Την εποχή της γνώσης και της πληροφορίας, η συμβολή της παιδείας στην οικονομική ανάπτυξη είναι εξίσου σημαντική με εκείνη του κεφαλαίου.
Όταν οι επιδόσεις του εκπαιδευτικού συστήματος είναι φτωχές με βάση διεθνείς αξιολογήσεις, υπάρχει πρόβλημα. Κι αυτό δεν αφορά μόνο την οικονομία αλλά και την κοινωνία. Αυτή είναι η περίπτωση της Ελλάδας.
Ας ξεκινήσουμε από την αρχή.
Η θεμελιώδης εξίσωση οικονομικής ανάπτυξης δείχνει ότι, σε γενικές γραμμές, η μεταβολή του εγχώριου προϊόντος κατά κεφαλή εξηγείται από τις επενδύσεις, το εργατικό δυναμικό και τη μεταβολή της ολικής παραγωγικότητας (total factor productivity).
H τελευταία αντανακλά τον τρόπο που οι συντελεστές της παραγωγής συνδυάζονται και φυσικά την τεχνολογία. Πρωτεύοντα ρόλο στον προσδιορισμό της παίζουν η παιδεία, η επιχειρηματικότητα, η έρευνα και ανάπτυξη (R&D) και η καινοτομία.
Η παιδεία και η επιμόρφωση επηρεάζουν τον ρυθμό ανάπτυξης. Αφενός, μέσω της ποιότητας του συντελεστή εργασία που συνδέεται με τις δεξιότητες των ανθρώπων και αφετέρου, μέσω της επιχειρηματικότητας. Εκπαίδευση και επιχειρηματικότητα, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται γνώση, πληροφορίες και οι συντελεστές της παραγωγής, πάνε μαζί.
Δυστυχώς, το σύστημα της παιδείας και της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα υστερεί σε σχέση με των περισσότερων χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ.
Δεν είναι μυστικό ότι οι επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στο πρόγραμμα αξιολόγησης PISA του ΟΟΣΑ υπολείπονται του μέσου όρου του ΟΟΣΑ. Η έρευνα εξετάζει κατανόηση κειμένου, μαθηματικά και φυσικές επιστήμες και τις δεξιότητες των μαθητών στην επίλυση προβλήματος. Αφορά 15χρονους δηλαδή μαθητές που βρίσκονται κοντά στην ηλικία ολοκλήρωσης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα PISA του 2022, οι Ελληνες μαθητές κατέλαβαν την 44η θέση ανάμεσα σε 68 χώρες στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες, σύμφωνα με το Βήμα. Το 47,2% των 15χρονων είχε χαμηλή επίδοση στα μαθηματικά, έναντι 29% του μέσου όρου στην ΕΕ, 37,6% στην κατανόηση κειμένου έναντι 26,2% στην ΕΕ και 37,3% στις φυσικές επιστήμες έναντι 24,2% του μέσου όρου στην ΕΕ, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Την ίδια στιγμή, πληροφορούμαστε ότι ένας στους τέσσερις μαθητές αριστεύει με βάση την αξιολόγηση των καθηγητών τους. Υπάρχει υπερβαθμολόγηση σε γυμνάσια και λύκεια, που οδηγεί σε πρωτιές οι οποίες δεν συνάδουν με τις επιδόσεις στις Πανελλαδικές, όπως διαβάσαμε πρόσφατα.
Προφανώς, υπάρχουν λόγοι γι' αυτές τις χαμηλές επιδόσεις των μαθητών και θα πρέπει να εξαλειφθούν από τους αρμοδίους. Ομως, αποθαρρυντικές δεν είναι μόνο οι επιδόσεις των 15χρονών μαθητών. Το ίδιο ισχύει για τα ανώτατα εκπαιδευτικά συστήματα. Σύμφωνα με την «κατάταξη της Σαγκάης», η οποία επικεντρώνεται σε ακαδημαϊκά κριτήρια, π.χ. δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, έρευνα κ.λπ., και η οποία θεωρείται η πιο αξιόπιστη κατά πολλούς, το αποτέλεσμα δεν είναι καλό.
Η Ελλάδα, μία από τις 50 πλουσιότερες χώρες στον κόσμο με βάση το κατά κεφαλή εισόδημα, δεν έχει ούτε ένα κρατικό πανεπιστήμιο ανάμεσα στα πρώτα 500. Από τα 24 δημόσια πανεπιστήμια, μόνο 4 βρίσκονται στα πρώτα 1000.
Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το ΕΚΠΑ βρίσκονται στις θέσεις μεταξύ 501 και 600, το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατατάσσεται μεταξύ 801-900 και το Πανεπιστήμιο Πατρών μεταξύ 901 και 1.000. Μάλιστα, αν συγκριθεί η φετινή τους θέση με εκείνη του 2023 διαπιστώνει κανείς υποχώρηση στην κατάταξη της Σαγκάης.
Φυσικά, κάποιες σχολές και τμήματα όπως η Φαρμακευτική Σχολή ΕΚΠΑ και η Οδοντιατρική πλασάρονται στις πρώτες 100 στους τομείς τους, σύμφωνα με την κατάταξη της Σαγκάης. Ομως, το αποτέλεσμα δεν αλλάζει.
Αρκετοί ακαδημαϊκοί δάσκαλοι με τους οποίους έχουμε μιλήσει στο παρελθόν γι' αυτό το θέμα επιμένουν ότι η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα.
Δυστυχώς, οι διεθνείς συγκρίσεις είναι εις βάρος του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Με δεδομένο τον σημαντικό ρόλο που παίζει η παιδεία στην ανάπτυξη της οικονομίας μακροπρόθεσμα, οι οιωνοί δεν είναι καλοί αν δεν αλλάξουν πολλά.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να διδαχθεί πολλά από το πετυχημένο φινλαδικό εκπαιδευτικό υπόδειγμα. Δεν γνωρίζουμε όμως αν πραγματικά το θέλει.