράς.
Προσπερνάμε αυτό που μας λένε περί χαρτοβασιλείου στο Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο παραπέμπει στην ανάγκη για ψηφιοποίηση των υπηρεσιών του με τυποποίηση των διαδικασιών του προηγουμένως. «Δεν αρκεί να τους στείλεις το στικάκι, τα θέλουν επίσης σε χαρτί, με αποτέλεσμα να τους στέλνουμε κούτες με χαρτιά που δεν ξέρω τι τα κάνουν και κατά πόσο τα ελέγχουν πραγματικά», τόνισε ένας εμπλεκόμενος με εμπειρία.
Είναι αλήθεια ότι ο προσυμβατικός έλεγχος είναι συνταγματικώς κατοχυρωμένος και υποχρεωτικός για δημόσιες συμβάσεις άνω του 1 εκατ. ευρώ (χωρίς ΦΠΑ) με νόμο του 2020. Στόχος του είναι η διασφάλιση της νομιμότητας των ανωτέρω συμβάσεων. Εξαίρεση αποτελεί ο ΟΔΔΗΧ (Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους) καθώς οι πληρωμές του για τα τοκοχρεολύσια εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους δεν μπορούν να περιμένουν τις εγκρίσεις των δικαστών.
Όμως, είναι επίσης διαπιστωμένο ότι οι προσυμβατικοί έλεγχοι προκαλούν σημαντικές καθυστερήσεις σε μεγάλα επενδυτικά έργα. Τα τελευταία θα πρέπει να περιμένουν την έγκριση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για να προχωρήσουν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα και η Κύπρος είναι οι μόνες χώρες της ευρωζώνης που εμφανίζονται να έχουν σύστημα προσυμβατικού ελέγχου μέσω του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Εν μέρει έχει και η Γαλλία, κυρίως για μεγάλα έργα δημοσίων επενδύσεων. Οι υπόλοιπες χώρες έχουν υιοθετήσει συστήματα μεταγενέστερων (ex post) ελέγχων.
Ανάμεσα στα πλεονεκτήματα των ex post ελέγχων είναι η άμεση υπογραφή των συμβάσεων και ως εκ τούτου η ταχύτερη υλοποίηση των πρότζεκτ και φυσικά τα μειωμένα διοικητικά κόστη. Επιπλέον, η απελευθέρωση ανθρώπινων και υλικών πόρων από τους προσυμβατικούς ελέγχους βοηθά στην αύξηση των ex post ελέγχων.
«Από τη στιγμή που όλοι γνωρίζουν ή οφείλουν να γνωρίζουν τους νόμους και τους κανονισμούς, δεν υπάρχουν δικαιολογίες για τυχόν παρανομίες. Οι έλεγχοι θα πρέπει να γίνονται εκ των υστέρων και όχι εκ των προτέρων για να προλάβουν τους παραβατικούς», αναφέρει άτομο της αγοράς. «Η ευθύνη που αισθάνεσαι είναι μεγαλύτερη ώστε να τα κάνεις σωστά όταν υπάρχει ex post έλεγχος».
Από την άλλη πλευρά, ο προσυμβατικός έλεγχος (ex ante) μπορεί να προλάβει οικονομικές ζημιές που θα ήταν δύσκολο να αντιστραφούν μελλοντικά. Επιπλέον, η υπογραφή των συμβάσεων καθιστά πιο δύσκολη τη διόρθωση των λαθών σε μεταγενέστερο χρόνο. Ίσως μάλιστα λειτουργεί αποτρεπτικά όταν ο άλλος ξέρει ότι επίκειται προσυμβατικός έλεγχος.
Ποια θα μπορούσε να είναι η λύση στο πρόβλημα της επιτάχυνσης των επενδύσεων, με δεδομένο ότι θα χρειασθεί συνταγματική αναθεώρηση για την κατάργηση των ex ante ελέγχων;
Ένα μικτό σύστημα φαίνεται ότι είναι το καλύτερο στη δική μας περίπτωση. Σ' αυτό, οι ex ante έλεγχοι θα περιορισθούν στα μεγάλα έργα, π.χ. στρατηγικές επενδύσεις, με απλοποίηση, τυποποίηση και ψηφιοποίηση των ανωτέρω ελέγχων. Ακόμη, θα γίνονται ex-post έλεγχοι σε όλες τις υπόλοιπες συμβάσεις με τη χρήση εργαλείων όπως η ΑΙ.
Εξυπακούεται ότι ο νόμος 4799/2020 που θέσπισε το πλαίσιο για τον προσυμβατικό έλεγχο θα πρέπει να αναμορφωθεί κατάλληλα για να υπηρετήσει αφενός τον στόχο της διαφάνειας και της νομιμότητας και αφετέρου την επιτάχυνση των επενδύσεων.