Υπάρχουν τρία επίπεδα ανάλυσης του μεταναστευτικού θέματος: το διεθνές επίπεδο, το ευρωπαϊκό επίπεδο, και το εθνικό επίπεδο.
Ο πληθυσμός του πλανήτη αυξήθηκε από τα 3 δισεκατομμύρια άτομα στο τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου στα περίπου 8 δισεκατομμύρια άτομα σήμερα, και αναμένεται να προσεγγίσει τα 10 δισεκατομμύρια το 2050. Μόνο η Αφρική θα ξεπεράσει τα 3,5 δισεκατομμύρια το 2050, ενώ η Νιγηρία θα έχει μεγαλύτερο πληθυσμό από την Ευρώπη. Η γηράσκουσα Ευρώπη πρέπει να εκπονήσει μια συνολική μεταναστευτική πολιτική, το κυριότερο μέρος της οποίας θα αφορά στην Αφρική.
Το πρόβλημα της μετανάστευσης των πληθυσμών του πλανήτη μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο στο επίπεδο του ΟΗΕ. Αυτός είναι ο κατάλληλος οργανισμός που (α) θα επιβάλει τις κατάλληλες πολιτικές ελέγχου των γεννήσεων στον αναπτυσσόμενο κόσμο και (β) μπορεί να οργανώσει την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των υπανάπτυκτων κοινωνιών, με στόχο την ανάσχεση των μεταναστευτικών ροών.
Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, ο ΟΗΕ πρέπει να οργανώσει και να κατευθύνει προς τις χώρες του Τρίτου Κόσμου ένα μέρος των 20 τρισεκατομμυρίων δολαρίων των συνταξιοδοτικών ταμείων του αναπτυγμένου κόσμου, που αναζητούν επενδυτικές ευκαιρίες για λογικές αποδόσεις, δεδομένων των χαμηλών ή μηδενικών επιτοκίων στις δυτικές οικονομίες. Η μεταφορά και επένδυση μεγάλων όγκων κεφαλαίων στις υπό ανάπτυξη χώρες θα συμβάλει στην οικονομική τους ανάπτυξη στις επόμενες δεκαετίες και στην ανακοπή των μεταναστευτικών ροών. Με την προϋπόθεση ότι θα έχουν ήδη συναφθεί διεθνείς συμφωνίες για τον επαναπατρισμό των κερδών. Ο ρόλος του ΟΗΕ είναι να διευθετήσει και να εγγυηθεί τις ροές αυτές.
Το δεύτερο επίπεδο ανάλυσης του μεταναστευτικού προβλήματος αφορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το φαινόμενο της μετανάστευσης θα ενταθεί νομοτελειακά στις επόμενες δεκαετίες όχι μόνο λόγω της πληθυσμιακής έκρηξης της Αφρικής, αλλά και λόγω των αδήριτων αναγκών για εργατικά χέρια που υπάρχουν στον αναπτυγμένο κόσμο. Επομένως, τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και κάθε χώρα ξεχωριστά πρέπει να αναπτύξουν μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική.
Η Ευρώπη πρέπει να πρωτοστατήσει στις προαναφερόμενες στρατηγικές του ΟΗΕ. Στο πλαίσιο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πρωτοβουλία που ανέλαβε η Ιταλία το 2024, με τα επίσημα αποκαλυπτήρια από την Ιταλίδα πρωθυπουργό Μελόνι του Σχεδίου Ματέι για την Αφρική. Στόχευση του φιλόδοξου σχεδίου είναι να εδραιώσει την Ιταλία ως γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής για νέους δρόμους ενεργειακού εφοδιασμού και να τονώσει τις επενδύσεις στην ήπειρο ως μέσο ανάσχεσης των μεταναστευτικών ροών. Το σχέδιο θα χρηματοδοτηθεί αρχικά με 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ, μέρος των οποίων θα έχει τη μορφή δανείων, ενώ οι επενδύσεις θα επικεντρωθούν στους τομείς της ενέργειας, της γεωργίας, των υδάτων, της υγείας και της εκπαίδευσης.
Επίσης, η Ευρώπη πρέπει να εκπονήσει μια συνεκτική ενεργητική στρατηγική για τη μετανάστευση και να μην αντιδρά παθητικά στις ατέρμονες ροές μουσουλμανικών πληθυσμών, οι οποίες όταν συμβαίνουν πρέπει να κατανέμονται αναλογικά προς τους γηγενείς πληθυσμούς. Αποτελεί ιστορικό έγκλημα ότι η συντριπτική πλειονότητα των χωρών της Ε.Ε. έχουν κλείσει τα σύνορά τους και αναμένουν από τις νότιες χώρες, Ιταλία και Ελλάδα, να διαχειριστούν τις μετακινήσεις πληθυσμών από την Ασία, την Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Η ενεργητική στρατηγική της Ευρώπης πρέπει, παράλληλα με τις πολιτικές αύξησης των γηγενών πληθυσμών, να θέσει τις προδιαγραφές για το συμπληρωματικό εργατικό δυναμικό που θα χρειαστεί στις επόμενες δεκαετίες και να εντοπίσει τις χώρες από τις οποίες θα ζητήσει μετανάστες. Μόνο για τις ανάγκες «μακροχρόνιας φροντίδας υγείας» (αφορούν υποστηρικτικές υπηρεσίες προς άτομα άνω των 70 ετών) θα χρειαστούν τουλάχιστον 8,5 εκατομμύρια φροντιστές (ωστόσο, πολλές από αυτές τις θέσεις εργασίας θα καλυφθούν από τα ρομπότ).
Όσον αφορά στη μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας, η χώρα δεν έχει εκπονήσει μια ενεργητική στρατηγική. Από την αρχή του 21ου Αιώνα, η χώρα αντιμετωπίζει τα υπαρξιακά προβλήματα της γήρανσης του πληθυσμού και της κλιματικής κρίσης και, ταυτόχρονα, έχει καταστεί έρμαιο των σχεδιασμών της Τουρκίας για τον σταδιακό εποικισμό της Ελλάδας με μουσουλμανικούς πληθυσμούς, στο όνομα των δήθεν προσφυγικών ροών.
Η εθνική πολιτική για την μετανάστευση πρέπει να έχει τρεις άξονες. Πρώτον, προγραμματισμός της ζήτησης (θέσεις εργασίας) για μετανάστες. Οι Περιφέρειες συντάσσουν σχετικό ετήσιο πρόγραμμα με τις απαιτούμενες θέσεις εργασίας, ανά τομέα της οικονομίας: τον αγροτικό τομέα, τον κατασκευαστικό τομέα, τον τομέα καθαριότητας και τον τομέα φροντίδας ηλικιωμένων. Επίσης, η Περιφέρεια είναι υπεύθυνη για την τήρηση των στοιχείων των μεταναστών καθώς και για τη διαχείριση αυτών (επιμόρφωση, ασφάλιση, εκπαίδευση παιδιών, κ.λπ.).
Δεύτερον, η χώρα επιδιώκει τη μετανάστευση ατόμων υψηλής ειδίκευσης, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την κάλυψη των αναγκών της λειτουργίας της οικονομίας, με βάση τις απαιτήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Τρίτον, η πολιτική των «ανοιχτών θυρών» καταργείται, με την ανάθεση στις Ένοπλες Δυνάμεις του σφραγίσματος των χερσαίων και των θαλάσσιων συνόρων.
Η προγραμματισμένη προσέλκυση μεταναστών γίνεται κατά προτεραιότητα από χώρες με συναφή κουλτούρα (Ουκρανία, Ρωσία, Νότια Αμερική, οιονεί χριστιανικοί πληθυσμοί της Συρίας, της Αιγύπτου, κ.λπ.) και, κυρίως, από την ελληνική ομογένεια. Η υποδοχή μουσουλμανικών πληθυσμών πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Τέλος, απαιτείται ανασχεδιασμός του εθνικού πλαισίου διαχείρισης των υφιστάμενων μεταναστών. Οι πρώτες γενιές μεταναστών πρέπει να υφίστανται στοιχειώδους επιμόρφωσης για την βελτίωση της παραγωγικότητάς τους. Απαραίτητη είναι η ασφάλιση για υγεία και συντάξεις, καθώς και η υποχρεωτική έκδοση ΑΦΜ. Τα παιδιά τους πρέπει να παρακολουθούν την υποχρεωτική εκπαίδευση, με στόχο την ενσωμάτωσή τους στη χώρα υποδοχής.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι οι μεταναστευτικές ροές θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος του 21ου αιώνα. Θα μετριαστούν και θα ανακοπούν μόνο εάν υπάρξει οικονομική ανάπτυξη των χωρών προέλευσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να πρωτοστατήσει στην ανάπτυξη της αφρικανικής ηπείρου και να σχεδιάσει μακροχρόνια προγράμματα συμπληρωματικής ζήτησης και προσφοράς εργατικών χεριών.
Η Ελλάδα πρέπει να μειώσει δραστικά τον αριθμό των μουσουλμάνων μεταναστών και να επιδιώξει την προσέλκυση εργαζομένων από χώρες με παρόμοια κουλτούρα.
*O Μιλτιάδης Νεκτάριος είναι Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς.