Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο μέλη του ΔΣ να συνάπτουν (ή να χρειάζεται να συνάψουν) συμβάσεις με την ΑΕ ή να έχουν συναλλαγές μαζί της. Ευρύτερα: να συναλλάσσονται με την ΑΕ πρόσωπα που λόγω της θέσης ή της ιδιότητάς τους είναι δυνατό να επηρεάσουν, προς ίδιο όφελος, το περιεχόμενο των συγκεκριμένων συναλλαγών.
Πρόκειται για τις λεγόμενες συναλλαγές με συνδεδεμένα μέρη («related party transactions»). Είναι, άραγε, νόμιμες τέτοιες συμβάσεις και συναλλαγές; Ποιες οι προβλέψεις του νόμου;
Περιεχόμενο και σκοπός ρύθμισης
Η κατ’ αρχήν απαγόρευση, οι εξαιρέσεις, η διαδικασία και όροι σύναψης συναλλακτικών σχέσεων μεταξύ της ΑΕ και των συνδεδεμένων μερών ρυθμίζεται (με την επιφύλαξη ειδικότερων ρυθμίσεων) στον νόμο για τις ΑΕ.
Οι σχετικές ρυθμίσεις αφορούν τη σύναψη οποιασδήποτε σύμβασης της εταιρείας με μέλη ΔΣ και συνδεδεμένα μέρη. Επίσης, την παροχή από την ΑΕ ασφαλειών και εγγυήσεων προς τρίτους υπέρ των προσώπων αυτών.
Για τούτες θεμελιώνεται, ως βασικός κανόνας, η απαγόρευσή τους -με την εξαίρεση της τήρησης των προβλεπόμενων μηχανισμών ενδοεταιρικής αδειοδότησης και δημοσιοποίησης. Αν αυτοί δεν τηρηθούν, η σύναψη των εν λόγω συναλλαγών είναι άκυρη. Υφίστανται, ωστόσο, ορισμένες εξαιρέσεις, για τις οποίες επόμενη αρθρογραφία μας.
Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής
- Η συμβαλλόμενη ΑΕ
Οι ρυθμίσεις και απαγορεύσεις του νόμου για τις ΑΕ καταλαμβάνουν το σύνολο των ΑΕ με καταστατική έδρα στην ελληνική επικράτεια. Η πραγματική έδρα (:τόπος άσκησης διοίκησης) της ΑΕ δεν ενδιαφέρει. Καταλαμβάνονται, επίσης, τόσο οι εισηγμένες όσο και οι μη εισηγμένες ΑΕ -με επιμέρους, όμως, διαφοροποιήσεις. Συναλλαγές, τέλος, κατά το στάδιο της ίδρυσης της ΑΕ, διέπονται από ειδική ρύθμιση.
- Τα συνδεδεμένα μέρη
Ως προς τις εισηγμένες ΑΕ
Τα συνδεδεμένα με αυτές πρόσωπα ορίζονται με βάση τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα. Στα συνδεδεμένα μέρη εντάσσονται τα πρόσωπα εκείνα (φυσικά ή νομικά) που ασκούν σημαντικό έλεγχο και επιρροή στην εταιρεία. Το ίδιο και όσα επιφορτίζονται με κρίσιμα διοικητικά καθήκοντα (συμπεριλαμβανομένων και των ανώτατων διοικητικών στελεχών). Επίσης, τα στενά μέλη της οικογένειάς τους και οι εταιρείες συμφερόντων τους.
Ως προς τις μη εισηγμένες ΑΕ
Τα πρόσωπα που καθορίζονται ως συνδεδεμένα μέρη τους είναι:
(α) Τα μέλη του ΔΣ: Τούτα δε, καταλαμβάνονται, ανεξαρτήτως του τρόπου (και των τυχόν ελαττωμάτων) εκλογής ή (δι)ορισμού τους. Επίσης (και) τα υποκατάστατα όργανα και τα μέλη της εκτελεστικής επιτροπής. Επίσης, καταλαμβάνονται και οι εκκαθαριστές. Τη συγκεκριμένη ιδιότητα θα πρέπει, καταρχήν, να έχουν κατά τον χρόνο κατάρτισης της επίμαχης συναλλαγής με την εταιρεία. Αρκεί, όμως-κατά την ορθότερη άποψη, η διενέργειά τους αμέσως, πριν την ανάληψη εκ μέρους τους διοικητικού ρόλου. Επίσης, αμέσως μόλις έλαβε χώρα παραίτησή τους από το ΔΣ. Ιδίως δε, εάν ακολουθήσει ανακατάληψη της θέσης τους από τα ίδια.
(β) Πρόσωπα που ελέγχουν την ΑΕ: Στα πρόσωπα αυτά συμπεριλαμβάνονται ο μέτοχος που συγκεντρώνει την πλειοψηφία των δικαιωμάτων ψήφου στη ΓΣ. Επίσης, ο μέτοχος, ο οποίος έχει το δικαίωμα να διορίζει ή/και να παύει την πλειοψηφία των μελών του ΔΣ.
(γ) Τα στενά μέλη της οικογένειας των μελών του ΔΣ ή των προσώπων που ελέγχουν την ΑΕ: Πρόκειται για: τον/την σύζυγο (όχι διαζευγμένο) ή σύντροφο με τον/την οποίο/α συγκατοικεί μέλος ΔΣ ή πρόσωπο που ελέγχει την ΑΕ. Επίσης, τα εξαρτώμενα μέλη, συμπεριλαμβανομένων συγγενών (ανιόντων και κατιόντων), του μέλους ΔΣ ή προσώπου που ελέγχει την ΑΕ, του/της συζύγου ή συντρόφου αυτών με τον/την οποίο/α συγκατοικούν.
(δ) Τα ελεγχόμενα νομικά πρόσωπα: Πρόκειται για τις εταιρείες, οι οποίες ελέγχονται, με οποιονδήποτε τρόπο, από μέλη του ΔΣ ή από πρόσωπα που ελέγχουν τη συμβαλλόμενη ΑΕ καθώς και από τα στενά μέλη της οικογένειάς τους.
Δυνατότητα καταστατικής διεύρυνσης
Το καταστατικό της ΑΕ είναι δυνατό να διευρύνει τα πρόσωπα που καταλαμβάνονται από τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις. Ενδεικτικά, μεταξύ άλλων, οι γενικοί διευθυντές ή διευθυντές της ΑΕ, εργαζόμενοι, μέτοχοι μειοψηφίας ή/και θυγατρικές εταιρείες.
Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής
Η ισχύουσα ρύθμιση καταλαμβάνει κάθε δικαιοπραξία (ενδ.: πώληση, μίσθωση, δωρεά, δάνειο). Επίσης και τις επωφελείς, κατά την κρίση του ΔΣ, συναλλαγές. Ομοίως, εταιρικές πράξεις που έχουν χαρακτήρα σύμβασης (λ.χ. ίδρυση εταιρείας μεταξύ της ΑΕ και συνδεδεμένου μέρους). Δεν εντάσσονται, όμως, οι μονομερείς δηλώσεις βούλησης (όπως η καταγγελία, λ.χ., σύμβασης εργασίας). Τυχόν συμβάσεις της ΑΕ με τρίτους υπέρ των συνδεδεμένων μερών (όπως λ.χ. η εκμίσθωση ακινήτου από την ΑΕ και παραχώρησή του ως κατοικία σε μέλος του ΔΣ) μπορούν να αξιολογηθούν, καταρχήν-μόνον, υπό το πρίσμα της αμοιβής.
Οι διοικητές (μέλη ΔΣ και υποκατάστατα όργανα) και οι μέτοχοι πλειοψηφίας συχνά (λανθασμένα όμως) ταυτίζουν το προσωπικό τους συμφέρον με εκείνο της ΑΕ. Την περιουσία της τελευταίας με τη δική τους. Για τη διασφάλιση των συμφερόντων της ΑΕ αλλά και, ιδίως, των μετόχων μειοψηφίας, ο νόμος ορίζει ως, κατ’ αρχήν, απαγορευμένη τη σύναψη συμβάσεων και διενέργεια συναλλαγών της ΑΕ με μέλη του ΔΣ και συνδεδεμένα πρόσωπα (ενδ.: στενά μέλη της οικογένειάς τους και εταιρείες αυτών).
Όμως, τέτοιας φύσης συναλλαγές είναι κάποιες φορές χρήσιμες για την ΑΕ, ενίοτε αναγκαίες και, όχι σπάνια, επιβεβλημένες. Ο γενικός, αυτός, κανόνας έχει, κατά τούτο, ανάγκη σημαντικών εξαιρέσεων. Περί αυτών, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm