Ο πρωτογενής τομέας είναι από τους πλέον νευραλγικούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι επίσης ένας τομέας που βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, καθώς τόσο η κλιματική αλλαγή, όσο και ο αυξανόμενος ρυθμός χρήσης της τεχνολογίας, δημιουργεί νέα δεδομένα στην παραγωγή, τη διαχείριση και τη διάθεση των προϊόντων (διαΝΕΟσις, Αγροτικός Τομέας στην Ελλάδα, Σεπτέμβριος 2024).
Οι καταναλωτικές τάσεις αλλάζουν και μαζί τους οι ανάγκες, κάτι που απαιτεί τον μετασχηματισμό της παραγωγής και της διάθεσης των προϊόντων. Η αυξανόμενη ζήτηση, δημιουργεί συγχρόνως και την ανάγκη για περισσότερη προσφορά κι έτσι οι παραγωγοί πρέπει να αφήσουν πίσω τις πρακτικές του παρελθόντος και να εφαρμόσουν νέες, οι οποίες μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα.
Όπως επισημαίνεται στην έρευνα του διαΝΕΟσις, η διαρκής ζήτηση για αυξημένη παραγωγικότητα, βιωσιμότητα, ιχνηλασιμότητα, καινοτομία και προσαρμογή στις νέες καταναλωτικές απαιτήσεις δημιουργεί νέες προκλήσεις και ευκαιρίες για τους παραγωγούς.
Οι εξελίξεις αυτές αναδεικνύουν την ανάγκη για ένα δυναμικό και ευέλικτο εκπαιδευτικό πλαίσιο που θα προετοιμάσει την επόμενη γενιά αγροτών και επαγγελματιών για τις προκλήσεις του μέλλοντος. Η προσαρμογή στα νέα δεδομένα απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες, που μπορούν να αποκτηθούν μέσω στοχευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ενσωματώνοντας τις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές.
Από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και των drones στη γεωργία ακριβείας, έως τη βιώσιμη παραγωγή εναλλακτικών πηγών πρωτεϊνών και τη διάθεση προϊόντων μέσω ψηφιακών αγορών, οι σύγχρονες τάσεις μετασχηματίζουν ριζικά τον αγροτικό τομέα.
Η Ελλάδα, ως χώρα με ισχυρή αγροτική παράδοση και μοναδικά αγροτικά προϊόντα, έχει την ευκαιρία να προσαρμόσει τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές στα τοπικά δεδομένα.
Κύριες τάσεις που επηρεάζουν την αγροτική παραγωγή
Ο τεχνολογικός μετασχηματισμός αποτελεί το επίκεντρο της σύγχρονης αγροτικής ανάπτυξης, εισάγοντας εργαλεία και μεθοδολογίες που επαναπροσδιορίζουν την παραγωγή, την απόδοση και τη διαχείριση των πόρων:
- Γεωργία ακριβείας: Η γεωργία ακριβείας χρησιμοποιεί αισθητήρες, drones, GPS και δορυφορικά δεδομένα για τη συλλογή και ανάλυση πληροφοριών. Τα δεδομένα αυτά επιτρέπουν την ακριβή εφαρμογή εισροών, όπως λίπασμα και νερό, μειώνοντας τη σπατάλη και βελτιώνο- ντας τις αποδόσεις. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τη χρήση drones για τη χαρτογράφηση των καλλιεργειών και τον εντοπισμό προβλημάτων.
- Αγροτική ρομποτική: Τα ρομπότ στη γεωργία προσφέρουν λύσεις για τη συγκομιδή, την αποψίλωση και τον έλεγχο παρασίτων. Ειδικά συστήματα ρομποτικής, όπως αυτά που αναπτύσσονται για τον αυτο- ματοποιημένο τρύγο σταφυλιών ή τη συλλογή μήλων, εξασφαλίζουν ταχύτητα, ακρίβεια και μείωση του κόστους.
- Τεχνητή νοημοσύνη (AI): Η AI προσφέρει εργαλεία για την ανάλυση Μεγάλων Δεδομένων (Big Data), προβλέποντας αποδόσεις και ανι- χνεύοντας ασθένειες φυτών. Εφαρμογές, όπως τα συστήματα οπτικής αναγνώρισης εντοπίζουν ασθένειες σε πρώιμο στάδιο, επιτρέποντας την άμεση δράση.
- Blockchain και Big Data: Το blockchain διασφαλίζει τη διαφάνεια στην αλυσίδα εφοδιασμού, ενώ τα Big Data επιτρέπουν την ανάλυση ιστορικών δεδομένων για τη βελτιστοποίηση της παραγωγής. Η ιχνη- λασιμότητα των προϊόντων, από το αγρόκτημα έως το ράφι, αποτελεί πλέον βασικό πλεονέκτημα για τους παραγωγούς.
- Edge computing: Αυτή η τεχνολογία φέρνει την επεξεργασία δεδομένων απευθείας στον αγρό, μειώνοντας τον χρόνο απόκρισης και την ανά- γκη μεταφοράς δεδομένων στο Cloud. Χρησιμοποιείται για την άμεση ανάλυση αισθητήρων υγρασίας και καιρού, βοηθώντας τους αγρότες να παίρνουν αποφάσεις σε πραγματικό χρόνο.
Εκπαιδευτικό μοντέλο για την αντιμετώπιση των αναγκών του τεχνολογικού μετασχηματισμού
- Ειδικές σχολές αγροτικής παραγωγής με διττή εκπαίδευση: Εμπνευσμένο από το γερμανικό μοντέλο, αυτό το σύστημα συνδυάζει τη θεωρητική εκπαίδευση στην τάξη με πρακτική εξάσκηση σε αγροκτήματα ή τεχνολογικές επιχειρήσεις. Οι σπουδαστές θα μπορούν να αποκτούν εμπειρία σε πραγματικό περιβάλλον, εφαρμόζοντας τεχνολογίες όπως αισθητήρες και drones.
- Πλατφόρμες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και διά βίου μάθηση: Οι εκπαιδευτικές πλατφόρμες θα παρέχουν πρόσβαση σε διαδραστικά μαθήματα για τη γεωργία ακριβείας, την τεχνητή νοημοσύνη και τη χρήση blockchain. Αυτές οι πλατφόρμες θα εξυπηρετούν τόσο νέους σπουδαστές όσο και έμπειρους επαγγελματίες.
- Συνεργασίες με τεχνολογικές επιχειρήσεις και startups: Δημιουργία στρατηγικών συνεργασιών με επιχειρήσεις που εξειδικεύονται σε αγρο- τική τεχνολογία. Οι συνεργασίες αυτές θα επιτρέψουν τη χρήση εξοπλι- σμού τελευταίας τεχνολογίας, την παροχή εξειδικευμένων σεμιναρίων και την ενίσχυση της πρακτικής εκπαίδευσης.
- Εργαστήρια καινοτομίας: Δημιουργία περιφερειακών εργαστηρίων που θα δίνουν τη δυνατότητα στους αγρότες να δοκιμάζουν νέες τεχνολογίες σε πραγματικές συνθήκες. Τέτοια κέντρα μπορούν να υποστηριχθούν με δημόσιες επενδύσεις και ιδιωτική χρηματοδότηση.
Βασικές τάσεις που επηρεάζουν την αγροτική παραγωγή
Η κλιματική αλλαγή έχει δημιουργήσει ένα ασταθές περιβάλλον για την αγροτική παραγωγή, επηρεάζοντας την παραγωγικότητα, τη διαθεσιμότη-τα των πόρων και την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών. Οι νέες συνθήκες απαιτούν την ενσωμάτωση βιώσιμων πρακτικών, οι οποίες διασφαλίζουν την αποδοτικότητα και τη μακροχρόνια βιωσιμότητα του τομέα:
- Αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες: Οι μεταβολές της θερμοκρα- σίας, οι ακραίες καιρικές συνθήκες και η μείωση της διαθεσιμότητας νερού απαιτούν νέες στρατηγικές για την προστασία των καλλιεργειών και τη διαχείριση των πόρων.
- Βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας: Τεχνικές όπως η αγροδασοπονία, η καλλιέργεια με ελάχιστη άροση και η χρήση οργανικών λιπασμάτων συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους.
- Κλιματικά έξυπνη αγροτική παραγωγή (climate-smart agriculture): Έμφαση σε στρατηγικές που συνδυάζουν την αύξηση της παραγωγικότητας, τη μείωση των εκπομπών και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των καλλιεργειών. Περιλαμβάνει τη χρήση ανθεκτικών σπόρων, την αποτελεσματική διαχείριση νερού και τη βελτιστοποίηση των εισροών.
- Διαχείριση φυσικών πόρων: Οι υδάτινοι πόροι, το έδαφος και η βιοποικιλότητα απαιτούν προσεκτική διαχείριση για να διασφαλιστεί η διαρκής παραγωγικότητα. Πρακτικές όπως η αποδοτική άρδευση και η αμειψισπορά βοηθούν στην επίτευξη αυτών των στόχων.
Νέες καταναλωτικές τάσεις
- Vegan και φυτική διατροφή: Η αυξημένη ζήτηση για φυτικά προϊόντα, όπως φυτικά γάλατα και κρέατα, αλλάζει τα πρότυπα κατανάλωσης. Στην αγροτική παραγωγή, αυτό μεταφράζεται σε αυξημένη καλλιέργεια οσπρίων, ξηρών καρπών και άλλων πρώτων υλών για φυτικά προϊόντα.
- Προϊόντα χωρίς κακοποίηση ζώων: Οι καταναλωτές προτιμούν προϊόντα που προέρχονται από βιώσιμες και ηθικές πρακτικές, όπως αυγά ελευθέρας βοσκής ή βιολογική κτηνοτροφία.
- Προτίμηση για τοπικά και βιολογικά προϊόντα: Οι καταναλωτές στρέφονται προς τρόφιμα που καλλιεργούνται τοπικά και με οικολογικό τρόπο, προτιμώντας αγροτικά προϊόντα με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Ανάγκες της αγοράς
Η άνοδος αυτών των τάσεων δημιουργεί νέες ανάγκες στον αγροτικό τομέα, όπως:
- Εξειδίκευση στην παραγωγή φυτικών εναλλακτικών: Η παραγωγή πρώτων υλών υψηλής ποιότητας απαιτεί νέες γνώσεις και τεχνικές καλλιέργειας.
- Εφαρμογή ηθικών πρακτικών: Η ανάπτυξη βιώσιμων συστημάτων κτηνοτροφίας που σέβονται την ευζωία των ζώων και τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις.
- Αναγνώριση προϊόντων ΠΟΠ (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) και ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη): Η ανάγκη για εκπαίδευση σε διαδικασίες πιστοποίησης και τυποποίησης προϊόντων τοπικής προέλευσης.
Κύριες τάσεις
- Καλλιέργεια πρωτεϊνών από έντομα και φύκη: Τα έντομα και τα φύκη αποτελούν εξαιρετικές πηγές πρωτεϊνών λόγω του χαμηλού περιβαλλοντικού τους κόστους. Τα έντομα απαιτούν ελάχιστο νερό, χώρο και ενέργεια, ενώ τα φύκη μπορούν να καλλιεργηθούν σε αλμυρό νερό ή ακόμη και σε απόβλητα, συμβάλλοντας στη βιώσιμη διαχείριση των πόρων.
- Υδροπονία και κάθετη γεωργία: Με την καλλιέργεια φυτών χωρίς έδαφος, η υδροπονία εξοικονομεί έως και 90% περισσότερο νερό από τις παραδοσιακές μεθόδους. Η κάθετη γεωργία επιτρέπει την καλλιέργεια σε αστικά περιβάλλοντα, αξιοποιώντας στο έπακρο τον περιορισμένο χώρο.