Από τη δεκαετία του 1970, η αξιολόγηση των «ήπιων» ή οριζόντιων δεξιοτήτων – ικανότητες και ανθρώπινες δεξιότητες, διαπροσωπικά χαρακτηριστικά – εμφανίστηκε σταδιακά στον κόσμο της εργασίας. Ακόμη και στα πιο τεχνικά επαγγέλματα (χρηματοοικονομικός αναλυτής, πιλότος, μηχανικός, κ.λπ.) η μέτρηση του «soft» καταλαμβάνει πλέον μεγάλο μέρος.
Η ευκινησία, η ικανότητα διαχείρισης συναισθημάτων, η ικανότητα ομαδικής εργασίας, η προθυμία αποδοχής συγκρούσεων αποτελούν αντικείμενο πολλών τεστ και εξετάσεων όσων και οι «σκληρές δεξιότητες» - εμπειρία, τεχνογνωσία, τεχνικές δεξιότητες. Αυτό δείχνει τη σημαντικότητα που έχουν αποκτήσει οι ψυχολογικές και συμπεριφορικές δεξιότητες με την πάροδο του χρόνου σε σχέση με τις καθαρά τεχνικές δεξιότητες.
Θεωρητικά
Βασικές δεξιότητες
Πρόσφατα σε ένα βιβλίο μας διακρίνουμε τις δεξιότητες σε τρεις κατηγορίες.
- Βασικές: γραφή, ανάγνωση και κατανόηση κειμένων, αριθμητικό και ψηφιακό εγγραμματισμό.
- Τεχνικές-επαγγελματικές: ειδικές επαγγελματικές λειτουργίες συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών.
- Ορίζοντες: ή αλλιώς δεξιότητες ζωής, προσωπικότητας, κοινωνικοσυναισθηματικές, γενικές ή ήπιες (soft) (βλ. Ε. Κρασαδάκη, Σ. Α. Τριαντάρη, Κ. Ζοπουνίδης, κοινωνικές/επικοινωνιακές και ψηφιακές δεξιότητες στην εκπαίδευση και στην εργασία τον 21ο αιώνα, εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2023).
Ο όρος δεξιότητα παραπέμπει σε πράξεις, ενώ κατά τον Αριστοτέλη συνδέεται περισσότερο με την εφαρμοσμένη γνώση (τέχνη). Δεξιότητα είναι η ικανότητα εφαρμογής γνώσεων και αξιοποίησης της τεχνογνωσίας για την ολοκλήρωση εργασιών και την επίλυση προβλημάτων.
Ικανότητα είναι ευρύτερος ορισμός της δεξιότητας, αφού αυτή αποτελεί ένα πλέγμα γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων και εκφράζει τη θέληση προσαρμογής των ατόμων στις μεταβαλλόμενες συνθήκες μέσω της συνεχούς μάθησης. Η ικανότητα συνδέεται με την επάρκεια σε γνώσεις, δεξιότητες και μεθοδολογίες, η οποία συνεισφέρει στην επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη.
Ήπιες έναντι τεχνικών δεξιοτήτων
Από πού προέρχεται αυτή η αξιοποίηση της ήπιας δεξιότητας; Από τη θετική ψυχολογία, η οποία εντοπίζεται στο μάνατζμεντ τις τελευταίες δεκαετίες. Σε τί οδηγεί αυτή η σημασία της μέτρησης των ήπιων δεξιοτήτων; Μετά από επιχειρησιακές και διαχειριστικές συναντήσεις, στη συνέχεια με τους μάνατζερ ανθρώπινου δυναμικού, μερικές φορές είναι απαραίτητο ο υποψήφιος να κάνει το τεστ ερωτηματολογίου πολλαπλής επιλογής, με στόχο τον εντοπισμό μιας προσωπικότητας που αυτά τα τεστ δεν επιτυγχάνουν πλήρως.
Πιο ανησυχητικό είναι ότι η υπερτίμηση των ήπιων δεξιοτήτων οδηγεί σε συνολική πτώση και γενικευμένη απώλεια επιπέδου. Δεν υπάρχει μόνο γνώση, υπάρχει πάνω από όλα τεχνογνωσία, λένε με διορατικότητα οι ειδικοί. Αυτή η υπεροχή των διαπροσωπικών δεξιοτήτων έναντι της γνώσης φτάνει τόσο μακριά σήμερα που πολλοί άνθρωποι προτιμούν έναν ευχάριστο προπονητή από ένα δυσάρεστο γιατρό, ένα φιλικό διαιτολόγο από έναν αυστηρό διατροφολόγο, ένα ανεκτικό διδάσκοντα από ένα πιστοποιημένο διδάσκοντα.
Τι αποκαλύπτει αυτή η ολοένα και πιο διαδεδομένη τάση για την εποχή μας; Αυτή η νομιμοποίηση μέσω των τεχνικών δεξιοτήτων δεν έχει πλέον κανένα βάρος σε σύγκριση με τη νομιμοποίηση μέσω ψυχολογικών ή συμπεριφορικών δεξιοτήτων.
Δεν είναι το δίπλωμα που κάνει το θεραπευτή, ακούμε κάποιους να λένε (γενικά αυτοί που δεν έχουν δίπλωμα). Καταστροφικό λάθος που ανοίγει την πόρτα σε απατεώνες, τσαρλατάνους και ανίκανους. Για αυτούς που επιδιώκουν να αντισταθμίσουν την έλλειψη ικανοτήτων με αύξηση των σχεσιακών δεξιοτήτων.
Αυτή η υπονόμευση, αυτή της αδυναμίας που μετατρέπεται σε δύναμη, ενός μειονεκτήματος που μετατρέπεται σε πλεονέκτημα, κοσμεί τις διάφορες αδυναμίες με ονόματα όπως «ανοιχτωσιά», «ενσυναίσθηση», ή «συναισθηματική νοημοσύνη», μας οδηγεί τελικά σε κατευθείαν στην υπερίσχυση της μετριότητας.
Γιατί αν το «ήπιο» υπερισχύει του «σκληρού», είναι η μορφή που υπερισχύει της ουσίας, οι ψυχολογικές δεξιότητες υπερισχύουν των ικανοτήτων και της εξειδίκευσης.
Συμπερασματικά, μια δεξιότητα δεν είναι μια ικανότητα (επιδεξιότητα) ή δίπλωμα, δεν νομιμοποιεί από μόνη της μια πρακτική. Εάν οι ήπιες δεξιότητες δεν είναι καθόλου αμελητέες, ας μην τις κάνουμε καθοριστικά κριτήρια σε σημείο να γίνουν προτεραιότητα έναντι της εμπειρίας, της εξειδίκευσης, της γνώσης και της τεχνογνωσίας.
Τελειώνοντας το άρθρο, δίνουμε ένα παράδειγμα που παραπέμπει στη διαφοροποίηση των εννοιών γνώση, δεξιότητα, ικανότητα με όρους ποδοσφαίρου (βλ. Ε. Κρασαδάκη, Σ.Α. Τριαντάρη, Κ. Ζοπουνίδης, 2023).
- Γνώση: Αν χτυπήσω πλάγια τη μπάλα παίρνει φάλτσο.
- Δεξιότητα: Μπορώ να δώσω φάλτσο στη μπάλα.
- Ικανότητα: Μπορώ να δώσω φάλτσο στη μπάλα και να τη στείλω στο σωστό σημείο, παρότι μπορεί να έχω μπροστά μου τρεις αμυντικούς.
* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης (φωτ. αριστερά), Ακαδημαϊκός, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Paris School of Business
* Κωνσταντίνος Ξιφαράς, Διευθύνων Σύμβουλος Δημόσιας Εταιρείας Παροχής Φυσικού Αερίου ΔΕΠΑ