Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου μιας Ανώνυμης Εταιρείας εκλέγονται για να υπηρετούν και να προάγουν το εταιρικό της συμφέρον. Δεν αποκλείεται όμως το δικό τους, προσωπικό, συμφέρον να μην ευθυγραμμίζεται με το αντίστοιχο της εταιρείας. Ακόμα χειρότερα: να συγκρούεται με εκείνο.
Τότε μιλάμε για «σύγκρουση συμφερόντων». Πώς οριοθετείται; Με ποιον τρόπο μπορεί κάποιος να τη διαχειριστεί; Πώς αντιμετωπίζεται; Ποιες είναι οι πρόνοιες του νόμου;
Η λύση στο πρόβλημα: Εταιρική Διακυβέρνηση και Δίκαιο της ΑΕ
Η (γενική) λύση στο πρόβλημα της σύγκρουσης συμφερόντων είναι διπλή. Η εφαρμογή των κανόνων της εταιρικής διακυβέρνησης δεν είναι υποχρεωτική για τις μη εισηγμένες. Καθιστά, όμως, δυνατή τη διαφάνεια στη δράση των μελών του ΔΣ. Επιπρόσθετα: την ελεγχόμενη διάρθρωση των εκατέρωθεν συμφερόντων.
Ωστόσο, και ο νομοθέτης του δικαίου των Ανωνύμων Εταιρειών λαμβάνει σχετικές πρόνοιες μεταξύ άλλων και υποχρέωση πίστης των μελών του ΔΣ. Ειδικότερη έκφανσή της συνιστά η αποφυγή σύγκρουσης ιδίων συμφερόντων.
Tα αντικρουόμενα συμφέροντα
- Το εταιρικό συμφέρον
Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει για το περιεχόμενό του. Ας περιοριστούμε στο, κατά τον γράφοντα -με απλά λόγια, ισχύον: Το εταιρικό συμφέρον δεν είναι παρά το συμφέρον της Ανώνυμης Εταιρείας: ταυτίζεται με τη μακροχρόνια προκοπή της αλλά και το συμφέρον των μετόχων της-ως σύνολο.
- Το «ίδιον συμφέρον» των μελών ΔΣ
Πρόκειται για το άμεσο και προσωπικό (λ.χ. οικονομικό, ηθικό κ.λπ.) συμφέρον ενός μέλους του. Φορέας του συγκεκριμένου συμφέροντος μπορεί να είναι είτε το ίδιο το μέλος είτε πρόσωπο με το οποίο το μέλος του ΔΣ συνδέεται (ενδ.: στενό οικογενειακό περιβάλλον, νομικά πρόσωπα στα οποία ασκεί έλεγχο).
Η διαπίστωση των περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων
Σύγκρουση συμφερόντων, λοιπόν, υφίσταται σε εκείνες τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες η ανεξάρτητη κρίση του μέλους του ΔΣ ενδέχεται να επηρεαστεί από την εμφιλοχώρηση ίδιου συμφέροντός του. Πρόκειται για τις περιπτώσεις που οι επιδιώξεις της ΑΕ είναι δυνατό να αποκλίνουν από τις αντίστοιχες του μέλους του ΔΣ.
Τέτοιου είδους συγκρούσεις ενδέχεται να παρουσιάζουν διάρκεια, όπως λ.χ. όταν το μέλος του ΔΣ αναπτύσσει δραστηριότητα ανταγωνιστική έναντι της ΑΕ. Μπορεί όμως και να ανακύπτουν στιγμιαία, όπως λ.χ. σε περιπτώσεις σύναψης σύμβασης πώλησης με συμβαλλόμενα μέρη την ΑΕ και το μέλος του ΔΣ της.
Κάποιες περιπτώσεις μοιάζουν περισσότερο περίπλοκες: Τι συμβαίνει όταν, λ.χ., το μέλος του ΔΣ στο οποίο εντοπίζεται η σύγκρουση συμφερόντων είναι και (μεγαλο)μέτοχος της εταιρείας; Μην ξεχνάμε επίσης πως η συντριπτική πλειονότητα (:80%) των ελληνικών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές...
Η αντιμετώπιση των περιπτώσεων της σύγκρουσης συμφερόντων
Ο νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες προβλέπει τρεις βασικούς κανόνες για την αντιμετώπιση περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων. Συγκεκριμένα: (α) την προτεραιότητα του εταιρικού συμφέροντος, (β) την υποχρέωση αποκάλυψης της περίπτωσης σύγκρουσης συμφερόντων μέλους ΔΣ, (γ) την απαγόρευση άσκησης του δικαιώματος ψήφου μέλους ΔΣ, του οποίου το ίδιο συμφέρον συγκρούεται με εκείνο της ΑΕ.
Κάποιες ειδικότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται αυτοτελώς. Εκείνες, λ.χ., που αφορούν τη σύγκρουση συμφερόντων στις περιπτώσεις των συναλλαγών των μελών του ΔΣ με την ΑΕ.
- (α) Η προτεραιότητα του εταιρικού συμφέροντος
Περιεχόμενο της υποχρέωση πίστης των μελών του ΔΣ (στην οποία ανωτέρω αναφερθήκαμε) αποτελεί αποτελεί η αποδοχή της προτεραιότητας του εταιρικού συμφέροντος. Η τελευταία, μάλιστα, θα πρέπει να αποτελεί μοναδικό γνώμονα για την αντιμετώπιση καταστάσεων σύγκρουσης συμφερόντων.
- (β) Η υποχρέωση αποκάλυψης της περίπτωσης σύγκρουσης συμφερόντων
Η συγκεκριμένη υποχρέωση συνίσταται στην άμεση, πλήρη και με επάρκεια, αποκάλυψη (προτιμητέο γραπτή) στα υπόλοιπα μέλη των ιδίων συμφερόντων του μέλους του ΔΣ, που είναι πιθανόν να ανακύψουν σε επικείμενες συναλλαγές της ΑΕ. Η αντίστοιχη υποχρέωση βαρύνει και κάθε τρίτο πρόσωπο στο οποίο έχουν ανατεθεί αρμοδιότητες από το ΔΣ. Η εν λόγω υποχρέωση καταλαμβάνει και την αποκάλυψη αντίστοιχων συμφερόντων συνδεόμενων μαζί τους φυσικών και νομικών προσώπων.
Η προαναφερθείσα ενημέρωση θα πρέπει να είναι και έγκαιρη (πριν δηλαδή επέλθει η κατάσταση της σύγκρουσης συμφερόντων).
- (γ) Η απαγόρευση ψήφου
Ο νόμος προβλέπει την αποστέρηση του δικαιώματος ψήφου στο μέλος ΔΣ, στο οποίο εντοπίζεται η σύγκρουση συμφερόντων. Το συγκεκριμένο μέλος του ΔΣ δεν λαμβάνεται υπόψη ούτε για τον σχηματισμό απαρτίας του ΔΣ ούτε και για το σχηματισμό της αναγκαίας, για τη λήψη απόφασης, πλειοψηφίας.
Κυρώσεις
Ενδεχόμενη παραβίαση της υποχρέωσης πίστης του μέλους του ΔΣ γεννά υποχρέωση αποζημίωσης της ΑΕ για ενδεχόμενη, σε βάρος της, ζημία. Σε ποινικό επίπεδο ενδέχεται να συντρέχει η περίπτωση της απιστίας, με απειλούμενη ποινή φυλάκισης ή, σε βαρύτερες περιπτώσεις, «κάθειρξη μέχρι δέκα ετών».
Με δυο λόγια: Οι κυρώσεις δεν μοιάζουν, ούτε είναι, αμελητέες...
Η συμμετοχή σε κάποιο Διοικητικό Συμβούλιο Ανώνυμης Εταιρείας μπορεί συχνά να μοιάζει εύκολη (ή τυπική) υπόθεση. Κάποιες φορές μάλιστα μπορεί και να είναι. Κάποιες άλλες όμως, όχι. Ενδεχομένως μάλιστα να αποδεικνύεται και ιδιαίτερα περίπλοκη, όπως στις περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων. Η διαχείριση καθεμιάς, τέτοιας, περίπτωσης θα πρέπει να λαμβάνει χώρα, ανεξαίρετα, προς όφελος της εταιρείας & των μετόχων της και, γιατί όχι, του δικαίου.
Μια άλλη (ιδιαίτερα σημαντική) έκφανση της υποχρέωσης πίστης των μελών του ΔΣ είναι και η υποχρέωση παράλειψης ανταγωνισμού έναντι της ΑΕ. Περί αυτής όμως σε επόμενη αρθρογραφία μας.
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm